Tokat-Pazar, Beyobası Hamamı

Yıl 2015, Sayı: 11, 3 - 11, 02.12.2015

Mustafa Beyazıt

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.64

Öz

Günümüze harabe olarak gelen Beyobası Hamamı, Tokat ili, Pazar ilçesi, Sinan
Paşa Mahallesi’nin batısında, Pazar-Zile yolunun kuzeyinde, Sarayönü denilen
mevkide yer almaktadır. Banisi ve yapılış tarihi bilinmeyen eser, İvaz Paşa’nın
Tokat Subaşılığının devam ettiği XIV. yüzyılın sonları ile 1412 yılına kadarki
bir süre içerisinde buradaki diğer mimari faaliyetleriyle birlikte inşa ettirilmiş
olmalıdır. Binanın enine sıcaklık düzenlemesine sahip olması da bu tarihlendirmeyi kuvvetlendirmektedir. Eserin duvarlarının çok az bir bölümü, sıcaklık ve
halvet kubbeleri ile ılıklık mekânının tonozu ayaktadır. Hamam, ortası kubbeli,
tek eyvanlı ve tek halvetli plân tarzı ile “ortası kubbeli, enine sıcaklıklı ve çifte
halvetli” hamam tipinin farklı bir uygulamasıdır.

Anahtar Kelimeler

XV. Yüzyıl, Tokat, Beyobası, Hacı İvaz Paşa, Hamam

Kaynakça

• A. ARŞİV BELGELERİ
• 1- Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• a. Maliyeden Müdevver, Vakfiyeler, Nr. 21
• 2- Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Ku-yud-ı Kadime Arşivi
• a. Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Sivas TD. 12.
• b. Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Sivas TD. 14.
• 3- Vakıflar Genel Müdürlüğü
• a. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde Defter Nu: 591 s. 191-195’deki vakfiye
• b. Hurûfât Defterleri, 554, 1109, 1110, 1115, 1216.
• 4- Sivas Koruma Kurulu Arşivi
• a. Sivas Koruma Kurulu 60.08.05 nolu dosya
• B. YAZMA ESERLER
• a) Karagülle B.- Savuran N., Tarihi Yapılar, Eski Eserler ve Bölgeleri, Tokatlı Meşhurlar, Tokat Müzesi Envanter Nu. 196, (Yazma Nüsha), Tokat 1929-1944.
• C. KAYNAK VE ARAŞTIRMA ESERLERİ:
• Aru, Kemal Ahmet (1949). Türk Hamamları Etüdü, İstanbul: İstanbul Matbaacılık.
• Atasoy, Nurhan.- Raby Julian (1989). İznik Seramikleri, Singapur ve Londra: Alexandria Press.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1956). “Dimetoka Çelebi Sultan Mehmed Camii”, Vakıflar Dergisi, S. III, s. 13-16, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1966). Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 630- 805 (1230-1402), C.I, İstanbul: Baha Matbaası.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1972). Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451), C.II, İstanbul: Baha Matbaası.
• Baykal, Kazım (1950). Bursa ve Anıtları, Bursa: Bursa Ayan Matbaası.
• Bayrakal, Sedat (2009). Urla ve Köylerindeki Türk Dönemi Sosyal Anıtları, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Beşbaş, Nermin- Denizli, Hikmet ( 1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, III, (Bursa İl Merkezi), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Beyazıt, Mustafa (2009). “Hacı İvaz Paşa’nın Vakıf Eserleri ve Mimari Faaliyetleri”, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara.
• Beyazıt, Yasemin (2013). “Hurufat Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri”, History Studies, 5/1, 39-69. Çiftçi, Cafer (2004). Bursa’da Vakıfların Sosyo- Ekonomik İşlevleri, Bursa: Gaye Kitabevi.
• Daş, Ertan (1997). “Afyon’daki Türk Anıtları (Medreseler,Türbeler, Hanlar, Hamamlar, Köprüler, Çeşmeler)”, (Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İzmir.
• Demiriz, Yıldız (1979). Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erat, Birsen (1997).“Anadolu’da XIV. Yüzyıl Türk Hamam Mimarisi”, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi (Sanat Tarihi ) Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi), C. I., Ankara.
• Eravşar, Osman (2004). Tokat Tarihi Su Yapıları (Hamamlar), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Eyice, Semavi (1960). “İznik’de “Büyük Hamam” ve Osmanlı Devri Hamamları Hakkında Bir Deneme”, Tarih Dergisi, (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi), C. XI, S. 15, s. 99-120. İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Gabriel, Albert (1958). Une Capitale Turque Brousse, Paris: E. De Boccard. Gabriel Albert (2007). (Çev. N. Er vd.) Bir Türk Başkenti Bursa, Bursa: Seçil Ofset.
• Gökbilgin, Tayyip M. (1977). Osmanlı Müesseseleri Teşkilâtı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Gündoğdu, Hamza (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara: PYS Vakıf Sistem Matbaa Müdürlüğü.
• Hızlı, Mefail (1986). “XVI. Asır Bursa Medreseleri”, (Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa.
• Hızlı Mefail (1997). Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa, Esra Fakülte Kitabevi.
• Hızlı Mefail (1999). Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Döneminde İlköğretim ve Bursa Sıbyan Mektepleri, Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
• Kamil Kepecioğlu (1935). Bursa Hanları, Bursa: Yeni Basımevi, Halkevi Neşriyatı 4.
• Kiel, Machiel (1994). “Dimetoka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, s. 305308, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Konyalı, İbrahim Hakkı (1978). Ankara Camileri, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Kuran, Aptullah (1964). İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Lowry, Heat Ward (2008). (Çev. A. Cemal), Osmanlı Döneminde Balkanların Şekillenmesi 1350-1550 Kuzey Yunanistan’ın Fethi, İskânı ve Altyapı Gelişmesi, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
• Öney, Gönül (1971). Ankara’da Türk Devri Dini ve Sosyal Yapıları, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Önge, Mehmet Yılmaz (1995). Anadolu’da XIIXIII. Yüzyıl Türk Hamamları, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ötüken S. Yıldız, Durukan, Aynur-Acun, Hakkı-Pekak, Sacit (1986). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, IV, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Pay, Salih (1996). Bursa İvaz Paşa Külliyesi, Bursa: İvaz Paşa”, Bursa Araştırmaları, Kent Tarihi ve Kültürü Dergisi, S. 13, s. 12-15, Bursa: Bursa Araştırmalar Vakfı.
• Sönmez, Zeki (1989). Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Ankara: TTK Yayınları.
• Sönmez, Zeki (2005). “Osmanlı Mimarlığında Sanatçı Profilleri: Mütefekkir, Siyasetçi ve Mimar- Mühendis Hacı İvaz Paşa”, 60. Yaşına Sinan Genim’e Armağan Makaleler, s. 576-591, İstanbul: Ege Yayınları.
• Şimşirgil, Ahmet (1990). “Osmanlı Taşra Teşkilâtında Tokat (1455-1574)”, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Şimşirgil Ahmet (1992). “XVI. Yüzyılda Tokat Medreseleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. VII, s. 227-242, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Top, Mehmet (1997). “Erken Dönem Osmanlı Mihrapları (XIV.-XV. Yüzyıl)”, C. I, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi) Van.
• Tunçel, Mehmet (1980). “Osmanlı Mimarisinde Bedestenler”, (Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Sanat Tarihi Kürsüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1959). “Hacı İvaz Paşa’ya Dair”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Dergisi, C. X., S. 14, s. 25-58, İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Yetkin, Şerare (1965). “Türk Çini Sanatından Bazı Önemli Örnekler ve Teknikleri”, Sanat Tarihi Yıllığı 1964-1965, C. 2, s. 60-100, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Araştırma Merkezi Yayınları.
• Yetkin, Şerare (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, (2. Baskı), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yetkin Şerare (1993). “Bursa Yeşil Camii Hünkâr Mahfili Çiniden Zemin Döşemesi”, Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, s. 97101. Konya: Selçuklu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Yıldırım Savaş (2007). “Erken Osmanlı (13001453) Yapılarında Çini Süsleme”, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.