ÇİVİ YAZILI BELGELERE GÖRE ESKİ MEZOPOTAMYA’DA KUVARS GRUBU’NDAN BAZI TAŞLAR VE ÖZELLİKLERİ

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 2, 323 - 356, 31.12.2021

Sema Arslan

https://doi.org/10.46931/ArAn.2021.15.2.1

Öz

Yerkabuğunda doğal olarak bulunan kuvars taşları, bünyesinde farklı mineralleri içerebilmesinden ötürü geniş bir yelpazede renk çeşitliliği sunar. Bu yapısal özellik taşların büyüleyici ve albenili olmasını sağlar. Mezopotamyalıların söz konusu gruptan bazı taşları iyi bir şekilde tanıdığı, özellikle de bantlı agat türlerini noktalarına ve şeritlerine kadar ayırt edebildiği görülür. Bazı taşlar ise eril ve dişil olarak cinsiyete sahip bir şekilde isimlendirilmiştir. Kuvars taşları hem renk harmonisi hem de üzerinde işlem yapılarak karakteristik bir nitelik kazanması gibi özelliklerinden ötürü ön plana çıkmıştır. Bu kıymetli taşların Eski Mezopotamya uygarlıklarında yoğun olarak kullanıldığı, özellikle ḪAR.ra=ḫubullû Serisi, Abnu šikinšu Serisi ve Lugal.e Mitosu gibi mineraloji ve petroloji alanlarına yönelik bilgi sağlayan kayıtlar sayesinde aydınlatılmıştır. Literatüre Kuvars Grubu olarak geçmiş taşlar içerisinde özellikle yedi taşın inceleneceği bu çalışmada çivi yazılı kayıtlar doğrultusunda yapılan analizlere göre taşların tanımları, türleri, kullanım alanları ve mineralojik özellikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Mezopotamya, mineraloji, kuvars grubu, abnu šikinšu

Kaynakça

• Aksoy, Gürsel. Aristoteles’in Taşlar Kitabı (Kitâbu’l-Ahcâr li-Aristâtâlîs). İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2018.
• Albayrak, İrfan. “She will live, eat and be anointed together with them" ušbat aklat u paššat ištīšunu”. ed. J. G. Dercksen, Assyria and beyond : studies presented to Mogens Trolle Larsen. 9-20. Leiden, 2004.
• Albayrak, İrfan. Kültepe Tabletleri IV (Kt. o/k). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• Albayrak, İrfan. “Eski Anadolu’nun İlk Yazılı Belgelerinde Altın ve Kıymetli Taşlar”, İçinde Lidya "Altın Ülke" Uluslararası Katılımlı Altın, Gemoloji ve Kuyumculuk Sempozyumu 9-10-11 Ekim 2015 / Salihli, hazırlayan Salihli Belediyesi, 47-54. Salihli: Salihli Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Arem, Joel E. Color Encyclopedia of Gemstones. New York: Van Mostrand Reinhold Company, 1987.
• Aston, Barbara G., James A. Harrelland, ve Ian Shaw. “Stone”. ed. Paul T. Nicholson, Ian Shaw, Ancient Egyptian Materials and Technology. 5-77. Cambridge, UK, 2000.
• Atakul, Ayşe, Ceren Küçükuysal, Kaan Sayıt ve Selin Süer. Süs Taşları. ODTÜ Bilim ve Toplum Kitapları Dizisi. Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2012.
• Aydın, Nafiz. “Büyük Sümerce Sözlük”. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
• Balkan, Kemal. “Talimi-Destâni Sümer Edebiyatının Şaheserlerinden Biri”, Sumeroloji Araştırmaları 1 Ayrı Basım (1941): 881-912.
• Bauer, Max. Precious Stones A Popular Account of Their Characters, Occurrence and Applications with an Introduction to Their Determination, for Mineralogists, Lapidaries, Jewellers, etc. Witn an Appendix on Pearls and Coral. C. In Two Volumes. New York: Dover Publications, 1968.
• Bilgiç, Emin. “Asurca Vesikalara Göre Etilerden Önce Anadolu’da Maden Ekonomisi”, Sümeroloji Araştırmaları Ayrı Basım (1941): 913-950.
• Black, J., A. George ve N. Postgate. A Concise Dictionary of Akkadian. Germany: Wiesbaden, 2000.
• Black, Jeremy. “Amethysts”, Iraq 63 (2001): 183-186.
• Bonewitz, Ronald Louis. Nature Guide Rocks and Minerals. United States: DK Publishing, 2012.
• Borger, Rykle. Assyrisch-Babylonische Zeichenliste. AOAT, Bd. 33. Neukirchener Verlag: Butzon und Bercker, 1978.
• Borger, Rykle. Mesopotamisches Zeichenlexikon. AOAT, Bd. 305. Münster: Ugarit-Verlag, 2004.
• Boson, G. G. “Edelstein (Halbedelstein)”. İçinde RlA, II:266-273. Berlin: Walter de Gruyter, 1938.
• Bottéro, Jean ve Samuel Noah Kramer. Lorsque les dieux faisaient l’homme: Mythologie mésopotamienne. Paris: Éditions Gallimard, 1989.
• Brauns, F. Özel Mineraloji Çev. Yusuf Tatar. İstanbul: Çağlayan Basımevi, 1973.
• Burnham, S. M. Precious Stones in Nature, Art, and Literature. Boston: Bradlee Whidden, 1886.
• Caley, Earle R. ve John F. C. Richards. Theophrastus on Stones Introduction, Greek Text, English Translation, and Commentary. Columbus, Ohio: The Ohio State University, 1956.
• Collon, Dominique. “Mineralien. C. In der mesopotamischen Kunst”. İçinde RlA, VIII:212-213. Berlin: Walter de Gruyter, 1993.
• Çeçen, Salih. “Kaniš Kārum’unun Diğer Kārum ve Wabartumlar’a ‘KÙ.AN’ (amūtum) İle İlgili Önemli Talimatları”, Belleten LXI/231 (1997): 219-232.
• Çeçen, Salih ve Hakan Erol. “Kültepe’den Değişik Bir Ticari Mal Listesi (Kt n/k 1697)”, ArAn 12/2 (2018): 53-75.
• Çilingir Cesur, Sevgül. Hititlerde Ritüel ve Büyü. İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 2020.
• de Jesus, Prentiss S. “Comments on the Antiquity of Mining Rocks and Minerals”, ed. Franco Pirajno, Taner Ünlü, Cahit Dönmez ve M. Bahadır Şahin, Mineral Resources of Turkey. 1-19. Nature Switzerland, 2019.
• Durucu, Nuri. “Kalsedon (Chalcedony)”, İçinde Lidya "Altın Ülke" Uluslararası Katılımlı Altın, Gemoloji ve Kuyumculuk Sempozyumu 9-10-11 Ekim 2015 / Salihli, hazırlayan Salihli Belediyesi, 302-311. Salihli: Salihli Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Edzard, D. O. “Jaspis A. Philologisch.” İçinde RlA, V:269-270. Berlin: Walter de Gruyter, 1976-1980.
• Eliade, Mircea. Babil Simyası ve Kozmolojisi Çev. Mehmet Emin Özcan. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2020.
• Erdem, Sargon. “Akik”. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi, II:262-263. İstanbul, 1989.
• Erkut, Sedat. “Kültepe Metinlerinde Geçen amūtu(m) Üzerine”, Belleten LXXI/260 (2007): 1-4.
• Frahm, Eckart. Babylonian and Assyrian Text Commentaries Origins of Interpretation. Guides to the Mesopotamian Textual Record 5. Münster: Ugarit-Verlag, 2011.
• Geller, Samuel. Die Sumerisch-Assyrische Serie Lugal-e ud me-lam-bi nir-gál. Leiden: E.J. Brill, 1916.
• Günbattı, Cahit. “Eski Anadolu’da ‘Su Ordali’”, ArAn 4/1 (2000): 73-88.
• Günbattı, Cahit. Kültepe-Kaniş Anadolu’da İlk Yazı, İlk Belgeler. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Hatipoğlu, Murat. “Batı Anadolu’da Antik Çağlarda Kullanılmış Mavi Kalsedonların Arkeo-Gemolojiksel Yaşlama Çalışması”, İçinde Lidya "Altın Ülke" Uluslararası Katılımlı Altın, Gemoloji ve Kuyumculuk Sempozyumu 9-10-11 Ekim 2015 / Salihli, hazırlayan Salihli Belediyesi, 312-318. Salihli: Salihli Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Heimpel, W. “Meluḫḫa”. İçinde RlA, VIII:53-55. Berlin: Walter de Gruyter, 1993.
• Horowitz, Wayne. “Two Abnu šikinšu Fragments and Related Matters”. ZA 82/1 (1992): 112-122.
• Jacobsen, Thorkild. “Sumerian Mythology: A Review Article”. İçinde Philosophy, Religious Studies, and Myth, ed. Robert A. Segal, 174-198. New York & London: Garland Publishing, 1996.
• Jacobsen, Thorkild. The Harps that Once–: Sumerian Poetry in Translation. New Haven and London: Yale University Press, 1997.
• Kaçar, Abdulgani. “Eski Mezopotamya Kültüründe Tılsım İnanışı ve Bazı Tılsımlı Objeler”, ArAn 13/1 (2019): 69-81.
• Kramer, Samuel Noah. “Lugal ud me-lám-bi nir-g̃ál: Texte, Traduction et Introduction by J. van Dijk”, JAOS 105/1 (Jan.-Mar., 1985): 135-139.
• Kurt, Hüseyin ve Fetullah Arık. Mineraloji. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2015.
• Landsberger, Benno, Erica Reiner ve Miguel Civil. The Series HAR-ra= hubullû: Tablets XVI, XVII, XIX and Related Texts. Materialien zum Sumerischen Lexikon 10. Rome: Sumptibus Pontificii Instituti Biblici, 1970.
• Manutchehr-Danai, Mohsen. Dictionary of Gems and Gemology. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 2009.
• Michel, Cécile. “La cornaline dans les sources paléo-assyriennes” ed. Murat Akar, Ekin Kozal ve Yagmur Heffron, Questions, Approaches and Dialogues in the Eastern Mediterranean Archaeology. Studies in Honor of Marie-Henriette Gates and Charles Gates, 353-369. Münster, 2017.
• Moorey, P.R.S. Ancient Mesopotamian Materials and Industries The Archaeological Evidence. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 1999.
• Partridge, Eric. Origins A Short Etymological Dictionary of Modern English. London and New York: Routledge, 1966.
• Pliny The Elder, Natural History, Volume X, Books 36-37 (Translated by D. E. Eichholz) Loeb Classical Library 419. Cambridge: Harvard University Press, 1962.
• Postgate, Nicholas. “Mesopotamian Petrology: Stages in the Classification of the Material World”, Cambridge Archaeological Journal 7/2 (1997): 205-224.
• Puhvel, Jaan. Hittite Etymological Dictionary, Vol. 1 Words Beginning With A Vol. 2 Words Beginning With E and I. Berlin: Mouton Publishers, 1984.
• Puhvel, Jaan. Hittite Etymological Dictionary, Vol. 3 Words Beginning With Words Beginning With H. Berlin: Mouton Publishers, 1991.
• Rapp, George. Archaeomineralogy. Natural Science in Archaeology. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 2009.
• Röllig, W. “Mineralien. A. Allgemein”. İçinde RlA, VIII:209-210. Berlin: Walter de Gruyter, 1993.
• Schramm, Wolfgang. Akkadische Logogramme. Göttinger Beiträge zum Alten Orient 5. Göttingen: Georg-August-Universität Göttingen, 2010.
• Schuster-Brandis, Anais. “Tupfen und Streifen Erkenntnisse zur Identifikation von Steinnamen aus der Serie abnu šikinšu „Der Stein, dessen Gestaltung..."”, AoF 30/2 (2003): 256-268.
• Schuster-Brandis, Anais. “Quarz. A. Philologisch.” İçinde RlA, XI:182-185. Berlin: Walter de Gruyter, 2006-2008.
• Schuster-Brandis, Anais. Steine als Schutz- und Heilmittel Untersuchung zu ihrer Verwendung in der Beschwörungskunst Mesopotamiens im 1. Jt. v. Chr. AOAT 46. Münster: Ugarit-Verlag, 2008.
• Schuster-Brandis, Anais. “Stein. A. Philologisch.” İçinde RlA, XIII:123-127. Berlin: Walter de Gruyter, 2011-2013.
• Scurlock, JoAnn. Sourcebook for Ancient Mesopotamian Medicine. Writings from the Ancient World 36. Atlanta, Georgia: SBL Press, 2014.
• Simkó, Krisztián. “Emery abrasive in the lapidary craft of the Ur III period? Some further remarks on the stone ú-na4-gug and its Old Babylonian counterpart”, Aula orientalis: revista de estudios del Próximo Oriente Antiguo 33/1 (2015): 141-156.
• Simkó, Krisztián. Die Steine und ihre Aitiologie in dem Epos von Ninurta Eine philologische Untersuchung mit Fallstudien zu dem Steinkapitel des sumerischen Epos Lugale”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eötvös Loránd Tudományegyetem Bölcsészettudományi Kar, 2018.
• Skeat, Walter W. A Concise Etymological Dictionary of the English Language. New York: Perigee Books, 1980.
• Steinkeller, Piotr. “Marḫaši”. İçinde RlA, VII:381-182. Berlin: Walter de Gruyter, 1990 1987.
• Steinkeller, Piotr. “New Light on Marhaši and its Contacts with Makkan and Babylonia”, ed. J. Giraund ve G. Gernez, Aux marges de l’archéologie. Hommage à Serge Cleuziou, Travaux de la Maison René-Ginouvès, 261-274. Paris: 2013.
• Thavapalan, Shiyanthi. The Meaning of Color in Ancient Mesopotamia. Leiden-Boston: Brill, 2019.
• Thompson, R. C. A Dictionary of Assyrian Chemistry and Geology. Oxford: Oxford University Press, 1936.
• Tosi, M. “Jaspis B. Archäologisch.” İçinde RlA, V:270-271. Berlin: Walter de Gruyter, 1976-1980.
• Tosi, M. “Karneol”. İçinde RlA, V:448-452. Berlin: Walter de Gruyter, 1976-1980.
• Ünal, Ahmet. “Hititçe-Türkçe Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözcük Listeleriyle Birlikte”. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2016.
• van Dijk, J. LUGAL UD ME-LÁM-bi NIR-G̃ÁL: Le récit epique et didactique des Travaux de Ninurta, du Deluge et de la Nouvelle Création Texte, Traduction Et Introduction. Tome I. Leiden, The Netherlands: E.J. Brill, 1983.
• Veenhof, Klaas R. “An Old Assyrian Incantation Against a Black Dog (Kt a/k 611)”, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, Vol. 86, Festschrift für Hans Hirsch zum 65. Geburtstag gewidmet von seinen Freunden, Kollegen und Schülern (1996): 425-433.
• Von Soden, W. Akkadisches Handwörterbuch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1959.
• Wartke, R.-B. “Onyx.” İçinde RlA, X:92-93. Berlin: Walter de Gruyter, 2003-2005.
• Wartke, R.-B. “Quarz. B. Archäologisch.” İçinde RlA, XI:185-186. Berlin: Walter de Gruyter, 2006-2008.
• Wartke, R.-B. “Stein. B. Archäologisch.” İçinde RlA, XIII:127-131. Berlin: Walter de Gruyter, 2011-2013.
• Westenholz, Joan G. “Metaphorical Language in the Poetry of Love in the Ancient Near East”, İçinde La circulation des biens, des personnes et des idées dans le Proche-Orient ancien Actes de la XXXVIII Rencontre Assyriologique Internationale (Paris, 8-10 juillet 1991), 381-387. Paris: Éd. Recherche sur les Civilisations, 1992.
• Yıldırım, Nurgül. Kültepe Tabletlerinde Geçen Süs Eşyaları ve Bunların Ticareti. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: 2013.