17. ve 18. YÜZYIL OSMANLI ASTRONOMİSİNE DAİR KISA BİR İNCELEME

Yıl 2021, , 200 - 206, 30.06.2021

Yavuz Unat , Memduh Sami Taner , İnan Kalaycıoğulları Fatma Zehra Pattabanoğlu , Cengiz Çuhadar , Selim Selam

https://doi.org/10.35346/aod.840646

Öz

Osmanlı Türklerinin modern astronomi ile ilk temasları 17. yüzyıl ortalarında başlamışsa da yeni astronominin ve yeni astronomi terimlerinin kabul görmesi 19. yüzyılın ortalarını bulmuştur. 17. yüzyılda modern astronominin Osmanlılara girişini sağlayan ilk eserler genellikle astronomi katalogları ve coğrafya çevirileridir. Yeni astronomiye ilişkin bu temaslar 18. yüzyılda Batı coğrafya eserlerinin, 18. yüzyılın ikinci yarısında ise Fransız astronomi tablolarının çevrilmesiyle devam etmiştir. Ancak bu döneme kadar hatta bu dönemden sonra bile yeni astronomi hakkında yapılan çeviriler ve yazılarda Kopernik astronomisine kuşkulu bakış sürmüştür. Yeni astronomiye karşı bu tereddütlü bakış açısı ancak 19. yüzyılın ortalarında ortadan kalkmıştır. Yeni astronominin kavramlarının ve bilgilerinin 1830 yılının son ayında Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun’un başhocalığına atanan Başhoca İshak Efendi'nin katkılarıyla girdiği genel kabul görmektedir. Ne var ki Hoca İshak Efendi’den önce yeni astronomiye ilişkin olarak kaleme alınan birçok eser tam olarak incelenmemiştir. Amacımız Hoca İshak Efendi öncesi ve sonrasında yeni astronomiye ilişkin eserleri incelemek ve tam olarak incelenmemiş bu konuyu yeniden ele almaktır.

Anahtar Kelimeler

Astronomi, Astronomi eğitimi, 17. Yüzyıl, Osmanlı astronomisi

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

119K752

Teşekkür

TÜBİTAK tarafından 1003 - Öncelikli Alanlar projeleri kapsamında Haziran 2020 yılında 119K752 ile onaylanan ve iki yıl sürmesi beklenen “Osmanlı Astronomisinin Değişim Ve Dönüşümü (17 - 19. Yüzyıllar Arası)” adlı projemize destekleri dolayısı ile TÜBİTAK ARDEB destek programına kurumsal teşekkürlerimizi sunarız.

A BRIEF REVIEW OF THE 17TH and 18TH CENTURY OTTOMAN ASTRONOMY

Öz

First contact with the modern astronomy of Ottoman Turks began in the middle of the 17th century, but the acceptance of new astronomy and its terms happened in the middle of the 19th century. In the 17th century, initial works which provide the entrance of modern astronomy to Ottomans generally were astronomical catalogues and geographic translations. These contacts related to new astronomy continued with translations of Western geographic works in the 18th century and French astronomical tables in the second half of the 18th century. However, until this period, even after this period, skeptical points of view about Copernican astronomy have been continued in translations and writings about new astronomy. This hesitant point of view against the new astronomy came to an end in the middle of the 19th century. It is generally accepted that the new astronomy concepts and knowledge have been entered in the last month of 1830 with the contributions of Ishak Efendi, who was appointed as the head Hodja of Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun. But many works which were written about new astronomy were not examined completely before Hodja Ishak Efendi. Our purpose is to examine works related to new astronomy before and after Hodja Ishak Efendi and to reconsider this subject which was not examined completely.

Anahtar Kelimeler

Astronomy, Astronomy education, 17th Century, Ottoman astronomy

Proje Numarası

119K752

Kaynakça

• Adıvar, A.A. (1982). Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aydın, A. (2013). Erzurumlu İbrahim Hakkı Hz. Marifetnâme, Sadeleştiren: Abdullah Aydın, İstanbul: Öz Ensar Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (1996). Büyük Cihad’dan Frenk Fodulluğuna, İstanbul: İletişim Yayınları.
• İhsanoğlu, E., Şeşen, Ramazan., İzgi, C., Akpınar, C., Fazlıoğlu, İ. (1997). Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi (OALT). İstanbul : İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• Kalaycıoğulları İ. ve Unat Y. (2004). “Kopernik Kuramı’nın Türkiye’deki Yansımaları”, İ. Küçük, F.F.Özeren ve İ.Yusifov. (Ed.), XIV. Ulusal Astronomi Kongresi, Bildiri Kitabı, (2-9 ss.) Erciyes Üniversitesi, 31 Ağustos – 4 Eylül, Kayseri.
• Kalaycıoğulları İ. (2003). Kâtip Çelebi'nin Cihannuma Adlı Eserine İbrahim Müteferrika'nın Yaptığı Ekler Doğrultusunda Çağdaş Bilimlerin Türkiye'ye Girişi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe (Bilim Tarihi) bölümü. Ankara.
• Unat, Y. (1999). Osmanlı Astronomisine Genel Bir Bakış. Editör: Güler Eren, Osmanlı, Cilt 8, (411–420 ss). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Unat, Y. (2001). Seyyid Ali Paşa, Miratü'l-Alem (Evrenin Aynası), Ali Kuşçu'nun Fethiyye Adlı Eserinin Çevirisi. Kültür Eserleri Dizisi, Yayın No : 2696 (314 ss), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Unat, Y. (2002). Çağdaş Astronominin Türkiye'ye Girişi. Türkler, Cilt 14. Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca (Ed.), (906–914 ss.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Unat, Y. (2010). Astronominin Esasları, Hoca Hasan Tahsin Efendi. Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji, Yavuz Unat,(Ed.), (533-583 ss.). Ankara: Nobel Yayınevi.
• Unat, Y. (2006). Hoca İshak Efendi’den Hoca Tahsin’e Çağdaş Astronominin Türkiye’ye Girişi. XV. Ulusal Astronomi Kongresi ve IV. Ulusal Öğrenci Astronomi Kongresi, 27 Ağustos – 1 Eylül Bildiri Kitabı, Hulusi Gülseçen, Füsun Limboz, Ayşegül F. Teker (Ed.), Cilt II, 2007), (871- 886 ss.). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Uymaz, T. (2009). Seydî Ali Reis’in Hülâsa el-Hey’e (Astronominin Özeti) Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe (Bilim Tarihi) Bölümü. Ankara.
• Ülken, H.Z. (1991). Kâtip Çelebi ve Fikir Hayatımız, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Ankara: Tarih Kurumu Basımevi.