Gravga Köprüsü -Yeni Bulgular, Değerlendirme ve Restitüsyon

Yıl 2024, , 9 - 31, 30.12.2024

Ender Özbay

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2024.195

Öz

Mersin’in Mut ilçesi sınırları dahilindeki dağlık bölgede, tarihsel süreçte Akdeniz kıyılarındaki liman yerleşimleri ile kuzeydeki iç merkezler arasında Toroslar’ı aşan tarihî yol sisteminin bir parçası olan Gravga Köprüsü,
Göksu Nehri üzerindedir. Mimari bulgular ve tarihsel bilgiler doğrultusunda, ilk inşasının Roma Dönemi’ne
dayandığı, Karamanoğulları hakimiyet döneminde yeniden inşa edildiği, daha sonraki yüzyıllar boyunca da
-bazıları kapsamlı- onarımlar geçirerek son şeklini aldığı düşünülmektedir. Ana gözlü, iki yöne dik eğimli tipteki
Gravga Köprüsü, bugün hafif kırık hatlı bir plan şemasındadır. Su geçirme görevinde 5, hafifletme görevinde 4;
toplam 9 gözlüdür. Cephe kompozisyonundaki dairesel hafifletme gözleri, genel cephe kompozisyonu, tabliye
orta aksındaki yağmur oluğu düzenlemesi, duvar örgülerindeki karmaşa, yapı elemanları ve planla ilgili bazı
özellik ve sorunlar itibarıyla tartışılması gereken; sanat ve mimarlık tarihi açısından da dikkate değer bulgular
sunan bir yapıdır. Makalede, daha önce bu ölçekte saptanıp tartışılmamış olan durum ve bulguların analizi ve
değerlendirmeler doğrultusunda restitüsyon önerileri de sunulmuş, bunlar çizimlerle desteklenmiştir.
Bu restitüsyonda, göz kompozisyonunda, mevcut durumdan farklı bir açıklık düzeni ve sayısı önerilmektedir. Yine,
tabliye ve korkuluklarla, kemerlerle, yapının güney selyaranındaki külahla ilgili düzenlemeler önerilmektedir.
Bunlar, köprü mimarisine ilişkin genel teamül dışında da, örneğin cephede rastlanan, sonradan kapatılmış bir
dairesel göz izi, ayak üzerindeki graffiti repertuarı gibi somut bulgulara dayandırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mut, Mersin, taş köprü, tarihi köprüler, köprü mimarisi, Göksu, Karamanoğlulları, kervan

GRAVGA BRIDGE -NEW FINDINGS, EVALUATION AND RESTITUTION

Öz

Gravga Bridge, which is a part of the historical road system crossing the Taurus Mountains between the
port settlements on the Mediterranean coast and the inner centers in the north in the mountainous region within
the borders of Mersin’s Mut district, is on the Göksu River. In line with architectural findings and historical
information, it is thought that its first construction dates back to the Roman Period, that it was rebuilt during
the Karamanoğulları rule, and that it took its final shape by undergoing repairs - some of them comprehensive -
during the following centuries. The Gravga Bridge, which has a main arch and slopes steeply in two directions,
has a broken plan today. 5 for waterproofing, 4 for lightening duty; It has 9 spans in total. Circular spans in the
facade composition, general facade composition, rain gutter arrangement in the middle axis of the deck, confusion in masonry, some features and problems related to building elements and plan that need to be discussed;
It is a building that offers remarkable findings in terms of art and architectural history. In the article, restitution
suggestions are presented in line with the analysis and evaluations of situations and findings that have not been
identified and discussed on this scale before, and these are supported by drawings. In the restitution, a different
aperture pattern and number from the current situation is proposed for the eye composition. Again, arrangements
regarding the deck and parapets, arches, and the cone on the south side of the building are suggested. These are
based on concrete findings other than the general convention regarding bridge architecture, such as a circular
span traces on the façade, which was later closed, and the graffiti repertoire on the piers.

Anahtar Kelimeler

Mut, Mersin, stone bridge, historical bridge, bridge architecture, Göksu, Karamanoğulları, caravan routes

Kaynakça

• Acar, T. (2016). Uşak’ta Türk Dönemi Taş Köprüleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(25), 23-45. http://dergipark.gov.tr/sbe/issue/27211/291199
• Acun, H. (2014). Anadolu’daki Namazgâhlı Köprüler. M. Acara Eser, E. Bilget Fataha, & G.
• Koyun (Ed.) , XVI. Oratçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (18-20 Ekim 2012) Bildirileri (Cilt 1, s. 1-14). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
• Akbayar, N. (2011). Osmanlı Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akçıl, N. Ç. (2012). Uzunköprü - Ergene Nehri Üzerinde XV. Yüzyılın Ortalarına Doğru İnşa
• Edilen Köprü. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 42, s. 266-267). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. 03 20, 2019 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/uzunkopru--ergene
• Akyol, A. A., Eskici, B., & Kadıoğlu, Y. K. (2013). Ankara Akköprü Arkeometrik Çalışmaları. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-19.
• Altun, S. (2017). Roma İmparatorluk Dönemi’nde Anadolu’da Yollar ve Yol Ağları. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• Antalya Kültür Envanteri. (2004). Manavgat - Serik. Antalya: T.C. Antalya Valiliği. Haziran 17, 2019 tarihinde http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/TR-68839/antalya-kultur-envanteri.html
• Atak, E. (2008). Erken Osmanlı Köprüleri. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Atak, E. (2017). Niksar’daki Taş Köprüler. Current Debates In History & Politics - Volume 6 (s. 339-358). London: IJOPEC Publication.
• Baş, A. (2001). Karaman-Bucakkısla-Ermenek Kervan Yolu. V. Ortaçag ve Türk Dönemi Kazı ve Arastırmaları Sempozyumu (Ankara, Nisan 2001) - Bildiriler (s. 57-72). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü.
• Baş, A., & Duran, R. (2002). Karaman Çevresi Yüzey Araştırmaları (Köprüler). M. Denktaş, Y.
• Özbek, & A. Sağıroğlu Arslan (Ed..), VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan 2002) – Bildiriler (s. 137-160). Kayseri: Erciyes Üniv. Fen-Edb. Fak. Sanat Tarihi Bölümü.
• Batılı Gözüyle Balkanlarda Türk Şehir ve Eserleri (2 b.). (2014). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bayatlı, A. (2015). Edirne Taş Köprüleri. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Beyazıt, M. (2018). Aizanoi Zeus Tapınağı’ndaki Türk İzleri / Aizanoi 3. (E. Özer, Ed..) Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Beyazıt, M., & İnce, K. (2018). Aizanoi Zeus Tapınağı Duvar Yüzeylerindeki Ok-Yay Damgaları. J. Ö. Oktay Çerezci, & H. Kâtipoğlu (Ed.) , 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi (2-5 Aralık 2015) - Bildiriler (s. 269-290). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Bilici, Z. K. (2008). Kalenin Gemileri. Alanya Kalesi’ndeki Gemi Graffitileri / The Ships of the Castle. İstanbul: Ege Yayınları.
• Bozkurt, O. (1952). Koca Sinan’ın Köprüleri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fak. Doçentlik Çalışması, Pulhan Matbaası.
• Büyük Selçuklu Mirası. (2017). (Selçuklu Belediyesi, Konya) Mayıs 9, 2019 tarihinde http://www.selcuklumirasi.com/architectural-buildings
• Cirtil, S. (2008). Denizli Çivril Su Yapıları. A. Boran, O. Aytekin, & M. Top (Ed.) , Uluçam Armağanı (s. 71-96). Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği.
• Çeçen, K. (1988). Sinan›ın Yaptığı Köprüler. Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri (Cilt 1, s. 429-438). İstanbul: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü. Çeçen, K. (2002). Köprü. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 26, s. 252-255). Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Çulpan, C. (2002). Türk Taş Köprüleri – Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar (2 [İlk Basım 1975] b.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Dağ, H. (Ed..). (2014). Salnâme-i Vilâyet-i Adana[1320 H.]. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Dayar, M. (2017). Mersin - Mut’taki Mimari Eserler. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Linsan Tezi.
• Dibek, U. (2019). Niksar/Talazan Köprüsü Drone Çekimi. Haziran 16, 2019 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=KPfqnDoBemg
• Diez, E., Aslanapa, O., & Koman, M. M. (1950). Karaman Devri Sanatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Dülgerler, O. N. (2006). Karamanoğulları Dönemi Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Eyice, S. (1989). Alpullu Köprüsü. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 2, s. 530). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. 04 16, 2019 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/alpullu-koprusu
• Eyice, S. (2000). Türkiye’de Bizans Sanatı. Anadolu Uygarlıkları - Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi - C.3 (s. 568-618). İstanbul: Görsel Yayınlar.
• Güneş, C. (2018). Bizans Anadolu’sunda Askerî ve İdarî Bir Sistem: Thema Sistemi (VII. Yüzyıldan XI Yüyıla Kadar). Muğla: Muğla Sıtkı Koçma Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Gürbüz, S. M. (2012). Kayseri Taş Köprüleri. Kayseri: Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Hassan, Ü. (2009). Siyasal Tarih – Açıklamalı Bir Kronoloji. Türkiye Tarihi – 1 (Osmanlı Devletine Kadar Türkler) (Ed.: Sina Akşin) (10. b., s. 137-281). İstanbul: Cem Yayınevi.
• İbrahimgil, M. Z., & Konuk, N. (2006a). Kosova’da Osmanlı Mimarî Eserleri - I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İbrahimgil, M. Z., & Konuk, N. (2006b). Kosova’da Osmanlı Mimarî Eserleri - II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İlter, F. (1978). Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri. Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Yayınları.
• İlter, F. (1978). Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri. Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Karakaya, E. (2001). Kanûnî Köprüsü. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 332). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/kanuni-koprusu
• Kiepert, H. (1855). General Karte des Türkischen Reiches (1:3000000). General Karte des Türkischen Reiches in Europa und Asien nebst Ungarn, Südrussland, den Kaukasischen
• Ländern und West - Persien. Berlin: Verlag von Dietrich Reimer. Temmuz 18, 2020 tarihinde https://www.loc.gov/item/2018588036/
• Kiepert, H. (1883). Provinces Asiatiques de L’empire Ottoman (1:1500000). Nouvelle Carte Generale des Provinces Asiatiques de L’empire Ottoman: Sans L’Arabie. Berlin: Dietrich Reimer. Temmuz 18, 2020 tarihinde https://www.loc.gov/resource/g7420.ct003775/
• Kiepert, R. (1902-1906). D III. Ermenek. Karte von Kleinasien in 24 Blatt. Massstab 1:400,000 (1902 - 1906). Berlin: Dietrich Reimer (Ernst Vohsen). 07 19, 2020 tarihinde https://digitalcollections.nypl.org/items/95d1a99c-80ea-c2f1-e040-e00a18064f41
• Konuk, N. (2010). Yunanistan’da Osmanlı Mimarisi - 1. Ankara: Stratejik Araştırmalar Merkezi (SAM).
• Köse, E., & Atlay, D. (2005). Mut - Claudiopolis. İstanbul: Mut Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kutlay, Ş. (2012). Diyarbakır İli Köprüleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Latin Bridge. (2023, September 19). Wikipedia, the free encyclopedia: https://en.wikipedia. org/wiki/Latin_Bridge
• Mut [Pafta: H-VII] (1:200000). (1945). Mut - Silifke ve Mersin Cenubu Haritası [Pafta: H-VII]. Ankara: T.C. Harita Genel Müdürlüğü.
• NIT. (1960s-1990s). Machiel Kiel Photographic Archive. (Netherlands Institute in Turkey) 07 20, 2021 tarihinde http://www.nit-istanbul.org/kielarchive/index.php
• Orhonlu, C. ([1990]). Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbent Teşkilatı (2 b.). İstanbul: Eren Yay.
• Özbay, E. (2020). Büyük Mendere, Küçük Menderes ve Gediz Havzalarındaki Türk Dönemi
• Köprüleri. İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Özergin, M. K. (1959). Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Doktora Tezi.
• Özgül, O., & Bingöl, B. (2021). Kuzeydoğu Anadolu Petrogliflerindeki Bir Grup Dağ Keçisi Motifi. Art-Sanat(16), 491–527.
• Özkarcı, M. (2001). Niğde’de Türk Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özkılınç, A., Coşkun, A., & Sivridağ, A. (Ed.). (2013a). Osmanlı Yer Adları - 1 (Rumeli Eyaleti, 1514-1550). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Özkılınç, A., Coşkun, A., & Sivridağ, A. (Ed.). (2013b). Osmanlı Yer Adları - 2 (Anadolu, Karaman Rum, Diyarbakır, Arap ve Zülkadriye Eyaletleri, 1530-1556) (Şam ve Halep dahil). Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Parlak, S., Kapar, M. A., & Kun, H. İ. (2018). Ermenek’te Baraj Suları Altında Kalan Bir Eser. Ermenek Araştırmaları - 1 (s. 8-35). Konya: Palet Yayınları.
• Pektaş, K. (2008). Denizli-Çivril-Savran Köyü’ndeki Tarihi Eserler ve Çorbacızâde Ailesi Hakkında Notlar. A. Boran, O. Aytekin, & M. Top (Ed.) , Uluçam Armağanı (s. 241-255). Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği.
• Pitcher, D. E. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası (Başlangıcından 16. Yüzyılın Sonuna Kadar) (4 b.). (B. Tırnakcı, Çev.) İstanbul: YKY.
• Sezen, T. (2006). Osmanlı Yer Adları. (M. Şener, S. Dutoğlu, & N. Karataş, Ed.) Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. http://www.os-ar.com/osmanli_yer_isimleri.pdf
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları (2 b.). (A. Torun, M. Şener, & S. Dutoğlu, Ed.) Ankara:
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/ dosyalar/eskisiteden/yayinlar/genel-mudurluk-yayinlar/osmanli_yer_adlari.pdf
• Sözlü, H. (2017). Mut’taki Tarihi Köprüler. USAD (Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi)(6), 241-266. http://usad.selcuk.edu.tr/usad/issue/archive
• Sümer, F. (2001). Karamanoğulları. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, s. 454-460). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/karamanogullari#1
• Taeschner, F. ([2010]). Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı (1 b.). (N. Epçeli, Çev.) İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Tanman, M. B. (2005). 14. ve 15. Yüzyılların Anadolu Türk Mimarlığında Gotik Etkiler. A.
• Ağır, D. Mazlum, & G. Cephanecigil (Ed.) , Afife Batur’a Armağan - Mimarlık ve Sanat Tarihi Yazıları (s. 213-225). İstanbul: Literatür Yayınları.
• Tanyeli, G. (2000). Türkiye Köprüleri. Türkiye’nin Köprüleri (s. 10-23). İstanbul: Koç Allianz Hayat Sigorta.
• TDK. (1969). Türkçe Sözlük (5 b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2019). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/?kelime=
• TKGM. (2020). Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Parsel Sorgulama Uygulaması: https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/#ara/cografi/36.78283620854795/33.18479150533677
• Tunç, G. (1978). Taş Köprülerimiz. Ankara: T.C. Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü.
• Tunç, G. (1978). Taş Köprülerimiz. Ankara: T.C. Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü.
• Turan, Ö., & İbrahimgil, M. Z. (2004). Balkanlardaki Türk Mimari Eserlerinden Örnekler. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları.
• Umar, B. (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Vırmıça, R. (1999). Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri - I. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yeşilbaş, E. (2016). Silifke Taş Köprü’nün Rölöve Tespitleri ve Tarihi Dönem Analizi. Akdeniz Sanat Dergisi, 9(19), 92-123.
• Yeşilbaş, E. (2017). Diyarbakır Köprüleri. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yay.
• Yılmaz, F. (2018). Aziz Yuhanna Haç Kilisesi (İzmir/Selçuk) Sütunlarındaki Türk İzleri. 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi (2-5 Aralık 2015, İstanbul) - Bildiriler (s. 291-302). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Türk Sanatı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi.