MÂLUM ANLAMI VERİLEN BAZI MEÇHUL ÇATILI FİİLLER

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 320 - 436, 20.12.2023

Sadullah Tilkitaş

https://doi.org/10.52115/apjir.1371156

Öz

Bu çalışmada mechûl çatılı, ancak mâlum anlamı verilen fiillerin araştırılması amaçlanmıştır. Söz konusu fiiller incelenirken temelde klasik Arapça sözlüklere başvurulmuş, Garîbü’l-Kur’an, Garîbü’l-Hadis türü eserlerden de yararlanılmış ve sözcüklerin farklı kullanımlarına dikkat çekilmiştir. Anlamlardaki bu çeşitlilik, Arapçanın en fasih kaynağı olan ayetler başta olmak üzere hadis-i şerif ve şiirlerden örneklerle açıklanmış; Arapçayı anlama noktasında bu fiillerin etkisi belirlenmeye çalışılmıştır.
Çalışmada ele alınan kelimeler köklerine göre ve ilk harfleri dikkate alınarak alfabetik şekilde sıralanmıştır. Kelimelerin İslam’ın en temel kaynağı olan Kur’an-ı Kerim’deki kullanımlarına bakılmıştır. Ayrıca İslam’ın ikinci kaynağı kabul edilen hadisler ve Arap şiiri taranıp kelimelerin manaya olan etkileri göz önünde bulundurularak değerlendirilmiştir. Asıl bölümde kelimenin geçtiği bölüm verilirken dipnotlarda hadisin tamamı verilmiş ve tahrîci yapılmıştır.
Araştırmamızda Serdar Mutçalı’ya ait “Arapça-Türkçe Sözlük” adlı çalışmanın ilk 250 sayfasında yer alan meçhul çatılı mâlum anlamı verilen fiiller ele alınmıştır. Fiiller, Kur’ân-ı Kerîm ve Hadis-i şeriflerdeki kullanımlarına yer verilerek örneklendirilmiş ve kısaca açıklamalarda bulunulmuştur. Hadisi şeriflerde yer alan kullanımlarına da bakılırken kütüb-ü tis‘a diye adlandırılan eserlere müracaat edilmiştir. Ayrıca en muteber sözlükler taranarak sadece mechûl veya mechûl-mâlum olarak kullanılan çok sayıda fiil tespit edilmiş ve bunların anlamları verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mechûl fiil, Mâlum fiil, Sözlük, Sözcük

Kaynakça

• Ahmed Muhtar Abdulhamîd. Mu‘cemu’l-luġati’l-‘Arabiyyeti’l-muâsıra. 4 Cilt. ’Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Bolelli, Nusrettin. “Arap Dilini Anlama Ekseninde Mechûl Fiillerin Yeri ve Değerlendirilmesi”. Şarkiyat Mecmuası 22 (2013), 37-75.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-. el-Câmi‘u’s-saḥîḥ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-. es-Sıḥâḥ tâcü’l-luġa Ve ṣıḥâḥu’l-‘Arabiyye. thk. Aḥmed Abduġafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-İlm lilmelâyin, 1987.
• Demirayak, Kenan. Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi. İstanbul: Cantaş Yayınlar, 2016.
• Dozy, Reinhart Pieter Anne. Tekmiletü’l-me ‘âcimi’l-‘Arabiyye. çev. Muhammed Selîm en-Na ‘îmî. 11 Cilt. Bağdat: Vizâretü’s-Sekâfe ve’l-İ ‘lâm, 2. Basım, 1979.
• Durmuş, İsmail. “Sözlük”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 37/398-401. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l- ‘Asriyye, 4. Basım, 2009.
• Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm. Garîbü’l-Hadîs. thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 4 Cilt. Haydarâbad: Matbaatu Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1964.
• Ege, Ramazan. “Mef’ûlü MâlemYüsemme Fâ’iluh Kalıbında Malum Anlamı Verilen Bazı Arapça Kelimeler”. Nüsha 7/25 (2007), 71-102.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed el-. Tehẕîbü’l-luġa. thk. Muhammed Avz Mura’ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’tTürâsi’l-Arabî, 2001.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed el-. Kitâbü’l-’Ayn. thk. Mehdi Mahzûmî, İbrâhim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Bağdat: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-. Misbâhu’l-munîr ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l- ‘İlmiyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâmûsu’l-Muhît. thk. Muhammed Naîm. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 2005.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Mu‘cem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/343-345. Ankara: TDV Yayınları, 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mucem--tabakat
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheratu’l-Luġa. thk. Remzi Münir. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-İlm lilmelâyin, 1987.
• İbn Fâris, Ebu’l-Ḥasen Aḥmed b. Fâris b. Zekeriyyâ el-Kazvînî. Muʿcemü meḳâyîsi’l-luġa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Aḥmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî’. Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnavûd vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 2001.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs. thk. Tahir Ahmed Zavi, Mahmud Muhammed Tanâhî. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l- ‘İlmiyye, 1979.
• İsmail Güler. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler. İstanbul: İsam Yayınlar, 2004.
• Luis Ma’luf el-Yeûsî. el-Müncid fi’l-luğa. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1908.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-saḥiḥ. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1998.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdülmün’im. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 4. Basım, 2003.
• Subhi es-Salih. Hadis ilimleri ve Hadis Istılahları. çev. M. Yaşar Kandemir. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 12. Basım, 2016.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ et-. el-Câmi‘u’s- saḥîḥ. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l- İslâmî, 1996.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza ez-. Tâcül-‘arûs min cevahiril ḳâmus. 40 Cilt. Daru’l-Hidâye, ts.