Hadislerin Kur’an’a Arzı ile İlgili Rivayetlerin Tahrîc ve Tahlili

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 52 - 71, 16.04.2023

Mehmet Sabih Aydın

https://doi.org/10.52115/apjir.1255827

Öz

Hadis ilminde hadisin sened ve metinden oluştuğu bilinmektedir. Hz. Peygamber’e (s.a.v.) nispet edilen rivayetlerin sıhhat tespitini yaparken rivayetler hem sened hem metin tenkidine tabi tutulmakta, rivayetin tespiti ve sıhhat derecesi bu minval üzere ortaya konulmaktadır. Sened tenkidinde râviler tenkide tabi tutulurken, metin tenkidinde rivayetin metni bazı kriterler ışığında tahlil edilmekte ve bu tahlil sonucunda metinde herhangi bir illet olup olmadığı tespit edilmektedir. Metin tenkidinde başvurulan kriterlerden biri de Hadislerin Kur’an’a arz edilmesi uygulamasıdır.
Hadis kaynaklarına bakıldığında hadislerin Kur’an’a edilmesini bildiren ve Hz. Peygamber’e (s.a.v.) nispet edilen bazı rivayetlere rastlanılmaktadır. Söz konusu rivayetler İslâm âlimleri arasında ihtilaf oluşturmuş, bazı âlimler rivayetleri bağlayıcı bularak hadislerin Kur’an’a arz edilmesi lüzumunu savunurken, bir kısım âlim ise rivayetlerin zayıf ve uydurma olduğunu, hadislerin Kur’an’a arz edilmesine gerek olmadığını beyan etmiştir. Bu çalışmada söz konusu rivayetler araştırılmış, rivayetlerin tahric ve tahlili yapılmıştır. Rivayetler sened ve metin tenkidine tabi tutulmuş, konuyla ilgili önemli İslam âlimlerinin görüşüne yer verilmiştir. Tespit edilen sonuçlar çalışmanın sonunda ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Rivayet, Kur'an, Arz, Tahrîc, Tahlil

Teşekkür

Yayın sürecinde yer alacak başta editör olmak üzere hakem ve yayın kurulu üyelerine şimdiden teşekkürü bir borç biliriz.

Kaynakça

• Abdülfettâh Ebû Gudde, Ebû Zâhid Abdülfettâh b. Muhammed el-Mahzûmî. Lemeḥât min târîḫi’s-sünne ve ʿulûmi’lḥadîs̱. Beyrut: Matbûâtu’l-İslâm, 1404/1984.
• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfü’l-ḫafâʾ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 3. Basım, 1408/1988.
• Bâcû, Mustafa Sâlih. “Vercelânî, Ebû Ya‘kūb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/50-51. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Beroje, Sahip. “Şafii’nin Sünnetin Kur’an’a Arzı Yöntemine Sünnetin Beyan Vasfı Çerçevesinde Yaklaşımı”. Uluslararası İmam Şafiî Sempozyumu. thk. Mehmet Bilen. 860-877. İstanbul, 2010.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâʾilü’n-nübüvve. thk. Abdü’lmu‘tî Kal‘acî. 7 Cilt. Kahire-Beyrut: Dâru’r-Reyyân li’t-Turâsî-Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. el-Medḫal ilâ Kitâbi’s-Sünen. 2 Cilt. Kahire-Beyrut: Dâru’l-YesrDâru’l-Minhâc, 1437/2017.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Maʿrifetü’s-sünen ve’l-âs̱âr. thk. Abdul Mu’tî Emin Kal’acî. 15 Cilt. Dımaşk-Kahire: Dâru Kuteybe-Dâru’l-Vefâ, 1412/1991.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Tâmir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1432/2011.
• Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ya‘kūb b. İshâk es-Sa‘dî. Aḥvâlü’r-ricâl. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Pakistan: Akademi, ts.
• Çakın, Kamil. “Hadisin Kur’an’a Arzı Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (1993), 237-262.
• Çakır, Furkan. “Hadislerin Kur’an’a Arzının Suiistimali”. Tekirdağ İlahiyat Dergisi 7/1 (Haziran 2021), 145-175.
• Damînî, Musfîr Garîmullâh. Meḳâyis naḳd Mutûnu’s-Sünne. Riyad: Câmiatu el-İmâm Muhammed b. Suûd, 1404/1984.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’û Turâsi’l-Arabî, 1413/1993.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Taʿlîkâtü’t-Dârekutnî. thk. Halil b. Muhammed el-Arabî. Kahire: Dâru’l-Kitâbü’l-İslâmiyye, 1414.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân. Sünen. thk. Abdülganî Mestû. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’lAsriyye, 1431/2010.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1437/2016. Ebu Şehbe, Muhammed. Difâ’u ’ani’s-sünne ve şübehi’l-müsteşrikîn ve’l-kuttâbi’l-mu’âsirîn. Kahire: Mektebetü’ssünne, 1409/1989.
• Ece, Abdurrahman. “Hadislerin Hadislerle Anlaşılması”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (30 Aralık 2018), 163-190. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.446688
• Ferâhîdî, Ebû Amr er-Rebî‘ b. Habîb b. Amr el-Ezdî el-Basrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (el-Müsned). Umman: Vizâratü’lEvkâf, 1432/2011.
• Güleç, Hüseyin. “Âhâd Haberlerin Kur’ân’a Arzı”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2017), 1-17. Güzel, Fatih. Arapça Sözlük. İstanbul: Akvaryum, 2014.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Otto, 3. Basım, 2018.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ʿilmi’r-rivâye. thk. Ebû Abdullâh es-Sûrakî. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1357.
• Herevî, Ebû İsmâîl Abdullāh b. Muhammed b. Alî el-Ensârî. Ẕemmü’l-kelâm ve ehlih. thk. Abdurrahmân Abdülazîz eş-Şiblî. 6 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1418/1998.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûreddîn. Mecmeu‘z-zevâîd Tercümesi. çev. Adem Yerinde. 20 Cilt. İstanbul: Ocak, 2. Basım, 2015.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbaʿu’l-fevâʾid. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh el-Kurtubî. Câmiʿu beyâni’l-ʿilm ve fażlihî ve mâyenbaġī fî rivâyetihî ve ḥamlihî. thk. Ebü’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Suudî: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1414/1994.
• İbn Abdülhâdî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed es-Sâlihî ed-Dımaşkī. Ṭabaḳātü ʿulemâʾi’l-ḥadîs̱. thk. Ekrem el-Bûşî, İbrâhim ez-Zeybek. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1417/1996.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Alî Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Batta, Ebû Abdillâh Ubeydullah b. Muhammed el-Ukberî. el-İbânetü’l-kübrâ. thk. Rıdâ Mu’tî vd. 9 Cilt. Riyad: Dâru’r-Ra’ye, ts.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1371/1952.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-İmtâʿ bi’l-erbaʿîne’l-mütebâyineti. thk. Ebû Abdullah Muhammed Hasan İsmâil eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fetḥu’l-bârî bi-Şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhibbiddîn el-Hatîb, Muhammed Fuâd Abdülbâki. 13 Cilt. Kahire: Dâru’r-Reyyân li’t-Turâsî, 1407/1987.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâm, 1423/2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Ṭabaḳātü’l-müdellisîn. thk. Âsım b. Abdullah el-Kureyvitî. Umman: Mektebetü’l-Menâr, 1403/1983.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehẕîbü’t-tehẕîb. 13 Cilt. Kahire: Dâru’lKitâbü’l-İslâmiyye, 1414/1994.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Âfâk, 1403/1983.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Kitabü’s̱-s̱iḳāt. 9 Cilt. Dekken (Hindistan): Dâiratü’lMaârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. et-Târîḫ. thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf. 4 Cilt. Mekke: İhyâ Turâsi’l İslâm, 1399/1979.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osmân el-Bağdâdî. Târîḫu esmâʿiḍ-ḍuʿafâʾ ve’l-keẕẕâbîn. thk. Abdürrahîm Muhammed Ahmed el-Kâşgarî. Medine: y.y., 1409/1989.
• İbnü’l-Fevzî, Rıfʿat Abdülmuttalib. Tevs̱îḳu’s-Sünne fi’l-karni’s-s̱ânî’l-hicrî. Mısır: Mektebetü’l-Hanânecî, ts.
• İbnü’l-Mukrî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. Alî el-İsfahânî. Muʿcem. thk. Ebî Abdirrahmân Âdil b. Sa’d. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1419/1998.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn eş-Şehrezûrî. ʿUlûmü’l-ḥadîs̱. thk. Nûreddin Itr. BeyrutDımaşk: Dâru’l-Fikr el-Muâsır-Dâru’l-Fikr, 11. Basım, 1436/2015.
• Kāsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Ḳavâʿidü’t-taḥdîs̱min fünûni muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Keleş, Ahmet. Hadislerin Kur’an’a Arzı. İstanbul: İnsan, 6. Basım, 2020.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed İbrâhim el-Hifnâvî, Mahmûd Hâmid Osmân. 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423/2002.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1403/1983.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. çev. Mustafa Çağrıcı vd. 5 Cilt. Ankara: DİB, 6. Basım, 2017.
• Müstağfirî, Ebü’l-Abbâs Ca‘fer b. Muhammed b. el-Mu‘tez el-. Feżâʾilü’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed b. Fâris es-Selûm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1427/2006.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. eḍ-Ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Bûrân ed-Dannâvî, Kemâl Yûsuf elHût. Beyrut: Müessesetü’l Kutubü’s-Sakafî, 1405/1985.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en. et-Taḳrîb ve’t-teysîr. Ankara: Mütercim, 2017.
• Özdemir, Ahmet. Er-Rebî’ B. Habîb ve El-Câmiu’s-Sahîh adlı eseri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2017.
• Özdem�̇r, Ahmet. “Hâricî/İbâdî Gelenekte Sünnetin Teşri Değeri”. Amasya İlahiyat Dergisi 14 (30 Haziran 2020), 197-227. https://doi.org/10.18498/amailad.673183
• Özdemir, İbrahim. “İmam Şâfiî’de Hadislerin Kur’an’a Arzı”. Diyanet İlmi 54 (2018), 13-38.
• Özmen, Ramazan. “İbâdiye Mezhebinin Hadis Anlayışı Sâlih b. Ahmed b. Seyf el-Bûsaîdî, Rivâyetu’l-Hadîs ınde’lİbâdiyye (Dirâse Mukârana)”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 7/2 (30 Eylül 2007), 291-298
• Polat, Salâhaddin. “Hadislerin Kur’an’a Arzının Problemleri”. program adı: Tartışmalı İlmi Toplantılar, 1995.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybeg b. Abdillâh. eş-Şuʿûr bi’l-ʿûr. thk. Abdürezzâk Hüseyn. Umman: Dâru Ammâr, 1409/1988.
• Sâgānî, Ebü’l-Fezâil Radıyyüddîn Hasen b. Muhammed. el-Mevżûʿât. thk. Necm Abdurrahman Halef. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, ts.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Ecvibetü’l-merdiyye fîmâ üsʾile ʿanhü mine’l-eḥâdîs̱i’n-nebeviyye. thk. Muhammed İshak Muhammed İbrâhim. 3 Cilt. Riyad: Dâru’r-Râye, 1418/1997.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Maḳāṣıdü’l-ḥasene fî beyâni kes̱îrin mine’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire ʿale’l-elsine. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-Arabî, 1405/1985.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fetḥu’l-muġīs̱bi-şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs̱ li’l-ʿIrâḳī. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Sibâî, Mustafa. es-Sünne ve mekânetühâ fi’t-teşrîʿi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1430/2010.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr el-Hudayrî. Miftâḥu’l-cenne fi’l iḥticâc bi’s-sünne. Medine: Câmiatü’l-İslâm, 3. Basım, 1409/1989.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1440/2019.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Üm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1410/1990.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Muhammed Seyyîd Keylânî. Kahire: Mustafâ el-Bâbî, 1388/1969.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-Muvâfaḳāt. thk. Ebû Ubeyd Âl Selmân. 7 Cilt. b.y.: Dâru İbn Affân, 1417/1997.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’û Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1422/2002.
• Tehânevî, Zafer Ahmed b. Latîf el-Osmânî. Ḳavâʿid fî ʿulûmi’l-ḥadîs̱. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Pakistan: Mektebetü’l-Kur’an, 1437.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünen. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1437/2016.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. eḍ-Ḍuʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984.
• Vercelânî, Ebû Ya‘kūb Yûsuf b. İbrâhîm es-Sedrâtî. Kitabü’t-Tertîb fi’s-Sahîh min hadîs’i-Rasûl. thk. Nûruddîn Abdullah b. Humeyd es-Sâlimî. Umman: Maskat, 1424/2003.
• Yılmaz, Abdurrahman. Zayıf Hadisleri Takviye Yöntemleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2017.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî. Dîvânü’ḍ-ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Hammâd b. Muhammed. Mekke: Mektebetü’n-Nahdâ, 2. Basım, 1387/1967.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî. el-Muġnî fi’ḍ-ḍuʿafâʾ. thk. Hâzm el-Kâdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî. Mîzânü’l-iʿtidâl. thk. Muhammed Rıdvân Arkasûsî vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1438/2017.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. thk. Şuayb elArnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbî’l-İslâmîyye, 1424/2003.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî. Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1419/1998. Ziriklî, Hayrüddîn b.