BAZI ANADOLU KİLİM MOTİFLERİNİN SEMBOLİK ÇÖZÜMLEMESİ

Yıl 2019, Sayı: 14, 4 - 22, 25.06.2019

Naile Rengin Oyman

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.119

Öz

Kilim
motifleri, desenleri, yüzyıllardır kadınlar tarafından, aşk, ölüm, korku, umut
ile ilgili duygularını, beklentilerini ifade etmek için bir araç olarak
kullanıldığını ortaya koymaktadır; çünkü evin erkeği ava ya da savaşa girerken
onlar dokuyorlardı. Dolayısıyla, kilimlerin kendine özgü "alt
metinleri", kendi zenginlikleri, entelektüel, sanatsal, duygusal ve
duyusal mesajlarıdır. Kilimler toplumun kültürel ve psikolojik birikimleridir.
Geçmiş dönemlerin Türk kültürü ve aile yapısı hakkında bizi bilgilendirmeye
yardımcı olabilirler. Kilimler, soyut sanatın en yaratıcı ve en derin düzeyde,
kolektif düşüncelerin, deneyimin ve duyguların yorumlandığı ifadeler olarak
görülmelidir.            

Bir
motifin sabit bir anlamı olsa da değişik başka birçok yan anlamlar da
içerebilir. Bu dolaylı anlamlar çoğunlukla benzerlikten çok kültürel kodlara
dayalıdır. Motiflerin bazıları içinde yaşadığımız toplumda anlam bulmuştur,
bazıları her kültürde aynı anlama gelir, bazısı ise sadece kişisel bir anlam
taşır. Gerçek, aslında bir “işaret ve semboller sistemi” dir ve dünyanın bize
gösterildiği gibi algılaması gerektiğini anlatır.

Yaşamın
tüm alanlarında gösterge adı verilen birimlere gereksinim vardır. Gösterge,
herhangi bakımdan bir şeyin yerini tutan şey olarak tanımlanabilir. Tarihi
dönemlerde oluşan semboller yaşamın içinde yer alan soyuta indirgenmiş
nesnelerdir. Sembolik motif ise, bir şeyi simgeleyen veya bir düşünceyi
uyandıran biçimlerdir. İşaret ettikleri anlamlarıyla gelenek ve göreneklerin,
inançların ifadesidir.

Çalışmada,
bazı Anadolu kilim motiflerinden kuş, hayat ağacı, el, ibrik motiflerinin sembolik çözümlemeleri yapılarak, bu motiflerin dokuma
içindeki alt metinleri, teknik ve sanatsal özellikleri açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sembolik, Sembolik Çözümleme, Kilim, Motif, Anadolu Kilimi.

Kaynakça

• Ağaç, Saliha ve Sakarya Menekşe. (2015). Hayat Ağacı Sembolizmi, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), Sayı: 1, s. 12-13.
• Akar Ali, Karataş Mustafa, (2010). “Milas Halı ve Kilimleri için Kullanılan Yanış (Motif) Adlarının Dil İncelemesi”, Arış Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi, Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma (Kilim-Cicim-Zili-Sumak) Sempozyumu (01-04 Kasım 2010 Alanya) Özel Sayısı, Sayı 5, Mart 2011, Atatürk Kültür Merkezi, s. 7
• Akpınarlı, Hatice Feriha, Balkanal, Zeynep. (2012). “16-18. Yüzyıllarda İstanbul’da Üretilen Kumaşlarda Bitkisel Bezemelerin İncelenmesi”, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, Balkan Özel Sayısı 1, s: 179-209.
• Alp, Özlem. (2000). Konya Yöresi Kilimlerinde Sembolik Motifler ve Oğuz Boyu Damgaları. Türk Dünyası Kültür ve Sanat Sempozyumu Bildirileri, Isparta: Altuntuğ Matbaası, s. 351.
• Alp, Özlem. (2009). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kültürel Sembollere Giriş, 1. Basım, Eflatun Yayınevi, Ankara, s. 3.
• Arat, Necla. (1977). Ernst Cassirer ve S.K, Langer'de Sembolik Form Olarak Sanat, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, s. 41-43.
• Ateş, Mehmet. (2004). Mitolojiler, Semboller ve Halı Motifleri, Sembol yayıncılık, İstanbul, s. 44-45.
• Aytaç, Ahmet. (2004). “Konya Yöresi Halı ve Kilimlerinde Göz Yanışına Dair”, Folklor Edebiyat Dergisi, Ankara, S: XL, 2004/4, s. 133-143.
• Cebeci, Ayşin. (2018). Yerel Motif Yorumları, Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Resim Anasanat Dalı, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, Ankara, s.14.
• Çokay, M. Önder. (2007). Seccade ve Saf Seccadelerdeki Bazı Motiflerin İkonografik Değerlendirmeleri, İstem, (İslâm, San'at, Tarih, Edebiyat ve Mûsıkîsi) Dergisi, Yıl:5, Sayı:9, s. 198.
• Deniz, Bekir, (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, s. 71.
• Dictionnaire Larousse (1993-1994). Cilt 5, Cilt 6. İstanbul: Milliyet Gazetecilik A.Ş., s. 2140.
• Diler, Ahmet ve Gallice, Marc-Antoine (2018). Kilimin Sembolleri Unutulmuş Bir Dilden Kesitler, Alfa Basım Yayın Dağıtım San. Ve Tic. Ltd. Şti., İstanbul.
• Duymuş Floriotti, Hande. (2015). “Eski Yakındoğu’da Nar Sembolizmine Dair: Bir Derleme Çalışması”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 8, Sayı XXII, s. 19-38.
• Erbek, Güran. (1987). Anatolian Motifs from Çatalhoyuk to the Present, Özel Baskı, İstanbul, s. 22-55.
• Erbek, Mine. (2002). Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları, Ankara, s. 217.
• Erdal, Gültekin. (2017). “Logolar, Dil ve Semiyotik”, Ulakbilge Sosyal bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 11, s. 685.
• Erdoğan, İrfan ve Alemdar, Korkmaz (2005). Popüler Kültür ve İletişim, Erk Yayınları. Ankara, 2005, s.298.
• Guiraud, Pierre. (1994). Göstergebilim, 2.Baskı, Çev. Mehmet Yalçın, İmge Yayınları, Ankara, s.17.
• Gümüş, Deniz. (2015). Aksaray Düz dokuma Yaygıları (Kilim, Cicim, Zili), Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 28.
• Haklı Metin. (2018). Eski Türk Sanatında Simgesel Motifler ve Günümüz Seramik Sanatındaki Yorumları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Seramik ASD, Seramik Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018, s.14.
• Karakuş Ertuğrul. (2012). Anadolu ve Balkan Manilerine Anilerine Göstergebilimi Açısından Bir Bakış, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/2, s.426.
• Karataş, Mustafa. (2013). Yanışların Adlandırma Yolları, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 207, s.1-16.
• Karataş, Mustafa. (2017). Bir Gösterge Türü Olarak Türk Yanışları (Motifler), Dil Araştırmaları Dergisi, Bahar /20, s. 167-185.
• Kuban, Doğan (1970). 100 soruda Türkiye Sanatı Tarihi, 1.baskı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, s.15-16.
• Oğuz, Burhan. (1980). Türkiye Halkının Kültür Kökenleri, Doğu Batı Yayını, İstanbul, s. 736.
• Taşkıran, Nurdan. (2006). Reading Motifs on Kilims: A Semiotic Approach to Symbolic Meaning, Kocaeli Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Radyo, Sinema ve Televizyonculuk Bölümü, İstanbul, s.8.
• Turancı Eda, Özgen Özlen, (2018). “Türk Kültüründe Ağaç Sembolizmi ve Filmlere Yansıması”, Etkileşim Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, Yıl: 1 Sayı:1 Nisan, s.156.
• Wilkinson, K. (2010). Semboller ve İşaretler. (Çev.: Seda Toksoy), Alfa Yayınları, İstanbul, s. 58.
• https://www.kilim.com/detail/k0007973-new-turkish-kilim-runner,
• https://ucanhali.com.tr/index.php/kayseri-adana-kilimler/kayseri-kilim3/7594-kayseri-kilim/7761-kayseri-kilim1/7708-kayseri-kilim/7729-kayseri-oezel-kilim
• https://www.kilim.com/kilim-wiki/kilim-motifs/bird