ASLÜ’S-SENED KAVRAMI ÇERÇEVESİNDE İBN HACER’E GÖRE GARÎB-İ MUTLAK

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 17, 24.04.2024

Metin Tekin

https://doi.org/10.52115/apjir.1454017

Öz

Bu makalede İbn Hacer’in (ö. 852/1449) Nüzhetü’n-nazar adlı eserinde “aslü’s-sened” ifadesi üzerinden tarif ettiği garîb-i mutlak terimi üzerinde durulmuştur. Günümüzde yapılan araştırmalarda İbn Hacer’in “aslü’s-sened” sözü farklı şekillerde anlaşılarak mezkûr terim tanımlanmıştır. Bunun neticesinde ortaya çıkan kavram kargaşasını bertaraf etmek ve İbn Hacer’in kastını doğru tespit etmek amacıyla bu araştırmanın yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu çerçevede öncelikle günümüzde konuya dair kaleme alınan eserlerde İbn Hacer’in ifadesinin nasıl anlaşıldığı tespit edilmiş ve akabinde hem İbn Hacer’in hem de sonraki muhaddislerin konuya dair açıklamalarına yer verilerek çağdaş araştırmalardaki bu tespitlerin onun meramını yansıtıp yansıtmadığı tahlil edilmiştir. Yapılan inceleme neticesinde İbn Hacer’in “aslü’s-sened” ile tâbiîn tabakasını kast ettiği ve sahâbîden hadisi nakleden tâbiî ravinin bir kişi olması durumunda bunu garîb-i mutlak olarak değerlendirdiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Garîb hadis, Garâbet, Ferd, Aslü's-sened, İbn Hacer

Kaynakça

• Ali b. Medînî, İlelü’l-hadîs ve ma‘rifetü’r-ricâl ve’t-târîh. thk. Ebû Abdillâh Mâzin b. Muhammed es-Sirsâvî. Riyâd: Dâru İbni Cevzî, 1426/2005.
• Aliyyü’l-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî. Şerhu Şerhi Nuhteti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, t.s.
• Âlûsî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh b. Mahmûd el-Âlûsî, Ikdü’l-dürer fî şerhi muhtasari Nuhbeti’l-fiker. thk. Mecîd el-Halîfe. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1429/2008.
• Aysan, Mehmet Ali. “Mehmed et-Trabzonî’nin er-Risâle fî Fenni Usûli’l-Hadîs: Hâşiye alâ Nüzheti’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker Adlı Eseri ve Hadîs Usûlüne Katkısı”. Bayburt: Bayburt Ünivesitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî el-Azîmâbâdî. Avnü’l-ma‘bûd Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. Beyrut: 14 cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1410/1990.
• Babanzâde. Ahmed Naim. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-î Sarîh Tercemesi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 4. Basım, 1976.
• Bekkȃr, Muhammed Mahmȗd Ahmed, Bulȗğu’l-ȃmȃl min mustalahı’l-hadȋs ve’r-ricȃl, Kȃhire: Dȃru’s-selȃm, 1. Basım, 1433/2012.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakî, el-Medhal ilâ ilmi’s-sünen, nşr. Muhammed Avvâme. Cidde: 2 cilt. Dâru’l-Yüsr & Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1437/2017.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Ebû Abdillah Abdüsselâm b. Muhammed b. Ömer. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 1428/2006.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî el-Hanefî, et-Ta‘rifât. nşr. Muhammed Ali Beydûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 8. Basım, 2011.
• el-Cezâirî, Tâhir b. Muhammed Sâlih b. Ahmed es-Sem‘ûnî el-Hasenî el-Cezâirî, Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: 2 cilt. Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, ts.
• el-Cüdey‘, Abdullah b. Yûsuf. Tahrîru ulûmi’l-hadîs. Britanya: 2 cilt. Müessesetür’r-Reyyân, 1. Basım, 1424/2003.
• Düzenli Muhittin & Kesgin Salih. Hadis Usûlü ve Tarihi. Samsun: y.y., 2021.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Risâletü’l-İmâm Ebî Dâvûd es-Sicistânî ilâ ehli Mekke fî vasfi Sünenihi. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1435/2014.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: 4 cilt. el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Muhammed, Hâzim b. Muhammed. en-Nehcü’l-mübtekir fî şerhi Nuhbeti’l-fiker. Riyâd & Şârika: Dâru’l- Keyyân & Mektebetü İbn Teymiyye, 1. Basım, 1427/2007.
• Engin, Sezai. “Hadis Literatüründe Hâşiyeler: Nuhbetü’l-fiker ve Nüzhetü’n-nazar Üzerine Yapılan Hâşiye Çalışmaları Bibliyografyası”. Hadis ve Siyer Araştırmaları Dergisi, 1 (2015/1), 76-98.
• Erdoğan, Tunahan. “Hadis Usûlü Literatüründe Yerleşik Bir Kabulün Tenkidi: Bir İhtisâr Örneği Olarak İbn Hacer’in Nuhbetü’l-Fiker’i”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 1 (2016/1), 49-59.
• el-Eserî, Abdülkerîm b. Murâd el-Eserî, Şerhu Kasabi’s-sükker Nazmu Nuhbeti’l-fiker. Medîne: Mektebetü’d-Dâr, 1. Basım, 1405/1984.
• Eşer, Ahmet. “Teferrüdün İki Temel Kavramı: Ferd ve Garîb Hadis (İlelü’t-Tirmizî Örneği)”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• el-Ğavrȋ, Seyyid Abdülmâcid. Mevsȗatu ulûmi’l-hadîs ve fünȗnihî, Beyrut & Dımaşk: 3 cilt. Dȃru İbn Kesîr, 1. Basım, 1428/2007.
• el-Ğursî, Muhammed Sâlih b. Ahmed, en-Nüketü’l-ğurar ‘alâ Nüzheti’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser, Vakfiyyeti’l-Emîn Gâzî li’l-Fikri’l-Kur’ânî 1440/2019.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim en-Nîsâbûrî. Ma‘rifetü ulûmi’l- hadîs ve keyfiyyeti ecnâsihi. thk. Ahmed b. Fâris es-Selûm. Riyâd: Mektebetü’l-Maârif li’n-Neşri ve’t-Tevzi‘, 2. Basım, 1431/2010.
• Hamâm, Abdulcevâd. et-Teferrüd fî rivâyeti’l-hadîs ve menheci’l-muhaddisîn fî kabûlîh ev reddih. Dımaşk: Dâru’n-Nevâdir, 1. Basım, 1429/2008.
• el-Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî el-Haraşî el-Mâlikî. Müntehe’r-rağbe fî halli elfâzi’n-Nuhbe. thk. Şa‘bân Selîm Sâlim Avde. Kâhire: 2 cilt. Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1.Basım, 1441/2020.
• Hatamleh, Thamer & Veysel Özdemir. Uygulamalı Hadîs Usûlü. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Câmi‘ li-ahlâkı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘. thk. Mahmûd Tahhân. Riyâd: 2 cilt. Mektebetü’l-Maârif, 1403/1982.
• Hatîb, Muhammed Mücîr el-Hasenî, Ma‘rifetü medâri’l-isnâd ve beyânü mekânetihi fî ilmi ileli’l-hadîs. Riyâd: 2 cilt. Dâru’l-Meymân, 1428/2007.
• el-Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân el-Irâkî. el-Elfiyye (et-Tebsıra ve’t- tezkire fî Ulûmi’l-hadîs), nşr. Abdülkerîm b. Abdillâh b. Abdirrahmân el-Hufey. Riyâd: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 2. Basım, 1428/2007.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî, el-Kâmil fî duafâ’i’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418/1997.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l- fiker. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Matbaatü’s-Sabâh, 3. Basım, 1421/2000.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l- fiker. thk. Abdullah b. Dayfullâh er-Rahîlî. Medine: b.y., 2. Basım, 1429/2008.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l- fiker. thk. Ebû Muhammed Hâzim b. Muhammed. Riyâd & Şârika: Dâru’l-Keyyân & Mektebetü İbn Teymiyye, 1427/2007.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nuhbetü’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Abdülhamîd b. Sâlih b. Kâsım. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1427/2006.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l- fiker. thk. Muhammed Murâbî. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2. Basım, 1438/2017.
• İbnü’l-Hanbelî, Ebû Abdillâh Radıyyüddîn (Şemsüddîn) Muhammed b. İbrâhîm b. Yûsuf el-Halebî el-Hanefî, Menhu’n-nuğbe alâ Şerhi’n-Nuhbe. thk. Abdülmelik Büsfûrt b. Zâfir el-Mâcûnî. Ammân: by. 2015.
• İbnü’l-Hanbelî, Ebû Abdillâh Radıyyüddîn (Şemsüddîn) Muhammed b. İbrâhîm b. Yûsuf el-Halebî el-Hanefî. el- Fer‘u’l-esîs fî usûli’l-hadîs. Mısır: Mektebetü İbn Abbâs, 1. Basım, 1429/2008.
• İbnü’l-Hanbelî, Ebû Abdillâh Radıyyüddîn (Şemsüddîn) Muhammed b. İbrâhîm b. Yûsuf el-Halebî el-Hanefî. Kafvü’l-eser fî safvi ulumi’l-eser. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1408/1987.
• İbn Himmetzâde, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Hasen İbn Himmetzâde ed-Dımaşkî, Kalâidü’d-dürer alâ Netîceti’n-nazar. thk. Muhammed Muslih ez-Zubaî. Ürdün: Emvâc li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1. Basım, 1433/2012.
• İbnü’l-Kayyim, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. İğâsetü’l-lehfân min mesâyidi’ş-şeytân. thk. Muhammed Hâmid el-Fekkî. Riyâd: 2 cilt. Mektebetü’l-Maârif, 2. Basım, 1395/1975.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî. el-Kavlü’l-mübteker alâ şerhi Nuhbetü’l-fiker. thk. Abdülhamîd Muhammed Derviş. Dımaşk: Dâru’l-Farâbî, 1429/2008.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-hadîs. thk. Âişe Abdurrahman bintü’ş-Şâtı. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1419.
• İmamoğlu, Abdullah Taha & Gümüş, Fatih. “İskilipli Mehmed b. Ömer’in Nuhbeti’l-Fiker Haşiyesi ve Neşri”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2016/10), 127-164.
• Kandemir, M. Yaşar “Mukaddimetü İbni’s-Salâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/121-124. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kâsimî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım ed-Dımaşkî. Kavâidü’t-tahdîs min fünûni mustalahi’l-hadîs. thk. Muhammed Behcet Baytâr. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 2. Basım, 1380/1961.
• Keskin, Yusuf Ziya. “Hadis Usûlünde Ferd ve Garîb”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 6 (2000), 26-41.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Usûlü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 17. Basım, 2018.
• Köktaş, Yavuz. “Hadîs Tariklerini Bir Arada Değerlendirmenin Faydaları Üzerine”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi, 2 (2002/1), 149-170.
• Kucurâtî, Vecîhüddin b. Nasrullah b. İmadüddin el-Alevî el-Kucurâtî. Şerhu Nüzheti’n-nazar fî şerhi Nuhbeti’l-fiker. nşr. Abdullâh Hatîb en-Nedvî. Hindistan: İhyâü’l-Maârifi’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1427/2006.
• Lekânî, Ebû İshâk (Ebü’l-İmdâd) Burhânüddîn İbrâhîm b. İbrâhîm b. Hasen el-Lekânî. Kazâʾü’l-vatar min Nüzheti’n-nazar fî tavdîḥi Nuhbeti’l-fiker. thk. Ebû Hafs el-Yemânî Şâzî b. Muhammed b. Sâlim Âl-i Nu‘mân. Ürdün: 3 cilt. ed-Dâru’l-Eseriyye, 1. Basım, 1431/2010.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî el-Leknevî. Zaferu’l-emânî bi-şerhi Muhtasari’s-Seyyid Şerîf el-Cürcânî, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1416/1995.
• Mahmûd, Ahmet Şâkir. “Teferrüdü’r-Ruvât Bi’l-hadîs ve Mevkıfü’n-nükkâd minh- Dirasetün Nakdiyyetün-”. Mecelletü Külliyeti’l-İmâmi’l-A‘zam (ts.), 115-230.
• Mecidoğlu, Muhammed Sait, Hadis Usûlünde İbnü’s-Salâh ve İbn Hacer Mukayesesi, Ankara: İksad Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîh-i Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Beyrut: 5 cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1412/1991.
• Kazan, Tahsin. “İbn Hacer el-Askalânî’nin (ö. 852/1448) Hadis Usûlündeki Özgünlüğü”. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Keskin, Yusuf Ziya. “Hadis Usûlünde Ferd ve Garîb”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 6 (2000), 26-41.
• Makdisî, Ebü’l-Fazl İbnü’l-Kayserânî Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Makdisî eş-Şeybânî, Şürûtu’l-eimmeti’s-sitte. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Ali el-Münâvî el-Haddâdî. el-Yevâkît ve’d- dürer şerhu Şerhi Nuhbeti’l-fiker. thk. Ebû Abdillâh Rabî‘ b. Muhammed es-Suûdî. Riyâd: 2 cilt. Mekteberü’r-Rüşd, ts.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: 15 cilt. Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1990.
• Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Osmânî, Şebbir Ahmed. Fethu’l-mülhim bi şerhi Sahîhi’l-İmam Müslim. Dımaşk: 3 cilt. Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 1427/2006.
• Öztürk, Betül Şimşek. “İbn Hacer el-Askalânî’nin (v. 852/1449) Hadis Usûlcülüğü”. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Polat, Salahattin “Garîb”. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 13/375, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-Alellâh İsmâîl es-San‘ânî. İsbâlü’l-maṭar ‘alâ Kasabi’s-sükker. thk. Abdülhamîd b. Sâlih b. Kâsım (By., yy., ts.
• Sarı, Necmi. “İsmail Hakkı Bursevî’nin Şerhu Nuhbeti’l-Fiker Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili”. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyhi’l-İslâm İbn Hacer. thk. İbrâhîm Bâcis Abdülmecîd. Beyrut: 3 cilt. Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1419/1999.
• Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Tedrîbü’r- râvî fî şerhi takrîbi’n-Nevâvî. thk. Muhammed Avvâme. Medine: 5 cilt. Dâru’l-Yüsr & Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1438/2016.
• Şümunnî, Kemâlüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Hasen b. Yahya eş-Şümunnî el-Mâlikî. Netîcetü’n-nazar fî Nuhbeti’l-fiker. thk. İntisâr Kays Muhammed Nâyif el-Kaysî Dımaşk: 1. Basım, 1430/2009.
• Tahhân, Mahmûd. Teysîru mustalahi’l-hadîs. Riyâd: Mektebetü’l-Maârif li’n-neşri ve’t-tevzî 10. Basım, 1425/2004.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrût: 6 cilt. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1417/1996.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. thk. Ali Muhammed Buhârî. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl Beyrut: 4 cilt. Dâru’l-Ma‘rife, 1. Basım, 1382/1963.