HİTİT YAZILI KAYNAKLARINDA BEDENSEL ENGELLİLER

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 1, 203 - 237, 30.06.2024

Sezer Seçer Fidan

https://doi.org/10.46931/aran.1420311

Öz

Hitit çivi yazılı arşivlerinden öğrendiğimiz pek çok bilginin aksine Hitit halkına ve sosyal yaşama dair verilerimiz oldukça azdır. Bu duruma çivi yazısının aristokratlar tarafından kullanılan bir yazı olması ve öğrenilmesinin çok zor oluşu sebep olmaktadır. Bu yüzden de halk, çivi yazısını kullanmamaktadır. Dolayısıyla halka ait bilgilerin az olmasına ek olarak bir de toplum içindeki engelli bireyler hakkında bilgi edinmek detaylı bir çalışma gerektirmektedir. Zira engelliler hakkında günümüze ulaşan bilgiler çok farklı metin gruplarından elde edilen dağınık bilgi kırıntıları halindedir.
Bu makale ile konu bir bütün olarak ele alınarak engelli bireylerin toplumdaki varlıkları ve Hititlerin engelli olan kişilere olan bakış açıları yansıtılmaya çalışılacak şekilde düzenlenmiştir. Bu bağlamda ele alınacak engeller öncelikle iletişime engel olanlar (Kör, sağır ve dilsiz) olmakla birlikte kişinin kendi doğal yaşam standardını ciddi yönde etkileyecek olanlar (kötürüm) şeklinde sınırlandırılmıştır. Bu çalışmada Hitit yazılı kaynaklarından örneklerle konu aktarılırken çeşitli kültürlerdeki bilgilerle de konu zenginleştirilmiştir.
Ayrıca geçmişten günümüze, söz konusu bireyler için kullanılan “sakat, özürlü ve engelli” tanımları mercek altına alınmış ve çoğu zaman birbirleri yerine kullanılan bu ifadeler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kör, Sağır, Dilsiz, Kötürüm, Bedensel Engeller

Kaynakça

• Alp Sedat. Beiträge zur Erforschung des hethitischen Tempels. Kultanlagen im Lichte der Keilschrifttexte. Neue Deutungen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1983.
• Alp, Sedat. Hethitische Briefe aus Maşat-Höyük, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Arıkan, Yasemin. “Hitit Çivi Yazılı Kaynaklarında LÚzilipuriiatalla- Görevlisi”, Archivum Anatalicum VI/2, (2003): 1-26.
• Arıkan-Soysal, Yasemin. “Hitit Belgelerinde Körler”, ArAn 4/1(2000): 207-224.
• Balcı, Sezai. “Osmanlı Bürokrasisinde Engelli (Sağır-Dilsiz) İstihdamı”, ed. F. M. Emecen, A. Akyıldız ve E. S. Gürkan, Osmanlı İstanbulu V (V. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri 19-21 Mayıs 2017, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi). 637-674. İstanbul, 2018.
• Beckman, Gary M. Hittite Birth Rituals. Second Revised Edition, StBoT 29, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1983.
• Burde, Cornelia. Hethitische medizinische Texte, StBoT 19 Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1974.
• Cammarosano, Michele. Hittite Local Cults, Atlanta: SBL Press, 2018.
• Carter, Charles. Hittite Cult-Inventories Dissertation, Department of Oriental Languages and Civilizations The University of Chicago, PhD dissertation, Chicago, 1962.
• Çilingir Cesur, Sevgül. Hititlerde Ritüel ve Büyü, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2020.
• Dardano, Paola. Die hethitischen Tontafelkataloge aus Ḫattuša (CTH 276-282), StBoT 47 Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2006.
• Dinçol, Ali ve Dinçol, Belkıs. “Große, Prinzen, Herren. Die Spitzen der Reichsadministartion im Spiegel ihrer Siegel”, Kunst-und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland GmbH (ed.), Die Hethiter und ihr Reich, das Volk der 1000 Götter Ausstellungskatalog, 82-87. Stuttgart, 2002
• Dinçol, Belkıs. “Hitit Yasaları / Hittite Laws”, ed. M. Doğan-Alparslan ve M. Alparslan, Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu / Hittites: An Anatolian Empire, (Anadolu Uygarlıkları Serisi 2). 520-530. İstanbul, 2013.
• Ehelolf, Hans. “Zum hethitischen Lexikon”, KlF 1 (1930): 137-160, 393-400.
• Ertem, Hayri. Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Anadolu’sunun Florası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Farber, Walter. “Akkadisch Blind”, ZA 75 (1985): 210-233.
• García Trabazo, José Virgilio ve Groddek, Detlev. Hethitische Texte in Transkription, KUB 58, DBH 18, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2005.
• Gelb, Ignace. J. “The Arua Institution”, RA 66 (1972): 1–32.
• Götze, Albrecht ve Pedersen, Holger. Muršiliš Sprachlähmung, Kopenhagen: Levin et Munksgaard, 1934.
• Groddek, Detlev. Hethitische Texte in Transkription KBo 30, DBH 2, Dresden: Verlag der TU Dresden 2002.
• Groddek, Detlev. Hethitische Texte in Transkription KUB 20, DBH 13, Dresden: Verlag der TU Dresden, 2004a.
• Groddek, Detlev. Hethitische Texte in Transkription KUB 51, DBH 15, Dresden: Verlag der TU Dresden 2004b.
• Groddek, Detlev. Hethitische Texte in Transkription. KBo 22, DBH 24, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2008.
• Groddek, Detlev. Hethitische Texte in Transkription. KUB 2, DBH 30, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2009.
• Güterbock, Hans Gustav. “An Initiation Rite for a Hittite Prince”, AOS MWBranch 50 (1969): 99-103.
• Haas, Volkert ve Thiel, Hans Jochen. Die Beschwörungsrituale der Allaiturah(h)i und verwandte Texte, (AOAT 31; Hurritologische Studien 2) Neukirchen, 1978.
• HdW: Tischler, Johann. Hethitisch-deutsches Wörterverzeichnis Mit einem semasiologischen Index. Innsbruck: 1982.
• HEG: Tischler, Johann. Hethitisches etymologisches Glossar, Insbruck.
• Hoffner, Harry A., “The ARZANA House” ed. K. Bittel vd., Anatolian Studies Presented to Hans Gustav Güterbock on the Occasion of His 65th Birthday. 113-121. İstanbul, 1974.
• Hoffner, Harry A. The Laws Of The Hittites/A Critical Edition. Leiden, New York, Köln: Brill, 1997.
• Hoffner, Harry A. “The Disabled and Infirm in Hittite Society”, Archaeological, Historical and Geographical Studies. Hayim and Miriam Tadmor Volume/Eretz-Israel 27 (2003): 84-90.
• Hoffner, Harry A. Letters from the Hittite Kingdom. Atlanta: Society of Biblical Literature, 2009.
• HW: Friedrich, Johannes. Hethitisches Wörterbuch. Kurzgefasste kritische Sammlung der Deutungen hethitischer Wörter. Heidelberg: Carl Winter Universtatsverlag, 1952.
• HZL: Christel, Rüster ve Eric Neu, Hethitisches Zeichenlexikon, (StBoT Beiheft 2), Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag, 1989.
• İba, Şeref. “TBMM'nin Toplantı Düzeni Yönünden Kapalı[Gizli] Oturum Kavramı ve Türk Perlomento Tarihinde Kapalı Oturumlar”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi 59/3 (2004): 105-129.
• Kağnıcı, Gökhan. “Çeviri/Translation: Sakat Bedenin Kökenleri Eski Mezopotamya’da Sakatlık”, Tarih Araştırmaları Dergisi 37/64 (2018): 369-394.
• Kamanlıoğlu, Müge. Feminist Perspektifte Özürlü Kadına Bakışın Sosyolojik Değerlendirmesi Üzerine Kurumsal Bir Çalışma, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007.
• Kaynar, Fatma, Hitit Kralı II. Murşili’nin Dil Felci Metninin (CTH 486) Filolojik ve Sosyo-Kültürel Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul, 2014.
• Kronasser, Heinz. Etymologie der hethitischen Sprache, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1962.
• Lebrun, Charlotte. Présence et pouvoir hittites à Ougarit: le cas particulier des DUMU.LUGAL. Florence: Louvain-la-Neuve. 2014.
• Lebrun, René. “L’aphasia de Mursili II = CTH 486”, Hethitica VI (1985): 103-137.
• Lichtheim, Miriam. “Instruction of Amenemope”, ed. W.W. Hallo, The Context od Scripture 1: Canonical Compositions from the Biblical World. 115-122. Leiden, New York and Köln, 1997.
• Mannhardt, Wilhelm. Mythologische Forschungen. Quellen und Forschungen zur Sprach- und Culturgeschichte der germanischen Volker 51, Strasbourg: De Gruyter, 1884.
• Marazzi, Massimiliano “ ‘Blinding’ in Hittite Society. Form of Punishment or Ruling for the Control of the Labor Force?”, ed. Paola Corò, Elena Devecchi, Nicla De Zorzi ve Massimo Maiocchi, Libiamo ne' lieti calici. Ancient Near Eastern Studies Presented to Lucio Milano on the Occasion of his 65th Birthday by Pupils, Colleagues and Friends (AOAT 436). 307-317. Münster, 2016.
• Miller Jared L. Royal Hittite Instructions and Related Administrative Texts, (SBL 31) Atlanta: Society of Biblical Literature, 2013.
• Miles, M. “Hittite Deaf Men in the 13th Century BC: introductory notes with annotated bibliography”, Internet publication URLs: www.independentliving.org/docs7/miles200809.html ve www.independentliving.org/docs7/miles200809.pdf, (2008-2009): 1-22.
• Mouton, Alice. “KUB 22,61 (CTH 578) : comment traiter les yeux de Mon Soleil?”, WO XXXVI (2006): 206-216.
• Mouton, Alice. “Réflexions autour de la notion de rituel initiatique en Anatolie hittite. Au sujet de la fête haššumaš”, JANER 11 (2011): 1-38.
• Neu, Erich. Althethitische Ritualtexte in Umschrift, StBoT 25, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1980. Oetttinger, Norbert. Die Militärischen Eide der Hethiter, StBoT 22, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1976.
• Otten, Heinrich, Ein hethitisches Festritual (KBo XIX 128), StBoT 13, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1971.
• Otten, Heinrich. “Original oder Abschrift -zur Datierung von CTH 258”, Florilegium anatolicum: Mélanges offerts à Emmanuel Laroche:273-276, Paris, 1979.
• Otten, Heinrich ve Rüster, Neu. “Textanschlüsse von Bogazköy-Tafeln (21-30)”, ZA 63 (1973): 83-91.
• Otten, Heinrich ve Souček, Vladimir. Ein althethitisches Ritual für das Königspaar, StBoT 8, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1969.
• Pecchioli Daddi, Franca. “LÚzilipuriyatalla and LÚ/MUNUSḫuwaššannalla. Some Observations on Two Particular Religious Orders”, AOAT 318 (2004): 357-367.
• Riemschneider, Kaspar Klaus. Babylonische Geburtsomina in hethitischer Übersetzung, StBoT 9, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1970.
• Rüster, Christel ve Wilhelm, Gernot. Landschenkungsurkunden hethitischer Könige, StBoT Beiheft 4, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2012.
• Soysal, Yasemin. “Hitit Din ve Sosyal Hayatında LÚ/MUNUSÚ.ḪÚB ‘Sağır’”, ed. G. Wilhelm, Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie, Würzburg, 4.-8. Oktober 1999 (StBoT 45). 652-669. Wiesbaden, 2001.
• Starke, Frank. Die keilschrift-luwischen Texte in Umschrift, StBoT 30, Wiesbaden: Otta Harrassowitz,1985.
• Süel, Aygül. Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri ile İlgili Bir Direktif Metni. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1985.
• Şahinbaş Erginöz, Gaye. Hititlerde Anatomi ve Tıp, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1999.
• Şişman, Yener. “Özürlülük Alanında Kullanılan Kavramlar Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 7/28 (2012): 69-85.
• Tischler, Johann. Hethitische Texte in Transkription KUB 56 und KUB 57, DBH 49, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2016.
• Tosun, Mebrure ve Yalvaç, Kadriye. Sümer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Şaduqa Fermanı, Ankara: 1989.
• Ünal, Ahmet. “Hitit Tıbbının Ana Hatları”, Belleten XLIV/175 (1980): 475-495.
• Ünal, Ahmet. Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü. Hamburg: Verlag Dr. Kovač, 2007.
• Ünal, Ahmet. “Falcılık ve Kehanet/Divination and Prophecy”, ed. M. Doğan-Alparslan ve M. Alparslan, Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu/Hittites An Anatolian Empire (Anadolu Uygarlıkları Serisi 2). 452-473. İstanbul, 2013.
• Yoshida Daisuke. Untersuchungen zu den Sonnengottheiten bei den Hethitern. Schwurgötterliste, helfende Gottheit, Feste, THeth 22, Heidelberg: Universitätsverlag C.Winter, 1996.
• Westbrook, Raymond ve Woodard Roger D., “The Edict of Tudhaliya IV”, JAOS 110 (1990): 641-659.
• https://www.icisleri.gov.tr/kurumlar/icisleri.gov.tr/IcSite/illeridaresi/Mevzuat/Kanunlar/Anayasa.pdf
• https://www.ttb.org.tr/STED/sted0900/4.html
• http://www.archive.org/stream/mythologischefo00schegoog#page/n10/mode/1up
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KBo 22.62 (2021-12-31) Marazzi (ed.), hethiter.net/: CTH 258.1 (2011sqq.).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KUB 31.42 (2021-12-31)
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig HKM 16 (2021-12-31).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig HKM 14 (2021-12-31).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig HKM 84 (2021-12-31).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KUB 31.42 (2021-12-31)
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KUB 60.157 (2021-12-31).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KBo 11.16 (2021-12-31).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KUB 10.55 (2021-12-31).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KBo 17.76 (2021-12-31).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KUB 10.15 (2021-12-31);
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KBo 30.55 (2021-12-31).
• Thesaurus Linguarum Hethaeorum digitalis, hethiter.net/: TLHdig KBo 37.29 (2021-12-31).