KSENOPHON’UN ANABASİS’İNDEN HAREKETLE BİR ANADOLU KADINININ POLİTİK PORTRESİ: KİLİKİA KRALİÇESİ EPYAKSA

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 1, 137 - 170, 30.06.2021

Fariz Öncü

https://doi.org/10.46931/aran.2021.15.1.6

Öz

MÖ 5. yüzyılın sonlarında şahit olunan en önemli politik hadiselerden biri dönemin Pers (Akhaimenid) imparatoru II. Artakserkses ile onun küçük kardeşi Genç Kyros arasında yaşanan taht kavgasıydı. Genç Kyros’un Batı Anadolu’dan hareket ederek kardeşine karşı giriştiği askeri sefer Kunaksa’da (MÖ 401) II. Artakserkses’in zaferiyle sonuçlandı. Aslında bu savaşın sonucu kadar Genç Kyros’un sefer sırasında geçtiği bölgelerde yaşananlar da önemlidir. Bu yaşananlar; bölgesel savaşları, yağma eylemleri, diplomatik girişimleri, barış antlaşmaları, bölgesel yeni ittifakları ve idari değişimleri kapsayan geniş bir olaylar yelpazesinden oluşmaktadır. Bu olayların en belirgin örneklerine ise Genç Kyros’un sefer güzergâhı üzerinde yer alan Kilikia Bölgesi’yle olan ilişkilerinde rastlarız. Pers prensinin Kilikia Bölgesi’ne yaklaşması ve sonrasında bölgeyi ele geçirmesi bölge için askeri, politik ve idari bakımdan oldukça karmaşık, zor ve “yeni” bir durum yaratmıştı. Bu yeni süreç, öncellikle Kilikia yönetimi ile Genç Kyros’un birbirlerine karşı çeşitli askeri tedbirler almalarına sebep olmuştu. Ancak sorunların çözümü noktasında iki taraf arasında aynı zamanda diplomatik ilişkilerin kurulduğu da görülmektedir. Bu ilişkilerin yürütülmesinde ise Ksenophon’un Anabasis adlı eserinde geçen Kilikia kraliçesi Epyaksa asıl görevi üstlenmiştir.

Epyaksa, antik kaynaklarda ismi politik hadiselerle anılan az sayıdaki Anadolu kadınlarından biridir. Buna rağmen dönemle ilgili çalışmalar ondan yeteri kadar bahsetmemektedir. Bu çalışmanın amacı Epyaksa’nın politik bir kadın olarak portresini ortaya koymaktır. Epyaksa’nın politik kişiliği; Kilikia Bölgesi’nin Pers idari sistemi içindeki geleneksel konumu, dönemin siyasal atmosferi, Ksenophon’un kadınlara karşı tutumu ve yine Ksenophon’un “Hellen merkezci” yaklaşımı göz önüne alınarak analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Akhaimenid İmparatorluğu, Kadın, Epyaksa, Kilikia, Genç Kyros, Syennesis

Kaynakça

• Akalın, Ayşe Gül. "Eskiçağda Grek Kadının Toplumsal Yaşantısı", Tarih Araştırmaları Dergisi 22 / 33 (2003): 17-47.
• Akçay, Tuna. “Sikke Buluntuları Işığında Olba’daki Pers ve Makedon Varlığı Üzerine Düşünceler”, OLBA XXV (2017): 211-226.
• Aydıngün, Şengül G. “Mucizenin Kaynağı, Bereketli ve Her Şeye Hakim”, ed. M. A., Darga, Anadolu’da Kadın- On Bin Yıldır Eş, Anne, Tüccar, Kraliçe. 43-67. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Balcer, J. M. Sparda by the Bitter Sea: Imperial Interaction in Western Anatolia. California: 1984.
• Bing, J. D. A History of Kilikia During the Assyrian Period. Michigan: Indiana University, Ph.D., 1968.
• Bonnette, Amy L. Xenophon (Memorabilia) with an Introduction by Christopher Bruell, (Transl. and Annotated by Bonnette, Amy L.). Ithaca and London: Cornell Unıversıty Press, 2001.
• Borchhardt, J. “Likya Beyleri ve Tapınak Mezarları”, ed. Havva İşkan-Erkan Dündar, Lukka’dan Likya’ya: Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi. 402-409. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Briant, Pierre. From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. transl. by Peter T.Daniels. Eisenbrauns: 2002.
• Brock, Roger. Greek Political Imagery from Homer to Aristotle. London, New Delhi, New York, Sydney: Bloomsbury, 2013.
• Brosius, Maria. Women in Ancient Persia, 559-331 B.C. Oxford: Clarendon Press, 1998.
• Cameron, G. G. Persepolis Treasury Tablets. Chicago: The University of Chicago Press, 1948.
• Casabonne, O. La Cilicie: à l'époque achéménide. Persika 3. Paris: 2004.
• Durukan, Murat. “Antik Dönemde Mersin Coğrafyasının Jeostratejik ve Politik Önemi”, Tarih İçinde Mersin: Kolokyum ve Sergisi II (Mersin: 2005), 6-11.
• Durukan, Murat, “Seramikler Işığında Nagidos”, ed. Serra Durugönül, Dağlık Kilikia’da Bir Antik Kent Kazısının Sonuçları: Nagidos. 228-241. Adalya, Ek Yayın Dizisi 6, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya, 2007.
• Coşkun, Gökhan, “Pharnabazos II Hakkında Yeni Bir Yorum”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2/ 26 (2010): 106-112.
• Dusinberre, Elspeth R. M. Aspects of Empire in Achaemenid Sardis. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Erzen, A. Kilikien bis zum Ende der Perserherrshaft. Leipzig: 1940.
• Fleck, R. K. ve Hanssen, F. A., “‘Rulers ruled by women’: an economic analysis of the rise and fall of women’s rights in Ancient Sparta”, Econ Gov 10. (2009): 221-245.
• Goetze, Albrecht. Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography. New Haven: Yale University Press, 1940.
• Hallock, R. T. Persepolis Fortification Tablets. Chicago: The University of Chicago Press, 1969.
• Hild, Friedrich ve Helenkemper, Hansger. Kilikien und Isaurien. Tabula Imperii Byzantini 5, Teil 1. Wien: Verlag der Österreichhischen Akademie der Wissenschaften, 1990.
• Hoffner, Harry A. Perspectives on Hittite Civilization, Selected Writings of Hans Gustov Güterbock, Assyriological Studies No. 26, Chicago: 1997.
• Jasink, Anna Margherita. “Hitite and Assyrian Routes to Cilicia”, Anatolia Antiaqua 1 (1991): 253-259.
• Jean, Eric. “La Cilicie: Pluralité et Unité ( Quelques remarques introductives)”, ed. E. Jean, A.M. Dinçol et S. Durugönül, Varia Anatolica XIII: La Cilicie: Escapes et Pouvoirs Locaux (2e millénaire av. J.-C.-4e siècle ap. J.-C.). Actes de la Table Ronde Internationale D’Istanbul, 2-5 novembre 1999. 5-12. Paris, 2001.
• Joannès, Francis. “L’Asie Mineure Méridionale d’Apres de la Documentation Cunéiforme d’ Époque Néo-Babylonienne”, Anatolia Antiaqua 1 (1991): 262-266.
• Kaya, Mehmet Ali. “Anadolu’da Pers Satraplıkları: Kuruluş, Yönetim ve Etnik Yapı”, CEDRUS: Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi VI (2018 ): 159-179.
• King, T. “ How Many Parasangs to Babylon”, Journal of Ancient Chronology Forum, Vol. 2 (1988): 69-78.
• Klinkott, Hilmar. Der Satrap ein Achaimenidischer Amtsträger und seine Handlungsspielräume. Frankfurt: 2005.
• Konyar, Erkan. “Demir Çağı'nda Anadolu Kadını: Urartu, Frig ve Lidya”, ed. M. A. Darga, Anadolu’da Kadın: On Bin Yıldır Eş, Anne, Tüccar, Kraliçe. 241-267. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Körpe, Reyhan. Akhamenid Hâkimiyetinde Tros Bölgesi (M.Ö. 545-M.Ö. 334): Arkeolojik Veriler ve Antik Kaynaklar Işığında Tarihsel-Kültürel Bir Değerlendirme. İzmir: Ege Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi, 2010.
• Kuhrt, A. “Pers İmparatorluğu: Anadolu’da Persler”, Aktüel Arkeoloji (2012): 22-37.
• Kurt, Mehmet. “M.Ö. VI.-V. Yüzyıllarda Kilikya Bölgesi: Küresel Güçler ve Syennesis Krallığı”, Tarihin Peşinde. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 13 (2015): 303-326.
• Küçüker, Sultan Deniz ve Güler, Türkan Banu, “Antik Yazılı Belgeler Işığında Makedonya Kralı III. Aleksandros’un Küçük Asya Polis’leri İle İlişkileri”, Archivum Anatolicum (ArAn), 14/2 (2020): 241-268.
• Lemaire, André. “Recherches de Topographie Historique sur le Pays de Qué ( IXe-VIIe siècle av. J.-C.)”, Anatolia Antiaqua 1 (1991): 267-276.
• Llewellyn L.-Jones ve Robson, J. Ctesias’ History of Persia. Tales of the Orient. London-New York: Routledge, 2010.
• Mutafian, C. La Cilicie: Au Carrefour des Empires I. Paris: Les Belles Lettres, 1988.
• Nagle, D. Brendan. The Household as the Foundation of Aristotle's Polis. Cambridge: Cambridge University Press, 2006.
• Olmstead, A. T. History of the Persian Empire. Chicago-London: The University of Chicago Press, 1948.
• Oost, Stewart Irvin. “Xenophon's Attitude toward Women”, The Classical World 71 /4 (1978): 225-236.
• Özbayoğlu, Erendiz. “Soli (Cilicia) ve ‘Soleecismus’”, OLBA II/1. Özel Sayı ( 1999): 209-220.
• Pomeroy, Sarah B. Goddesses, Whores, Wives, and Slaves: Women in Classical Antiquity. New York, 1975.
• Pomeroy, Sarah B. Spartan Women. New York: Oxford University Press, 2002.
• Sarıkaya, Sevgi. “Daskyleion Dynastes’lik Sisteminde Artabazos’un Rolü”, OLBA XXIII (2015): 175-198.
• Sarıkaya, Sevgi. “Anadolu’da Pers Satraplık Sistemi”, CEDRUS: Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi IV (2016): 75-91.
• Stanford, Michael. Tarihin İncelenmesi İçin Bir Kılavuz. Can Cemgil (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Stolper, Matthew W. Entrepreneurs and Empire: The Murašu Archive, the Murašu Firm and Persian Rule in Babylonia. Leiden: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te İstanbul, 1985.
• Şahin, Nuran. Antik Dönemde Anadolu’da Kadın. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Şenol, Ahmet Kaan ve Aşkın, Ercan, “Amphoralar Işığında Kentin Ticari İlişkileri”, ed. Serra Durugönül, Dağlık Kilikia’da Bir Antik Kent Kazısının Sonuçları: Nagidos. 241-297. Adalya, Ek Yayın Dizisi 6, Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2007.
• Tilly, Charles. Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu. Çev. Kudret Emiroğlu. Ankara: İmge Kitapevi, 2001.
• Uslu, Laleş. Antik Yunan’da Kadın Betimlemeleri ve Kadının Sosyal Statüsü. Erzurum: Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2018.
• Ünal, Ahmet ve Girginer, K. Serdar, Kilikya-Çukurova, İlkçağlardan Osmanlılar Dönemine Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya. İstanbul: Tarih ve Arkeoloji, Homer Kitabevi, 2007.
• Van Der Spek, R. J. “Cyrus the Great, Exiles, and Foreign Gods: A Comparison of Assyrian and Persian Policies on Subject Nations”, ed. W.F.M. Henkelman, C.E. Jones, C. Woods, Extraction and Control: Studies in Honor of Matthew W. Stolper, Studies in Ancient Oriental Civilization 68. 233-264. Chicago, 2014.
• Wiesehöfer, J. Antik Pers Tarihi. Çev. Mehmet Ali İnci. İstanbul: Telos Yayıncılık, 2003.
• Wylie, Graham. “Cunaxa And Xenophon”, L'Antiquité Classique T. 61 (1992): 119-134.
• Yağcı, R. “M.Ö. III.-II. Binde Kilikia’da Ticaret”, OLBA II/1. Özel Sayı (1999): 17-26.
• Yalazı, Esra ve Küçüker, Sultan Deniz, “Ksenophon’un Oikonomikos Adlı Eserinde Evlilik ve Kadına Yaklaşım”, Archivum Anatolicum (ArAn) 9/2 (2015): 57-90.
• Yalazı, Esra, “Panhellenizmin Kölelik Boyutu”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 7/1 (2020a): 289-327.
• Yalazı, Esra, “Klasik Çağ Hellen Siyasi İmgeleminde Persler: Bir Kent-Devleti Tasavvuru”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 7/3 (2020b): 1718-1757.
• Yarlıgaş, Oğuz (çev.). Ksenohon: Anabasis ( Onbinlerin Dönüşü). İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
• Yener, Aslıhan. “Bolkardağ, Aladağ, ve Keban Madenlerinde 1984 Yılı İncelemeleri”, I. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (20-24 Mayıs 1985- Ankara). 469-472. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 1986.
• Zoroğlu, Levent. Kelenderis I: Kaynaklar, Kalıntılar, Buluntular. Ankara: 1994
• Aisk. Pers. Aiskhylos, Persai. Kullanılan Metin ve Çeviri: Aeschylus. transl. H. W. Smyth, Cambridge, 1926.
• Arist. Pol. Kullanılan Metin ve Çeviri: Aristotle's Politica. W. D. Ross (ed.), Oxford: Clarendon Press, 1957.
• Diod. Diodorus Sicilus, Bibliotheka Historika. Kullanılan Metin ve Çeviri: Diodorus of Sicily in Twelve Volumes with an English Translation by C. H. Oldfather. Vol. 4-8. London: Cambridge, Mass., Harvard University Press, 1989.
• FGrHist Kullanılan Metin: Jacoby, F. Die Fragmente der Griechischen Historiker. Vols. I-XV, Leiden, 1923-1958.
• Hdt. Herodotos. Historia. Kullanılan Metin ve Çeviri: Herodotus. Vols. I-IV, Trans. A.D. Godley, London-New York: The Loeb Classical Library 1975. Ökmen, Müntekim (Çev.). Herodotos/ Herodot Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2002.
• IG I³ Inscriptiones Graecae I: Inscriptiones Atticae Euclidis Anno Anteriores, 3rd edn. Berlin 1981, 1994. Fasc. 1, David Lewis (ed.), Decreta et tabulae magistratuum (nos. 1-500); fasc. 2, ed. David Lewis and Lilian Jeffery Dedicationes. Catalogi. Termini.Tituli sepulcrales. Varia. Tituli Attici extra Atticam reperti. Addenda (nos. 501-1517).
• Ksen. Age. Xenophon. Agesilaos. Kullanılan Metin ve Çeviri: Marchant, E. C. (ed.), Xenophontis opera omnia. vol. 5. Oxford: Clarendon Press, 1969.
• Ksen. Anab. Ksenophon. Anabasis. Kullanılan Metin ve Çeviri: Anabasis. Vol. III, Boks: I-VII. Transl. C. L. Brownson, Cambridge-Massachusetts-London: The Loeb Classical Library, 2014.
• Ksenophon, Anabasis: Onbinlerin Dönüşü. (çev. Oğuz Yarlıgaş). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2011.
• Ksen. Hell. Ksenophon. Helenika. Kullanılan Metin ve Çeviri: Helenika. Transl. C. L. Brownson, Cambridge-Massachusetts-London: The Loeb Classical Library, 2014.
• Ksen. Kyr. Ksenophon. Kyrupaidia. Kullanılan Metin ve Çeviri: Ksenophon. Cyropaedia. Transl. W. Miller, Cambridge-Massachusetts-London: The Loeb Classical Library, 2014.
• Ksen. Lac. Xenophon. Respublica Lacedaemoniorum. Kullanılan Metin ve Çeviri: Xenophon in Seven Volumes, 7. E. C. Marchant, G. W. Bowersock, tr. Constitution of the Athenians. London: Harvard University Press, Cambridge, MA; William Heinemann, Ltd., 1925.
• Ksen. Mem. Ksenophon. Memorabilia. Bonnette, Amy L. Xenophon. Memorabilia with an Introduction by Christopher Bruell. Transl. and Annotated by Bonnette, Amy L. Ithaca And London: Cornell Unıversıty Press, 2001.
• Ksen. Oik. Ksenophon. Oikonomikos. Kullanılan Metin ve Çeviri: Ksenophon. Oeconomicus. Transl. E. C. Marchant, O. J. Todd, Cambridge-Massachusetts - London: The Loeb Classical Library, 2013.
• Ksen. Sym. Kullanılan Metin ve Çeviri: Ksenophon. Symposion. Xenophon in Seven Volumes 4. London: Harvard University Press, Cambridge, MA; William Heinemann, Ltd., 1979.
• Ktesias Pers. Ktesias. Persika. Kullanılan Metin ve Çeviri: Ctesias’ History of Persia. Tales of the Orient, Transl. L. Llewellyn-Jones – J. Robson, London-New York: Routledge, 2010.
• Plat. Rep. Plato. Republic. Kullanılan Metin ve Çeviri: Plato in Twelve Volumes. Vols. 5 & 6 Transl. Paul Shorey, London: Harvard University Press, Cambridge, MA; William Heinemann Ltd., 1969.
• Plut. Artak. Plutarkhos. Artakserkses. Kullanılan Metin ve Çeviri: Plutarch’s Lives Vol. XI, Aratus, Artaxerxes, Galba and Otto. Transl. B. Perrin, London: The Loeb Classical Library, 2014.
• Polyain. Strat. Polyainos, Strategemata. Kullanılan Metin ve Çeviri: Polyaenus’s Stratagems of War. Transl. R. Shepherds, London, 1981.
• Ps. Arist. Oik. Aristoteles. Oikonomika. Kullanılan Metin ve Çeviri: Pseudu-Aristoles. Oikonomika. Burak Tamer (çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2016.
• Strab. Strabon. Geographika. Kullanılan Metin ve Çeviri: The Geography of Strabo. Vols. I-VIII. Transl. H. L. Jones, London-New York: The Loeb Clasical Library, 1917-1932.
• Thuk. Thukydides. Historiae. Kullanılan Metin ve Çeviri: Thycydides Historiae. Vols. I-II, ed. H. S. Jones - J. E. Powell, Oxford, 1942.