"THE ROLE OF THE QUR'AN AND HADİTH İN CONSTRUCTİNG THE SEMANTİC WORLD OF A WORD FROM THE PERSPECTİVE OF ISTİSHHAD: THE EXAMPLE OF THE CONCEPT OF RAHMAH"

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 96 - 114, 15.04.2025

İsmail Karahan , Nejdet Gürkan

https://doi.org/10.52115/apjir.1631850

Öz

In Islam, understanding the Qur'an and acting upon its teachings has been an essential goal for every Muslim. Consequently, early lexicographical efforts aimed at understanding the words of the Qur'an evolved systematically with the expansion of the Islamic world. These efforts sought to document Arabic vocabulary and preserve the linguistic and cultural heritage for future generations. Among these early lexicons, referred to as "ancient" dictionaries, works that utilized istishhâd (citation) were particularly esteemed by linguists. These dictionaries aimed to determine a word's root, derivatives, and semantic dimensions through examples from poetry, prose, and citations from the Qur'an and Hadith. This was deemed necessary, as the Qur'an was revealed in the Arabic language of that era and explained by the Prophet Muhammad, known for his eloquence. Thus, the relationship between istishhād and meaning holds significant importance. In this study, we examine the Qur'anic and Hadith reflections of the attributes "Rahmān" and "Rahîm," derived from the root "rahmah" (mercy), to demonstrate the role of istishhād in shaping meanings.

Anahtar Kelimeler

Lexicon, Istishhâd, Qur, Hadith, Concept of Mercy

"İSTİŞHÂD YÖNÜYLE KUR’ÂN VE HADİSİN BİR KELİMENİN ANLAM DÜNYASINI İNŞASINDAKİ ROLÜ: RAHMET KAVRAMI ÖRNEĞİ"

Öz

İslâm’da her bir müslüman için Kur’ân’ı anlamak ve onunla amel etmek önemli bir gaye olmuştur. Bu nedenle Kur’ân’daki kelimeleri anlamaya yönelik başlayan sözlük çalışmaları, İslâm Coğrafyasının genişlemesiyle birlikte hem Arap Dilindeki kelimeleri kayıt altına almak hem de dil kültür mirasını gelecek nesillere aktarmak için sistemli bir şekilde gelişmiştir. Bu sözlükler içerisinde kadîm dediğimiz sözlükler, eserlerinde kullandıkları istişhâdlar sebebiyle dilciler tarafından tutulmuştur. Yazılan bu eserlerde bir kelimenin kökünden başlayarak türevleri, anlamsal boyutları şiir ve nesrin yanı sıra Kur’ân ve Hadislerden istişhâd örnekleriyle belirlenmeye çalışılmıştır. Çünkü Kur’ân’ın o günkü Arap Dili üzerine inmesi ve Hz. Peygamber gibi fasih konuşan biri tarafından açıklanması da bunu gerektirmektedir. Bu sebepten, İstişhâd-anlam ilişkisi önemli bir konudur. Bu çalışmamızda “Rahmet” kökünden türeyen “Rahmân” ve “Rahîm” sıfatlarının, Kur’ân ve hadislere yansımaları ele alınarak istişhadın anlamlar üzerindeki rolünü göstermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

: Sözlük, İstişhâd, Kur’ân, Hadis, Rahmet kavramı

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Musnedu Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb Arnavud. 45 Cilt. Muessetu’r-Risâle, 2001.
• Ahmed b. Hanbel, Musnedu Ahmed b. Hanbel. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
• Bağdâdî, Abdulkadir b. Ömer. Ḫızânetu’l-Edeb. thk. Muhammed Harun. 11 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḫancı, 1998.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-lugati ve Sıhâhı’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr ’Attâr. Kahire: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1990.
• Cündî, Enver, el-Fushâ Luğatu’l-Kur’ân. Dâru’l-Kitâbi’l-Benânî, Mektebetu’l-Medrese, 1987.
• Çetin, Nihad M. ‘Arap’ (Yazı, Dil, Edebiyat), DİA, C. 3. İstanbul, 1991.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd maddesi”. DİA. C. 23. İstanbul, 2001.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Davud. Musnedu Ebî Dâvud. thk. Muhammed Abdulmuhsin. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Efgânî, Said el-Efgânî. fî Usûli’n-Nahv. Beyrut: Mektebetu’l-İslâmî, 1987.
• Eroğlu, Yakup. “Kur’ân-ı Kerîm’in Arap Diline Etki ve Katkıları”. İslâmi İlimler Dergisi.
• Ezherî, Ebu Mansur Muhammed. Tehzibul-luğa. thk. Muhammed Avz Mu'reb, 15 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, 2001.
• Halil b. Ahmed, Kitâbu’l-Ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilal, 1431.
• Hâtim Sâlihu’d-Dâmin. el-İstişhâd bi’l-Hadîs fî’l-Lugati ve’n-Nahv. Dubai, 2002.
• Hıdr, Hüseyin. Dirasât fi’l-Arabiyye ve Tarîhuhâ,. Dımaşk: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1960.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî Tebyîni Vucûhi Şevâzzi’l-Kırâât ve’l-Îdâhi anhâ. thk. Abdulfetteh İsmail. Kahire, 1984.
• İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyya. Mu’cemu Makayisi’l-luğa. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1999.
• İbn Kayyîm, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Zuraî. Şerhu İbn Kayyîm li Esmâi’l-Husnâ. thk. Omer el-Eşgar. Ürdün: Dâru’n-nefâis, 2008.
• İbn Mâlik, Şevâhidu’t-Tavdîh ve’t-Tashîh li Muşkilâti’l Câmiı’s-Sahîh. thk. Tâhâ Muhsin. Bağdat: Mektebetu İbn Teymiyye, 1985.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl. Lisânu’l-Arab. Havâşî. Dilcilerden bir grup. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1990.
• İbn Manzur. Lisanu’l-Arab. Havâşî. Dilcilerden bir grup. 3 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1990.
• İbn Sîde, Ali b. İsmail. el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-A’zam. thk. Abdulhamid Hendâvî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm lil melâyin, 2000.
• İsfahânî, Rağıb. el-Mufredâtu fî Garîbu'l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan ed-Dâvî. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1412.
• İskenderî, Ahmed. el-Vesît fî Edebi’l-Arabî ve Târîhuhû. Kahire: Mattbaatu’l-Meârif, 1925.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Kur’ân’ı Anlamada Semantik Yöntem”. Hikmet Yurdu.
• Kâsımî, Cemâlüddin. Kavâıdu’t-Tahdîs min Funûni Mustalahi’h-Hadîs. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1431.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. Kur’ân ve Hadîs’in Arap Gramerindeki Rolü. İzmir: Akademi Yayınları, 2006.
• Özçelik, Harun. “Hadîslerde Lafız İhtilâfına Farklı Yaklaşımlar ve Çözüm Metodları Üzerine”. AÜİF 27 (2007).
• Sicistânî, Ebu Dâvud Süleyman. Sunenu Ebî Dâvud. thk. Muhyiddin Abdulhamid. 7 Cilt. Daru’r-Risâle, 2009.
• Soysaldı, Mehmet. “Kur’ân’ı Doğru Anlamada Semantik Metodun Önemi”. Van: YY. Üniversitesi Kur’ân ve Dil Sempozyumu, 2001.
• Subhi İbrahim Salih. Ulumu’l-Hadîs ve Mustalihuhû. Beyrut: Daru’l-İlmi’l-Melâyin, 1984.
• Suyûtî, Celalettin. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu'l-Fadl. 4 Cilt. Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyye, 1984.
• Suyûtî, Cemalettin. el-İktirâh fî Usûli’n-Nahv. thk. Muhammed Süleyman Yakut. 1 Cilt. Dımaşk: Daru’l-Beyrutî, 2006.
• Tirmizî, Muhammed b. Ali. Nevâdîru’l-Usûl fî Ehâdîsi’r-Rasûl. thk. Abdurrahman Umeyre. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Ceyl, 1431.
• Tural, Hüseyin. “Arap Dilinde Şiir ve Hadiste İstişhâd Mes’elesi”. AÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1990).
• Turgay, Nurettin. “Kur’ân ve Arap Dili”. Diyanet İlmi Dergi 34/3 (1998).
• Zerkeşî, Abdullah b. Bahadır, el-Bahru’l-Muhîd fî Usûli’l-Fıkh. 8 Cilt. Dâru’l-Kutubî, 1994.