The Fundamental Concepts Applied by The First Period Islamic Philosophers, Defending The Sudur Theory, Within The Context of The Evil Problem

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 327 - 350, 09.08.2021

Nusret Taş

https://doi.org/10.52115/apjir.948264

Cited By: 2

Öz

In this study, some basic concepts that Fârâbî, İhvân-ı Safâ and İbn Sînâ, who are among the first period Islamic philosophers who defended the sudur theory, applied in order to understand, explain and find solutions to the problem of evil, are discussed. The concepts in question are; the imperfection of matter (heyula), the sub-lunar and superlunar realm, universal and particular beings, and the main purpose and incidental consequences. The aim of the study is to evaluate the approaches of these thinkers towards the problem of evil with a holistic perspective and to evaluate the basic concepts they refer to in the context of solving the problem. During the study, the works of these thinkers which include their views on the subject are examined. In addition, the works of Ancient Greek thinkers such as Plato, Aristotle and Plotinos, which are understood to have benefited in grounding their views on the subject, are also reviewed. According to the findings obtained in the study, the Islamic philosophers in question show a similar approach to the problem of evil. While grounding their thoughts on the subject, they take the views of the thinkers before them as a basis and try to reconcile them with the principles of Islamic belief. They do not accept the existence of a truly natural or metaphysical evil in the realm of existence. They accept the existence of a limited number of problems called evil, but attribute this mainly to the inadequacy of matter (heyûla), which is the source of bodily beings. They evaluate moral evil in the context of the abuse of free will given to man. Therefore, they argue that the problem of evil does not pose a problem in terms of the existence and attributes of God.

Anahtar Kelimeler

God, Goodness, Evil, Fârâbî, Ikhwân al-Safâ, Avicenna.

Sudûr Nazariyesini Savunan İlk Dönem İslam Filozoflarının Kötülük Problemi Bağlamında Başvurdukları Temel Kavramlar

Öz

Bu çalışmada, sudûr nazariyesini savunan ilk dönem İslam filozoflarından Fârâbî, İhvân-ı Safâ ve İbn Sînâ’nın kötülük problemini anlama, açıklama ve ona çözüm üretme adına başvurdukları bazı temel kavramlar ele alınmıştır. Söz konusu kavramlar; maddenin (heyûlâ) kusurlu oluşu, ay altı ve ay üstü âlem, tümel ve tikel varlıklar ile asıl maksat ve arızî sonuçlar kavramlarıdır. Çalışmanın amacı, bu düşünürlerin kötülük problemine yönelik yaklaşımlarını, bütüncül bir bakış açısıyla ele alarak problemin çözümü bağlamında başvurdukları temel kavramları değerlendirmektir.
Çalışma sürecinde söz konusu düşünürlerin konuyla ilgili görüşlerini içeren kendi eserleri incelenmiştir. Bunun yanı sıra onların konuyla ilgili görüşlerini temellendirmede yararlandıkları anlaşılan Platon, Aristoteles ve Plotinos gibi Antik Yunan düşünürlerinin ilgili görüşlerini kapsayan eserleri de gözden geçirilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgulara göre söz konusu İslam filozofları, kötülük problemi konusunda benzer bir yaklaşım sergilemektedirler. Konuyla ilgili düşüncelerini temellendirirken kendilerinden önceki düşünürlerin görüşlerini esas almakta, onları İslam inanç ilkeleriyle uzlaştırma gayreti içine girmektedirler. Onlar, varlık âleminde gerçek anlamda doğal veya metafiziksel bir kötülüğün varlığını kabul etmemektedirler. Kötülük olarak adlandırılan sınırlı sayıdaki problemlerin varlığını kabul etmekte, ancak bunu da esas itibarıyla cismânî varlıkların kaynağı olan maddenin (heyûlâ) yetkinlikten yoksun oluşuna bağlamaktadırlar. Ahlâkî kötülüğü ise insana verilen özgür iradenin kötüye kullanılması bağlamında değerlendirmektedirler. Dolayısıyla kötülük probleminin, Tanrı’nın varlığı ve sıfatları açısından herhangi bir sorun teşkil etmediğini savunmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Tanrı, İyilik, Kötülük, Fârâbî, İhvân-ı Safâ, İbn Sînâ.

Kaynakça

• Akdağ, Özcan. “Kötülük Problemi: Mutezilî Düşüncenin Gaon’a Etkisi”, Journal of Islamic Research,; 32/1, (2021) : 52-65.
• Akdemir, Ferhat. Korkunç Kötülükler ve Tanrı. İstanbul: Elis Yayınları, 2014.
• Aristoteles, Metafizik, çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1996.
• Aristoteles, Gökyüzü Üzerine, çev. Saffet Babür. İstanbul: BilgeSu Yayıncılık, 2013.
• Arslan, Ahmet. Felsefe Tarihi-5. İstanbul: İst. Bilgi Ün. Yay., 2010.
• Augustinus, İtiraflar, çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Kabalacı Yayınevi, 2010.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. 12. bs. İzmir: İzmir İFV Yay., 2010.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Âlem”, DİA. 2: 357-360, İstanbul: 1989.
• Camus, Albert. Sifos Söyleni, çev: Tahsin Yücel. İstanbul: Can Yayınları, 2010.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Cevizci, Ahmet. Ortaçağ Felsefesi Tarihi. İstanbul: Asa kitabevi, 2001.
• Çağrıcı, Mustafa. “Şer”. DİA, 38:542-544. İstanbul: TDV Yay., 2010.
• Çağrıcı, Mustafa. “İyimserlik”. DİA. 23:499-501. İstanbul: TDV, 2001.
• Çınar, Aliye. “Leibniz’de Kötülük Problemi ve Teodise”. Uludağ Ün. İFD, 14/1 (2005): 161-177.
• Çınar, Bayram. “Eşarî Ekolünde Allah Tasavvuru”, Erciyes Akademi, 35/1 (2021), 79-110.
• Dağ, Mehmet. Fârâbî'nin İki Yapıtı. Çev. Mehmet Dağ. OMÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 14-15 (2003):17-87.
• Diyanet Kur’ân Tefsiri: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/A'r%C3%A2f-suresi/1126/172-173-ayet-tefsiri
• Durusoy, Ali. İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2008.
• Durusoy, Ali. “İbn Sînâ”, DİA. 20: 322-331. İstanbul: TDV,1999.
• Eski Ahit, https://www.kitabimukaddes.com/kutsal-kitap-hakkinda-bilgilendirme-ve-tam-metni/
• Fârâbî. Tenbîh alâ Sebîli’s-Saâde. Thk. Cafer âl-Yasîn. Tahran: İntişarât Hikmet, 1992.
• Fârâbî. Ârâu Ehli’l-Medîneti’l-Fâzileti ve Müzâdâtuhâ. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1995.
• Fârâbî. es-Siyâsetü’l-Medeniyye. Thk. Ali Bû Mülhem. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1996.
• Fârâbî. İhsâu’l-Ulûm. Çev. Ahmet Ateş. İstanbul: MEB Yay., 1990.
• Fârâbî. İhsâu’l-Ulûm. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1996.
• Fârâbî. el-Medinetü’l-Fâzıla. Çev. Nafiz Danışman. Ankara: MEB Yayınları, 2001.
• Fârâbî. “Uyunü’l-Mesâili fi’l-Mantık ve Mebâdi el-Felsefeti’l Kadîme”. Fârâbî’nin İki Yapıtı. Çev. Mehmet Dağ, OMÜF Dergisi 14-15, (2003): 74-87.
• Fârâbî. Fusûsü’l- Medenî. Çev. Hanifi Özcan. İstanbul: İFAV Yayınları, 2005.
• Fârâbî. “Cevâbât li-Mesâil Suile ʿanhâ”, Risâletân Felsefiyyetân. Thk. Cafer Al-i Yasin. Beyrut: Dârü'l-Menâhil, 1987.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. el-Maksadü’l-Esnâ (Esmâü’l-Hüsnâ Şerhi). Çev. Muhammed Ferşat. İstanbul: Ferşat Yayınları, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. C. IV. Çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. “İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri”, Mümkün Âlemlerin En İyisi. Çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2004: 403-447.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Gürkan, Salime Leyla. “Şer”. DİA, 38:545-547. İstanbul: TDV Yay., 2010.
• Haklı, Şaban. “Kötülük Problemi, Yaklaşımlar ve Eleştiriler”. Hitit Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2, (2002): 195-211.
• Hasker, William. “İnsanın Özgürlüğü ve Kötülük Problemi”. Çev. Fehrullah Terkan. AÜİFD 53/1, (2012): 183-198.
• Hourani, George F.. “İbn Sînâ’nın Kaderin Sırrı Risalesi”. Çev. Aydın Özdemir. Marife. (2019): 169-189.
• Hume, David. Din Üstüne. Çev. Mete Tunçay. 3. bs. Ankara: İmge Kitapevi, 1995.
• İbn Rüşd. Tutarsızlığın Tutarsızlığı (Tehâfüt et-Tehâfüt). Çev. Kemal Işık ve Mehmet Dağ. OMÜ Basım Evi, 1986.
• İbn Sînâ. eş-Şifâ (el-İlâhiyyât). Thk. Saîd Zâyed. Kum: Mektebetu Ayetullah el-Mer’aşî, 1983.
• İbn Sina. Kitâbu’ş-Şifâ, Metafizik II. Çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yay., 2005.
• İbn Sinâ. en-Necat. Çev. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• İbn Sînâ. en-Necât mine’l-fireki fî bahri’d-dalâle. Thk. Muhammed Takî Danişpejve. Tahran: Menşuratu Camiai’t-Tahran, 2000.
• İbn Sînâ. Dânişnâme-i Alâî. Çev. Murat Demirkol. İstanbul: TYEK Başkanlığı Yayınları, 2013.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. Çev. Ali Durusoy. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sînâ. eş-Şifâ, en-Nefs. neş. G. C. Anawati-Saîd Zâyid. Kahire: 1975.
• İbn Sînâ. Risâle Adhaviyye fî emri’l-meâd. Neş. Süleyman Dünya. Kahire: 1949.
• İbn Sînâ. el-İşârât. Neş. Mahmûd Şihâbî. Tahran: 1960.
• İhvânu’s-Safâ. Resâilu İhvânu’s-Safâ ve Hullânu’l-Vefâ. C. I. Beyrut: Dâru’l-İslâmiyye, 1992.
• İhvânu’s-Safâ. Resâilu İhvânu’s-Safâ ve Hullânu’l-Vefâ. C. II. Beyrut: Dâru’l-İslâmiyye, 1992.
• İhvânu’s-Safâ. Resâilu İhvânu’s-Safâ ve Hullânu’l-Vefâ. C. III. Beyrut: Dâru’l-İslâmiyye, 1992.
• İhvânu’s-Safâ. Resâilu İhvânu’s-Safâ ve Hullânu’l-Vefâ. C. IV. Beyrut: Dâru’l-İslâmiyye, 1992.
• İhvânu’s-Safâ. Risâletu’l-câmia’, el-câmia’tu’l-câmia’. Thk. Arif Tamir. C. V. Beyrut-Paris: Menşûrâtu Ûveydât, 1995.
• İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risâleleri-I. Ed. A. Kahraman. Çev. Komisyon. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2012.
• İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risâleleri-II. Ed. A. Kahraman. Çev. Komisyon. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2013.
• İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risâleleri-III. Ed. A. Kahraman. Çev. Komisyon. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2014.
• İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risâleleri-IV. Ed. A. Kahraman. Çev. Komisyon. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2014.
• İhvân-ı Safâ. İhvân-ı Safâ Risâleleri-V (Risâlelerin Özeti). Ed. A. Kahraman. Çev. Komisyon. İstanbul: Ayrıntı Yay., 2016.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İslam Mütefekkirleri ile Garp Mütefekkirleri Arasında Mukayese. Ankara: Diyanet İşleri başkanlığı Yayınları, 1952.
• Karakaya, Mehmet Murat. “Fârâbî Felsefesinde Kötülük”. Diyanet İlmî Dergi. 52/1, (2016): 211-224.
• Kaya, Mahmut. İslam Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi. İstanbul: Ekin Yayıları, 1983.
• Kaya, Mahmut. “Sudur”. DİA. 37:467-468. İstanbul: TDV, 2009.
• Kaya, Mahmut. “Fârâbî”, DİA. 12: 145-162. İstanbul: TDV, 1995.
• Kaya, Mustafa. “Leibniz’de Kötülük Problemi ve Mümkün Dünyaların En İyisi Teodisesi”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, 70 (2014): 53-78.
• Kindî. Risâletü’l-Felsefiyye. Thk. M. Abdülhâdî Ebû Rîde. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1950.
• Kiriş, Nurten. “Tarihsel Olarak Kötülük Problemi ve Çözüm Yolu Olarak Teodise”. FLSF (SDÜ Felsefe Bölümü Dergisi, 5, (2008): 81-96.
• Leibniz, Gottfried. Monadoloji, Metafizik Üzerine Konuşma. Çev. Atakan Altınörs Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2011.
• Poidevin, Robin Le. Ateizm. Çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2003.
• Özdemir, Metin. İslam Düşüncesinde Kötülük Problemi. İstanbul: Furkan Yayınları, 2001.
• Özsoy, Seda. “Güneş Merkezli Evren Anlayışı: Kopernik, Kepler Ve Galilei Neyi Değiştirdi?” FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 20, (2015): 95-111.
• Peterson, Michael, William Hasker, Bruce Reichenbach ve David Basinger. Akıl ve İnanç Din Felsefesine Giriş. Çev. Rahim Acar. 6. bs. İstanbul: Küre Yay., 2016.
• Platon. Phaidon. Çev. Furkan Akderin. 2. bs. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Platon. Timaios. Çev. Erol Güney ve Lütfi Ay. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• Platon. Devlet. Çev. Sabahattin Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz. İstanbul: T. İş Bankası Yay., 2010.
• Platon. “Theaitetos”. Diyaloglar. Çev. Macit Gökberk. İstanbul: Remzi Kitabevi. 2010: 451-540.
• Plotinos. Enneadlar. Çev. Haluk Özden. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 2008.
• Plotinos. Enneadlar, Seçmeler. Çev. Zeki Özcan. Bursa: Asa kitabevi, 1996.
• Plotinos. Tâsûât-ı Eflûtîn. Çev. Ferîd Ceber. Beyrut: Mektebet-i Lübnan Naşirun, 1997.
• Ross, David. Aristoteles, Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2014.
• Sühreverdî, Şihâbüddin. Hikmetü’l-İşrâk. Thk. Henry Corbin. 2. bs. Tahran: Müessesetü’l-ebhâsi ve’d-dirâsâti’s-sekâfiyeti, 1995.
• Taş, Nusret. İhvân-ı Safâ Felsefesinde Akıl-Vahiy İlişkisi. İstanbul: KDY Akademi, 2021.
• Taylan, Necip. “Din Felsefesinde Kötülük Problemi”, MÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11-12, (1997): 47-79.
• Taylan, Necip. Düşünce Tarihinde Tanrı Sorunu. İstanbul: Mahya Yayınları, 2015.
• Taylan, Necip. İslam Düşüncesinde Din Felsefeleri. İstanbul: MÜ İFAV Yay., 1997.
• Toksöz, Hatice. “Sabit Bin Kurra el-Harrani’nin Felekler Nazariyesi”. I. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, 1:387-94. Şanlıurfa: HÜ İlahiyat Fakültesi, 2006.
• Warburton, Nigel. Felsefenin Kısa Tarihi. Çev. Güçlü Ateşoğlu. İstanbul: Alfa Yayınevi, 2016.
• Weber, Alfred. Felsefe Tarihi. Çev. H. Vehbi Eralp. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1998.
• Yaran, Cafer Sadık. Kötülük ve Theodise. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Şer”. DİA, 539-542. İstanbul: TDV Yay., 2010.