Geç Tunç Çağı’nda Atriya ve Stratonikeia: Karia Tarihi Coğrafyası Üzerine Bazı Gözlemler

Yıl 2022, , 147 - 183, 30.06.2022

Umay Oğuzhanoğlu

https://doi.org/10.46931/aran.2022.16.1.8

Öz

Batı Anadolu’dan söz eden Hititçe ve Luvice yazıtların değerlendirilmesi ve Tunç Çağı’na dair arkeolojik araştırmalarının artması, Batı Anadolu’nun tarihi coğrafyası ile ilgili bilinenlerin ve tartışmaların giderek artmasını sağlamıştır. Bununla birlikte, Batı Anadolu’nun yazılı belgeler açısından oldukça fakir olması, bu çalışmaları zorlaştırmaktadır. Muğla’daki Yatağan Ovası’nda yer alan ve bölgenin önemli kentlerinden biri konumunda bulunan Stratonikeia kentinin, eski isimlerinden birinin Idrias olduğu bilinmektedir. Hitit yazılı belgelerinde adı geçen Atriya ile fonetik benzerlikten hareketle, Atriya’nın, Stratonikeia territoriumu içerisine lokalize edilebileceği önerilmiştir. Bu çalışmada, Stratonikeia’da son yıllarda elde edilen bazı yeni Geç Tunç Çağı bulguları ile tarihi coğrafya çalışmaları bir arada değerlendirilerek, bu konudaki tartışmalara katkı sağlamak hedeflenmiştir. Stratonikeia territoriumu içerisindeki Geç Hellas III dönemi seramik örneklerine, 2009 yılında Taşavlu mevkiinde bulunanlar, 2018 yılında çalışmaları sırasında Stratonikeia kent merkezinde Hierokles Heroon’u altında bulunanlar ile Muğla Müzesi tarafından yapılan 2018-2019 kazılarında açığa çıkarılan Değirmendere Mevkii örnekleri de eklenmiştir. Gerek Hitit krallarının batıya uzanan bazı seferlerinde izlenen güzergah, gerekse Yatağan Ovası ve Çine (Marsyas) Çayı Vadisi’ndeki kentlere ait lokalizasyon önerileri ve arkeolojik bulgular dikkate alındığında, Atriya’nın bu kesimlerde lokalize edilmek istenmesinin bugün için makul bir öneri olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atriya, Stratonikeia, Lukka, Waliwanda, Iyalanda, Geç Tunç Çağı

ATRIYA AND STRATONIKEIA IN THE LATE BRONZE AGE: SOME REMARKS ON CARIAN HISTORICAL GEOGRAPHY

Öz

The evaluation of the Hittite and Luwian inscriptions that mention Western Anatolia, and the extended archaeological research on the Bronze Age have led to an increase in knowledge and arguments about the historical geography of Western Anatolia. But the poor source of documents about Western Anatolia has made the research more challenging. It is known that one of the old names of the city of Stratonikeia, which is located on the Yatagan Plain in Muğla and is among the important cities of the region, is Idrias. It is suggested that Atriya can be localized within the territorium of Stratonikeia considering the phonetic similarity with Atriya mentioned in Hittite documents. This study aims to contribute to the arguments on this subject by evaluating some of the recent findings in Stratonikeia concerning the Late Bronze Age and the studies on historical geography. Among the ceramic samples of the Late Helladic III period found in the Stratonikeia territory, there has been added some other ceramic samples such as the ones found in the Tasavlu region in 2009, under the Heroon of Hierocles in the city center of Stratonikeia during the excavations in 2018, and in the Değirmendere region during the excavations by the Muğla Museum in 2018-2019. When the routes followed by some Hittite Kings during their travels to the west, the arguments concerning the location of the cities within the Yatağan Plain and Çine (Marsyas) Creek Valley, and the archaeological findings combined, it is concluded that localizing Atriya within these areas is a reasonable proposal.

Anahtar Kelimeler

Atriya, Stratonikeia, Lukka, Waliwanda, Iyalanda, Late Bronze Age

Kaynakça

• Akdeniz, Engin. “Büyük Menderes Havzasinda Prehistorik Yerleşim Dokusu”, Belleten LXVI/245 (2002): 1-34.
• Ateşlier, Suat. “On the Excavations of The Zeus Temple of Alabanda”, Anatolia Antiqua XXII (2014): 247-254.
• Aydaş, Murat. “Stratonikeia ve Lagina Polis ve Peripolion, Stratonikeia, ve Çevresi Araştırmaları”, ed. B. Söğüt , Stratonikeia Çalışmaları 1, 71-77, İstanbul: Ege Yayınları, 2015.
• Aydaş, Murat. “Stratonikeia ve Lagina Klasik Filoloji, Epigrafi ve Eskiçağ Tarihi Araştırmaları”, 608-610 in, Söğüt, B. “Stratonikeia 2013 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 36/3 (2015): 597-622.
• Beckman, Gary; Bryce, Trevor and Cline, Eric The Ahhiyawa Texts, Jewis, Society of biblical literature no. 28, Atlanta: Society of Biblical Literature, 2011.
• Boysal, Yusuf “Stratonikeia Nekropolünün Tarihsel Süreci”, Remzi Oğuz Arık Armağanı, 51-69, Ankara: Ankara Üniversitesi, 1987.
• Bryce, Trevor. “The Lukka Problem-and a Possible Solution” Journal of Near Eastern Studies 33/4 (1974): 395-404.
• Bryce, Trevor. The Lycians in Literary and Epigraphic Sources, Copenhagen: Museum Tusculanum Press, 1986.
• Bryce, Trevor. “Chapter 3, History” ed. H. C. Melchert, The Luwians, Handbook of Oriental Studies/Handbuch der Orientalistik, Section One The Near and Middle East, Vol. 68, 27-127, Leiden: Brill, 2003.
• Calder, William and Bean, George. A Classical Map of Asia Minor, London: British Institute of Archaeology at Ankara, 1958. Carruba, Onofrio “Neues zur Frühgeschichte Lykiens, Neues zur Frühgeschichte Lykiens”, eds. F. Blakolmer and J. Borchhardt, Fremde Zeiten,Festschrift für Jürgen Borchhardt I, 25-39, Wien: Phoibos, 1996.
• Coşkun, Yaşar. "Bir Hitit Kralı ve Mektubu", Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri 2 (1996): 1-10.
• Debord, Pierre. “Essai sur la géographie historique de la région de Stratonicée”, Mélanges Pierre Lévêque. Tome 8, Religion, anthropologie et société. Annales littéraires de l'Université de Besançon 499, 107-121, Besançon: Université de Franche-Comté, 1994.
• Diler, Adnan. “Genel Hatları ile Lykia ve Karia İlişkileri Üzerine Bazı Notlar”, eds. H. İşkan and F. Işık, Kum’dan Kent’e Patara Kazılarının 25 Yılı Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 11-13 Kasım 2013 Antalya, Patara VII.1, 145-186, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Dinçol, Ali and Dinçol, Belkıs. “Ein neues hethitisches Hieroglyphensiegel aus West-anatolien in der Perk-Sammlung“, eds. Y. Cohen, A. Gilan and J. Miller, Pax Hethitica, Studies on the Hittites and their Neighbours in Honour of Itamar Singer, 99–100, Wiesbaden: Harrassowitz, 2010.
• Doğan-Alparslan, Meltem, “Anadolu’nun Kayıp Başkenti, Tarhuntassa” Aktüel Arkeoloji 21 (2011): 46-57.
• Erdan, Emre. “Cup-Marks in Alinda”, eds. M. Çekilmez and U. Kapuci, Alinda Araştırmaları 1. Eski Belgeler ve Yeni Araştırmalar, 45-62, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, 2020.
• Fabiani, Roberta. "I.Iasos 52 E Il Culto di Zeus Idrièus" Studi Classici e Orientali 61/2, Epigrafı di Iasos Nuovi Supplementi II, 163-202, Pisa: Pisa University Press, 2015.
• Forlanini, Massimo. “Hauppurija, eine Hauptstadt von Arzawa?”, eds. M. Alparslan, M. Doğan-Alparslan and H. Peker, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan VITA Festschrift in Honor of Belkıs Dinçol and Ali Dinçol, 285-298, İstanbul: Ege Yayınları, 2007.
• Gander, Max. Die geographischen Beziehungen der Lukka-Länder, Texte der Hethiter Philologische und historische Studien zur Altanatolistik Heft 27, Heidelberg: Universitätsverlag Winter, 2010.
• Gander, Max. “Antik Yakındoğu Kaynaklarında Lukka, Likyalılar ve Trmmili” eds. H. İşkan and E. Dündar, Lukka’dan Lykia’ya Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi, 77-97, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Garstang, John. “Hittite Military Roads in Asia Minor, A Study in Imperial Strategy with a Map”, American Journal of Archaeology 47/1, (1943) 35-62.
• Garstang, John and Gurney, Oliver R. The Geography of the Hittite Empire, London: British Institute of Archaeology at Ankara, 1959. Günel, Sevinç. “Mycenaean Cultural Impact on the Çine (Marsyas) Plain, Southwest Anatolia, the Evidence from Çine-Tepecik”, Anatolian Studies 60 (2010): 25−49.
• Günel, Sevinç. “Çine−Tepecik, New Contributions on Late Bronze Age Cultures in Western Anatolia”. Eds. N. C. Stampolidis, Ç. Maner and K. Kopanias, Nostoi Indigenous Culture, Migration and Integration, 585-605, Istanbul: Koç University Press, 2015.
• Günel, Sevinç. “Karia Bölgesi’nin Kentleşme Sürecinde Çine-tepecik Höyüğü/The Process of Urbanization in Caria in Light of Çine-Tepecik Mound”, eds. O.C. Henry and A. Belgin-Henry, Karialılar Denizcilerden Kent Kuruculara/The Carians from Seafarers to City Builders, 28-41, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Günel, Sevinç and Herbordt, Suzanne. “Ein hethitischer Siegelabdruck aus Çine-Tepecik”, Archäologischen Anzeiger 2010/1 (2010): 1–11
• Günel, Sevinç and Herbordt, Suzanne. “Mykenische Kraterfragmente mit figürlichenDarstellungen und ein Siegelabdruck eineshethitischen Prinzen aus der spätbronze-zeitlichen Siedlung von Çine-Tepecik”, Archäologischer Anzeiger 2014 (2014): 1-14.
• Gür, Barış. “Hitit Belgelerindeki Iyalanda/Iyalanti’nin Lokalizasyonu ve Alinda Eşitlemesi Üzerine Kısa Bir Değerlendirme”, eds. M. Çekilmez, U. Kapuci, Alinda Araştırmaları 1. Eski Belgeler ve Yeni Araştırmalar, 33-43, Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, 2020.
• Güterbock, Hans G. “The Hittite Seals in the Walters Art Gallery Source” The Journal of the Walters Art Gallery 36 (1977): 7-16.
• Hanfmann, George M.A. and Waldbaum, Jane C. “Two Submycenaean Vases and a Tablet from Stratonikeia in Caria”, American Journal of Archaeology 72/1 (1968): 51-56.
• Hawkins, John D. and F. Easton, Donald. "A hieroglyphic seal from Troia", Studia Troica 6 (1996): 111-117.
• Hawkins, John D. “Tarkasnawa King of Mira 'Tarkondemos', Boǧazköy Sealings and Karabel”, Anatolian Studies 48 (1998): 1-31.
• Hawkins, John D. “The Political Geography of Arzawa (Western Anatolia)”, eds. N. C. Stampolidis, Ç. Maner and K. Kopanias. Nostoi Indigenous Culture, Migration and Integration, 15-36, Istanbul: Koç University Press, 2015.
• Herbordt, Suzanne “Die Felsinschriften vom Suratkaya – Latmos”, ed. H. Lohmann, Feldforschungen im Latmos. Forschungen im Umland von Herakleia am Latmos, Asia Minor Studien 93, 128-151, Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH, 2019.
• Herda, Alexander “Karkiša-Karien und die sogenannte Ionische Migration”, ed. F. Rumscheid, Die Karer und die Anderen, Internationales Kolloquium an der Freien Universität Berlin 13. Bis 15. Oktober 2005, 27-108, Bonn, R. Habelt, 2009.
• Herda, Alexander “Greek (and our) Views on the Karians” eds. A. Mouton, I. Rutherford and I. Yakubovich, Luwian Identites. Culture, Language and Religion between Anatolia and the Aegean, 421-506, Leiden: Brill, 2013.
• Herodotus, The Histories, ed. A. D. Godley, (free online edition http://data.perseus.org/texts/urn:cts:greekLit:tlg0016.tlg001.perseus-eng1)
• Hoffner, Harry A. Letters from the Hittite Kingdom, Writings from the ancient World. Atlanta: Society of Biblical Literature, 2009.
• Hrozný, Bedrich. “Hethiter und Griechen”, Archiv orientální 1 (1929): 323-343.
• Işık, Fahri; Atıcı, Mahir and Recai Tekoğlu. “Die nachhethitische Königsstele von Karakuyu beim Karabel-Pass. Zur kulturellen Kontinuität vom bronzezeitlichen Mira zum eisenzeitlichen Ionia”, Asia Minor Studien 66, Studien zum antiken Kleinasien VII, 1–33, Bonn: R. Halbert, 2011.
• Kouka, Ourania. “Prehistoric Heraion Reconsidered, Glimpses on the Excavations 2009-2013 North of the Sacred Road”, eds. D. Panagiotopoulos, I. Kaiser and O. Kouka, Ein Minoer im Exil. Festschrift für Wolf-Dietrich Niemeier. Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie. Aus dem Institut für Klassische Archäologie der Universität Heidelberg Bd. 270, 223-242, Bonn: Habelt, 2015.
• Lozano, Arminda. “La impronta indígena en la religiosidad oficial de la ciudad griega de Estratonicea. Conexiones entre política y religion”, Gerión Revista de Historia Antigua 11 (1993): 75-93.
• Mountjoy, Penelope. “The East Aegean-West Anatolian Interface in the Late Bronze Age, Mycenaeans and the Kingdom of Ahhiyawa”, Anatolian Studies 48 (1998): 33-67.
• Mountjoy, Penelope. Regional Mycenaean Decorated Pottery, 2 Vols, Deutsches Archäologisches Institut, (Rahden/West.: Leidorf, 1999).
• Niemeier, Wolf D. “1994/95 Yılı Milet, Minos/Myken Dönemi Kazıları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 18/1 (1997): 530-532.
• Niemeier, Wolf D. and Kouka, Ourania. “Samos, Heraion” in, Jahresbericht 2009 des Deutschen Archäologischen Instituts, Abteilung Athen, Archäologischer Anzeiger 2010/1 (2010): 113–114.
• Oğuzhanoğlu, Umay. “Stratonikeia Antik Kenti Çevresinde Erken Yerleşim İzleri” ed. B. Söğüt, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, Stratonikeia Çalışmaları 1, 19-28, İstanbul: Ege Yayınları, 2015.
• Oğuzhanoğlu, Umay. “Büyük Menderes’ten Denize Uzanan Yollar, Güneybatı Anadolu Erken Tunç Çağı Bağlamında Yeni Gözlemler”, eds. V. Şahoğlu, M. Şevketoglu and Y.H. Erbil, Kültürlerin Bağlantısı Baslangıcından Roma Dönemi Sonuna Kadar Eski Yakın Doğu’da Ticaret ve Bölgelerarası Iliskiler/Connecting Cultures Trade and Interconnections in the Ancient Near East from the Beginning Until the End of the Roman Period, 101-114, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2019.
• Oreshko, Rostislav. “Hieroglyphic Inscriptions of Western Anatolia, Long Arm of the Empire or Vernacular Tradition(s)?” eds A. Mouton, I. Rutherford and I. Yakubovich, Luwian Identites. Culture, Language and Religion between Anatolia and the Aegean, 345-420, Leiden: Brill, 2013. Poetto, Massimo. L'iscrizione luvio-geroglifica di Yalburt, nuove acquisizioni relative alla geografia dell'Anatolia Sud-Occidentale. Studia Mediterranea 8, Pavia: G. Iuculano Editore, 1993.
• Schachner, Andreas and Meriç, Reçep. “Ein Stempelsiegel des späten 2. Jahrtausends v. Chr. aus Metropolis in Ionien.”, Studi micenei ed egeo-anatolici 42/1 (2000): 85-102.
• Seçer-Fidan, Sezer. 2014, “Yazılı Belgeler Işığnda Lukka Ülkesi'nin Hitit Tarihindeki Yeri” eds. E. Akyürek Şahin, M. E. Yıldız and M. Alkan, Eskiçağ Yazıları 6 - Akron eskiçağ araştırmaları, Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Dillerini ve Kültürlerini Araştırma Merkezi dizisi 8, 191-223, İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları, 2014.
• Starke, Frank. “Milattan Önce İkinci Bin Yılın Güç Dengesi İçinde Troia”, Troia Düş ve Gerçek, 43-49, Stuttgart: Konrad Theiss Verlag GmbH, 2001.
• Söğüt, Bilal. “Stratonikeia’da Hellenistik Dönem Öncesi”, ed. M. Tekocak, K. Levent Zoroğlu’na Armağan/Studies in Honour of K. Levent Zoroğlu, 605-623, İstanbul: Ege Yayınları, 2013.
• Söğüt, Bilal. Stratonikeia (Eskihisar) ve Kutsal Alanları, Stratonikeia Çalışmaları 5, İstanbul: Ege Yayınları, 2019.
• Söğüt, Bilal. “Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi Güzergâhındaki Antik Yerleşimler Üzerine Genel Bir Değerlendirme” eds. V. Keleş, H. Kasapoğlu, E. Ergürer, E. Çelikbaş and A. Yılmaz, Cevat Başaran’a 60. Yaş Armağanı/Essays for Cevat Başaran’s 60th Birthday Occasion, 129-160, Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 2019.
• Söğüt, Bilal. “Stratonikeia ve Lagina 2018 Yılı Çalışmaları”, Kazı Sonuçları Toplantısı 41/1 (2020): 373-392.
• Söğüt, Bilal. “Stratonikeia’da Yerleşim Tarihi ve Kentsel Doku/ Stratonicea’s Settlement History and Urbanisation”, eds. O. C. Henry and A. Belgin-Henry, Karialılar Denizcilerden Kent Kuruculara/The Carians from Seafarers to City Builders, 488-503, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Strabo. Geography, eds. H. C. Hamilton and W. Falconer, (free online edition http://data.perseus.org/texts/urn:cts:greekLit:tlg0099.tlg001.perseus-eng2)
• Stephanus Byzantius. Ethnica, Vol. II: Δ-I , eds. M. Billerbeck and C. Zubler, Berolini et Novi Eboraci: Walter De Gruyter, 2011.
• Stephanus Byzantius. Ethnica, Vol. V: Φ–Ω, eds. M. Billerbeck and C. Zubler, Berolini et Novi Eboraci: Walter De Gruyter, 2017.
• Şahin, Nuran. Zeus’un Anadolu Kültleri, Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2001.
• Ünal, Ahmet “Studien über das hethitische Kriegswesen II, Verba Delendi harnink/harganu- 'vernichten, zugrunde richten'.” Studi Micenei et Egeo-Anatolici 24 (1984): 71–85.
• Zgusta, Ladislav Kleinasiatische Ortsnamen, Beiträge zur Namenforschung. Neue Folge; Beiheft 21, Heidelberg: C. Winter, 1984.