Çivi Yazılı Belgeler ve Arkeolojik Verilere Göre Eski Babil Döneminde Nehir Ulaşımı

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 1, 9 - 42, 02.08.2019

İrfan Albayrak , Esma Öz , Hakan Erol

Öz

Su kaynakları, uygarlık
tarihi boyunca yerleşim yerlerinin ve tarım alanlarının seçiminde ve
dolayısıyla medeniyetlerin ortaya çıkışında en belirleyici faktörler arasında
yer almıştır.  İstisnalar olmakla
birlikte yeryüzünde eski medeniyetlerin izlerine rastlanılan hemen her bölgede
bu tespiti yapmak mümkündür. Denilebilir ki insanoğlu, tarihin en eski
devirlerinden itibaren su kaynaklarına yakın yaşamak zorunda kalmıştır. Bu
bakımdan medeniyetin doğuşu ve şekillenmesinde ırmak, çay ve dere gibi su
kaynaklarının etkisi yadsınamaz. Nitekim Mezopotamya’da Fırat ve Dicle,
Mısır’da Nil, Hindistan’da İndus, Altaylarda Obi ve Yenisey gibi eski medeniyet
havzalarının uygarlık tarihinde öne çıkmaları bu bağlamda değerlendirilebilir.

 

Eski Mezopotamya’da
kara taşımacılığının yanında daha ucuz,  kolay ve hızlı olması nedeniyle nehir ve kanal
ulaşımı da sıklıkla tercih edilmiştir.  Çivi
yazılı belgelere göre, nehirler ve kanallar sadece tarlalara su taşımıyor aynı
zamanda Fırat ve Dicle Nehirleri sayesinde yük dolu gemiler farklı kentlerin
limanlarına uğrayabiliyor, böylelikle bölgeler arası mal sevkiyatı daha rahat
gerçekleşiyordu.  Dolayısıyla suyolları,
ticari malların da nakliyesinde büyük kolaylık sağladığı için suyollarının
kenarlarında kurulan liman şehirleri daima stratejik
öneme sahip olmuştur. Suyolları, askerî ulaşım anlamında da önemliydi çünkü
orduların nakliyesi ve her türlü askerî teçhizatın ulaştırılması da nehir ya da
kanallar yoluyla gerçekleştirilebiliyordu.

 

Mezopotamya’da ağaç
kütüklerine tutunarak başlayan su ulaşımı, sal, bot, kelek, quffa ve at başı
formlu bot/kayık (hippoi) gibi insan yapımı araçlarla devam etmiştir. Ancak bu
tür nehir ulaşım araçları, bir süre sonra uzak bölgelere ya da deniz aşırı
ülkelere ticari ürün sevkiyatında gerek hacim gerekse güvenlik ve
kullanılabilirlik açısından yetersiz kalmıştır. Bunlar, küçük çaplı ulaşım ve
taşımada özellikle kanal ulaşımında kullanılmaya devam etmekle birlikte yerini
büyük suların nakliye aracı olan gemilere bırakmıştır.

 

Bu çalışmanın ana
malzemelerini oluşturan Mari kraliyet arşivi,  Hammurabi ve onun memurlarıyla yazışmalarını
içeren bir grup belge ve yine Eski Babil Dönemine tarihlenen İsin ve Larsa
krallıklarına ait bazı metinler, bize Mezopotamya’da suyolu ulaşımının
detayları hakkında ilginç bilgiler sunmaktadır.  Bu belgelere göre, ağaç türleri, tarımsal ve
hayvansal ürünler (yağ, deri, yün vb.), canlı hayvanlar,  maden türleri,  değerli taşlar, kum, zift gibi malzemeler,  mutfak eşyaları gibi ticari mallar ve aynı
zamanda insan (özellikle asker ve köle) taşımacılığı çoğunlukla gemiler
sayesinde yapılmaktaydı.

 

Bu çalışmada, Eski
Babil Döneminde nehir ulaşımının önemi ve nasıl gerçekleştiği üzerinde
durulacaktır. Suyolu taşımacılığında geminin gerekliliği ve kullanımı çivi
yazılı belgeler ışığında ele alınacaktır. Gemi taşımacılığı dışında Eski Babil
Dönemine tarihlenen metinlerde geçen bazı diğer nehir araçları da ulaşım ve
taşımacılık açısından değerlendirilecektir.

 

Anahtar Kelimeler

Eski Babil Dönemi, Fırat, Dicle, Nehir Ulaşımı, Kanal Yapımı, Gemi

River Transportation in the Old Babylonian Period according to Cuneiform Documents and Archaeological Data

Öz

The water
sources have played one of the most determinant factors in the selection of the
settlements and the agricultural lands and therefore, in the emergence of the
civilizations throughout history. With some exceptions, this fact is valid for
almost all territories of the earth in which the traces of ancient
civilizations are visible. We can say that the human being has been obliged to
live near the water sources since the oldest ages. In respect to this, it
cannot be ignored that the water sources such as rivers, streams, and brooks
had an effect on the emergence and the embodiment of the civilizations.  Thus, the prominence in the civilization
history of the basins of the Euphrates and the Tigris in Mesopotamia, the Nile
in Egypt, the Indus River in India and Pakistan, the Obi and the Yenisei Rivers
in Altai can be considered in this context.    

In addition
to land transportation, the inhabitants of the Ancient Mesopotamia gave
preference often to the river and canal transportation because of its ease and
fastness. According to the epigraphical data, the rivers and the canals were
not used only for irrigation, but for the transportation of so many things as
well. The Euphrates and partially Tigris and some wide canals enabled water
transportation especially via boats or ships, which shuttled between the cities
of the riverside and the territories in Mesopotamia with their cargos of all
kind. Thereby, thanks to waterways’ convenience especially for the shipping of
the commercial merchandise, the port cities established on the banks of them
always had strategic importance. The waterways were also important in the
political and military context because the transportation of the workers and
armies and all kind of equipment and military supplies could be dispatched via
rivers and canals.

River
transportation in ancient ages is considered to begin by the way of clinging
the logs and proceeded with the human-made watercrafts such as raft, boat,
kuphar, kelek (a raft of inflated skins), hippoi formed in horse-head. This
kind of vehicles used in the rivers and the canals failed to satisfy the needs
of especially the shipping of commercial goods to the remote regions, such as
reliability, usability, and capacity. In the course of time, relatively big
ships supplanted this kind of vehicles, but those remained in service of
small-scale transportation and carriage.

The main
epigraphical sources of this study, royal archives of Mari, the correspondences
of Hammurabi with his officials and the texts belong to the kingdoms of Isin
and Larsa in the Old Babylonian Period, provide important and interesting
information about details of waterway transportation of Mesopotamia. According
to these texts, the ships in the rivers and canals of the region were used to
ferry several cargo such as different kind of trees and timbers, agricultural
and animal products (wheat, oil, skin, wool etc.), metals and metal utensils,
stones, sand, bitumen; houseware, livestock, and also persons (mainly soldiers,
workers and slaves).

In this article, we will dwell on the importance
of the waterway transportation and aspects of its practice in the Old Babylonia
Period. The necessity and the use of ships in the waterway transportation shall
be studied in the light of the cuneiform texts. Except for the ships, some of
the other crafts as waterway transportation attested in the texts dated to the
Old Babylonian Period will be discussed in terms of transportation and
carriage.

Anahtar Kelimeler

Ancient Babylon Period, Euphrates, Tigris, River Transportation, Dike Construction, Ship

Kaynakça

• Adams, R, Heartland of Cities, Surveys of Ancient Settlement and Land Use of the Euphrates. Chicago: The University of Chicago, 1926.
• Bass, G.F, “Sea and River Craft in the Ancient Near East”, Civilizations of the Ancient Near East, Vol. 3, Edt: J.M. Sasson, (1995): 1421-1432.
• Birot, M, Lettres De Yaggim-Addu, Gouverneur De Sagarātum, Archives Royales de Mari XIV (ARM XIV), Paris: A la Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1974.
• Bordeuil, P-Chatonnet, F.B.- Michel, C, Tarihin Başlangıçları, Eski Yakındoğu Kültür ve Uygarlıkları, Çev: Levent Başaran, İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2015.
• Burke, M.L, Textes Divers, Archives Royales De Mari XIII (ARM XIII), Paris: A la Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1965.
• Casson, L, İllustrated History of Ships and Boats, California: Doubladey& Company, INC, 1964.
• Casson, L, Antik Çağda Denizcilik ve Gemiler, Çev: Gürkan Ergin, I. Basım, Ankara: Homer Kitabevi, 2002.
• Cole, S.W-Gasche, H: “Second and First Millenium BC Rivers in Northern Babylonia”, Mesopotamian History and Environment, Series II, Memories V, Changing Watercourses in Babylonia, Towards a Reconstruction of the Ancient Environment in Lower Mesopotamia, Vol. 1, University of Ghent and the Oriental Instıtute of the Universty of Chicago, Edt: H. Gasche-M. Tanret, (1998): 1-53.
• Cooper, J.S, The Curse of Agade, London: The Johns Hopkins University Press, 1983.
• Dangin, T, Lettres Et Contrats De Lépoque De La Première Dynastie Babylonienne, Paris: Librairie Paul Geuthner, 1910.
• Dossin, G, Correspondance de Šamši-Addu, Archives Royales de Mari (ARM 1), Paris: A la Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1946.
• Dossin, G- Finet, A, Correspondance Feminine, Archives Royales de Mari X (ARM X), Paris: A la Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1967.
• Fales, M. “Rivers in Neo-Assyrian Geography”, Neo-Assyrian Geography, Edt: M.Liverani, (1995): 203-215.
• Florioti. D, H, “M.Ö. I.Binyıl’da Mezopotamya’da Nehir Ulaşımı: Asur Örneği”, History Studies, Vol. 4, Sayı. 4, (2012): 147-159.
• Frangipane, M, Yakındoğu’da Devletin Doğuşu: Mezopotamya ve Çevresinde Güçlü Aile Yönetimlerinin Devlet Çarkına Dönüşmesi”, Çev: Z. Zühre İlkgelen, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2002.
• Frayne, D, Old Babylonian Period (2003-1595 BC) The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early Periods, Vol. 4, Toronto: University of Toronto, 1990.
• Graeve, M.C, The Ships of the Ancient Near East (c. 2000-500 B.C.), Belgium: Orientalia Lovaniensia Analecta 7, 1981.
• Gronebergo, B, Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes III Die Orts-und Gewassernamen der altbabylonischen zeit, Beihefte Zum Tübinger Atlas Des Vorderen Orients, Wiesbaden: Dr. Ludwing Reichert, 1980.
• Heimpel, W, Letters to the King of Mari, A New Translation, with Historical Introduction, Notes, and Commentary, İndiana: Winona Lake, 2003.
• Heredotos, Hereedot Tarihi, Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi, Çev: Müntekim Ökmen, 7.Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011.
• Jean, C.F, Lettres Diverses, Archives Royales de Mari II (ARM II), Paris: A la Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1950.
• Klengel , H, Kral Hammurabi ve Babil Günlüğü, Çev: Nesrin Oral, İstanbul: Telos Yayıncılık, 2001.
• Kuhrt, A, Eskiçağ’da Yakındoğu (M.Ö. 3000-330), Cilt: 1, Çev: Dilek Şendil, 2. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2010.
• Kupper, J.R, Correspondance De Kibri-Dagan, Archives Royales De Mari III (ARM III), Paris: A la Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1950.
• Kupper, J.R, Correspondance De Bahdi-Lim, Archives Royales De Mari VI (ARM VI), Paris: A la Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1953.
• Leemans, W.F, Legal and Administrative Documents of the The Time of Hammurabi and Samsuiluna (Mainly From Lagaba), Nederlands: Nederlands Instıtuut Voor Het Nabije Oosten, 1960a.
• Leemans, W.F, “The Trade Relations of Babylonia and the Question of Relations with Egypt in The Old Babylonian Period”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 3, No.1, (1960b): 21-37.
• Lurton, B.M, Lettres De Numušda-Nahrāri et De Trois Autres Correspondants İdinatum, Archives Royales De Mari XIII.(ARM XIII), Paris: A la Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1965.
• Lutz, F.H, Early Babylonian Letters from Larsa, Yale Oriental Series (YOS II), Babylonian Texts, Vol. II. Yale: Yale University Press, 1917.
• Meek, T.J, “Old Babylonian Business and Legal Documents (The RFH Collection)”, The American Journal of Semitic Languages and Literatures, Vol. 3, No. 3, (1917): 203-244.
• Nissen, H.J, Ana Hatlarıyla Mezopotamya, Yakındoğu Arkeolojisinin İlk Dönemleri (M.Ö. 9000-2000), Çev: Z. Zühre İlkgelen, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2004.
• Roaf, M, Mezopotamya ve Eski Yakındoğu, Atlaslı Büyük Uygarlıklar Ansiklopedisi 9, Çev: Zülal Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
• Rowton, M.B, “Watercourses and Water Rights in the Official Correspondence from Larsa and İsin”, Journal of Cuneiform Studies , Vol. 21, (1967): 267-274.
• Stol, M, Letters From Yale, Transliteration and Translated, Altbabylonische Briefe In Umschrift Und Übersetzung, Heft 9, Leiden: E.J.Brill, 1981.
• Tosun, M-Yalvaç, K, Sumer, Babil, Asur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002.
• Toueir, K, “Traveling Settlements Along The Euphrates”, Les Annales Archeologiques Arabes Syriennes 33/1, (1983): 215-227.
• Wilkinson, T, J, Archaeological Landscapes of the Near East, Arizona: The Universty of Arizona, 2003.
• A: Tablets in the Collections of the Oriental Instıtute University of Chicago
• ARM: Archives Royales de Mari
• CAD: The Assyrian Dictionary of the Oriental Instıtute of the University of Chicago
• CT: Cuneiform Texts from Babylonian Tablets LIH: The Letters and Inscriptions of Hammurabi
• NBC: Tablets in the Babylonian Collection, Yale University Library
• RFH: Robert Francis Harper Collection
• RGTC: Répertoire Géographique des Textes Cuneiformes
• TCL: Textes Cuneiformes du Louvre
• YOS: Yale Oriental Series, Babylonian Texts