Osmanlı Devleti’nde Mühtedilere Yapılan Yardımlar (1800-1850)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 37 - 51, 16.04.2023

Bilgehan Şahin

https://doi.org/10.52115/apjir.1249056

Öz

Bir kişinin İslam dinini kabul etme meselesi başlangıçtan beri Osmanlı toplumunda görülen bir hadisedir. Osmanlı ihtida vakalarının maddi ve manevi birçok nedeni vardır. Maddi sebeplerin başında mühtedilere yapılan yardımlar gelmektedir. Bu makalede ihtidanın ana nedeni gibi görünen kisve baha, maaş bağlama ve bir işe yerleştirme durumları incelecektir. Bu yardımların ihtidanın gerçek sebebi olup olmadığı üzerinde durulacaktır. Araştırma zamanı ise XIX. yüzyılın ilk yarısı olarak belirlenmiştir. XIX. yüzyılın ilk yarısının kısmen siyasi yönden analizi yapılacak ve bu durumun ihtida vakalarına ne ölçüde yansıdığı ortaya konulacaktır. Bu zaman dilimindeki mühtedilere yapılan yardımlar ile daha önceki yüzyıllardaki durum karşılaştırılacaktır. Tarihi süreç içerisinde hangi uygulamaların devam ettiği hangilerinin ise artık son bulduğu tespit edilerek sonuca ulaşılmaya gayret edilecektir. Bu çalışmanın asıl hedefi üzerinde birçok soru işareti bulunan mühtedi yardımlarının asıl mahiyetlerini ortaya koymaktır. Bu inceleme yapılırken birincil arşiv kaynaklarından istifade edilerek elde edilen sonuç bu alandaki diğer çalışmalarla karşılaştırılacaktır. Makalenin sonuç bölümünde ise incelediğimiz zaman periyodundaki ihtida teşebbüslerindeki ekonomik nedenlerin ne ölçüde belirleyici olduğu vardığımız bulgularla birlikte karara bağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Tarih, Osmanlı Devleti, Mühtedi, Kisve Baha, İşe Alınma.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri (A.{DVNSMHM.d), No. 25, Gömlek No. 879, No. 25, Gömlek No. 1976 . BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Amedi Kalemi Belgeleri (A.}AMD). No. 15, Gömlek No. 61; No. 28, Gömlek No. 1320; No. 6, Gömlek No. 30.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubi Evrakı (A.}MKT). No. 229, Gömlek No. 94.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair (A}MKT. NZD). No. 11, Gömlek No. 89.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Adliye (C. ADL). No. 29, Gömlek No. 1753.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Askeriye (C. AS). No. 1206, Gömlek No. 54001.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Dahiliye (C. DH). No. 136 Gömlek No. 6757.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Darbhane (C. DRB). No.1, Gömlek No. 41.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Hariciye (C. HR). No. 90, Gömlek No. 4452.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Maliye (C. ML). No. 224, Gömlek No. 9319; No.14, Gömlek No. 638; No. 2, Gömlek No. 93.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hat. No. 282, Gömlek No. 16758; No. 1339, Gömlek No. 52313; No. 758, Gömlek No. 35793; No. 758 Gömlek No. 35810; No. 161 Gömlek No. 6721.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maliye Nezareti Masarifat Defterleri (ML. MSF d). No. 5100, No. 6514, No. 6855.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclisi Vala Evrakı (MVL). No. 234, Gömlek No. 4.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vükela Mazbataları (MV). No. 58, Gömlek No. 8.
• Kitaplar-Tezler ve Makaleler
• Abdurrahman Abdi Paşa. Vekâyi‘nâme. nşr. Fahri Ç. Derin. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008.
• Antov, Nikolay. “Kisve Bahası Arzuhalleri: Osmanlı Döneminde Balkanlarda İslamlaşma Sürecine Dair Bir Kaynak”. Kebikeç Dergisi, 10 (2000).
• Aslan, Halide. Tanzimat Döneminde İhtida (1839-1876). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Baer, Marc David. IV. Mehmed Döneminde Osmanlı Avrupası’nda İhtida ve Fetih. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Hil Yayın, 2010.
• Çetin, Osman. Sicillere Göre Bursa’da İhtida Hareketleri ve Sosyal Sonuçları (1472-1909). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi,1999.
• Ercan, Yavuz. “Osmanlı İmparatorluğunda Gayrimüslimlerin Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1 (1990).
• Ercan, Yavuz. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 2001.
• Faroqhı, Suraıya. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla. çev. Elif Kılıç. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Fevzan, Abdurrahman-Hüseyin, Muhtar-Fazl, Muhammed. el-Mu‘cemu’l-Arabî Beyne Yedeyk. Konya: Tekin Kitabevi, 1425.
• Galland, Antoine. İstanbul’a Ait Günlük Hatıralar (1672-1673), çev. Nahid Sırrı Örik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1949.
• Gerlach, Stephan. “Türkiye Günlüğü 1573-1576”, ed. Kemal Beydilli. çev. Türkis Noyan. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007.
• Güler, Ali. Türkler ve İslamiyet. İstanbul: Halk Kitabevi, 2017.
• Krstic, Tijana. Osmanlı Dünyasında İhtida Anlatıları 15-17. Yüzyıllar. çev. Ahmet Tunç Şen. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2015.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2004.
• Schick, İrvin Cemil. “Tebdil-i Kıyafet, İrtidad ve İhtida”. çev. Pelin Tünaydın. Çevirimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 4/2-1 (Temmuz 2012).
• Schiltberger, Johannes. Türkler ve Tatarlar Arasında 1394-1427, çev. Turgut Akpınar, İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• Selaniki Mustafa Efendi. Târîh-i Selânikî. nşr. Mehmet İpşirli. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1989.
• Şeker, Mehmet. Osmanlı Belgelerinde İhtida Kavramı ve Mühtediler. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. nşr. Nihal Metin. İstanbul: Yeditepe Yayınları 2015.