Samek Ayyar in the 16th Century Ottoman Storytelling Culture and the Munich Copy (Bayerische Staatsbibliothek Cod. Turc 202)

Yıl 2024, Sayı: ARIŞ 25. SAYI, 85 - 104, 30.12.2024

Serpil Ayhan Karaaslan

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2024.198

Öz

This article examines the Turkish narrative Dâsitân-ı Samek Ayyâr, a manuscript currently housed at the Bayerische Staatsbibliothek (Cod.turc.202). The manuscript, a Turkish translation of the renowned Persian tale Samek Ayyâr, is presented for the first time in terms of its content, dimensions, page layout, and design characteristics. The introductory text of the manuscript offers valuable insights into its translation and production date. The manuscript appears to be closely related in content to the Turkish illustrated stories Kıssa-i Ferruhrûz (British Library Or.3298) and Kıssa-i Şehr-i Şatrân (Istanbul University Library T9303), both produced in the Ottoman palace during the late 16th century. The story of Dâsitân-ı Samek Ayyâr contributes signifinacantly to understanding the creative processes behind illustrated manuscripts produced in the Ottoman realm.
The Persian version of the Samek Ayyâr story, dated to the 14th century and currently housed at the Bodleian Library, consists of three consecutively prepared and illustrated volumes, highlighting the narrative’s extensive and elaborate nature. This provides an opportunity to explore how much of the story was integrated into the Ottoman literary sphere. The question of when Samek Ayyâr was introduced into Ottoman literature and which volumes of the narrative were translated into Turkish has, until now, remained unaddressed. This study seeks to trace the journey of the Samek Ayyâr narrative from the Persian literary tradition to the Ottoman cultural and artistic spheres, while also illuminating its connections with various manuscript versions. The 16th century stands out as a particularly dynamic period for the production and consumption of both illustrated and non-illustrated manuscripts in the story genre, supported by the patronage of rulers, courtiers, and bureaucrats. This article aims to elucidate the role of the Samek Ayyâr narrative within the literary and cultural context of the 16th-century Ottoman cultural and artistic milieu.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Literature, Illustrated Storybooks, Dâsitân-ı Samek Ayyâr, Kıssa-i Ferruhrûz, Kıssa-i Şehr-i Şatrân

16. Yüzyıl Osmanlı Hikâye Kültüründe Samek Ayyâr ve Münih Nüshası (Bayerische Staatsbibliothek Cod. Turc 202)

Öz

Makalenin konusunu Türkçe Dâsitân-ı Samek Ayyâr hikâyesinin bugün Bayerische Staatsbibliothek’te bulunan nüshası (Cod.turc.202) oluşturur. Fars edebiyatının meşhur hikâyelerinden Samek Ayyâr anlatısının Türkçe tercümesi olan eser, içerik, boyut, sayfa düzeni ve sahip olduğu tasarım özellikleri ile ilk kez tanıtılacaktır. Eserin giriş metni kitabın tercüme ve üretim tarihi üzerine kıymetli veriler sunar. Kitabın 16. yüzyıl sonlarında Osmanlı sarayında tasarlanmış Türkçe resimli Kıssa-i Ferruhrûz (British Library Or.3298) ve Kıssa-i Şehr-i Şatrân (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi T9303) hikâyeleri ile içerik bakımından ilişkili olduğu anlaşılmıştır. Dasitan-ı Samek Ayyâr hikâyesi Osmanlı coğrafyasında üretilmiş resimli nüshaların ardında yatan yaratım sürecinin anlaşılmasına katkı sağlayacaktır.
Bugün Bodleian Library’de bulunan 14. yüzyıla tarihlendirilen Farsça Samek Ayyâr hikâyesinin birbirini izleyen 3 cilt halinde hazırlanmış ve resimlenmiş nüshası, anlatının içeriğinin yoğun ve uzun olduğunu ortaya koyar. Bu durum hikâyenin ne kadarının Osmanlı edebiyat ortamına yerleştiği fikrini irdelemeye de izin verir. Osmanlı edebiyatında Samek Ayyâr hikâyesinin kendine ne zaman yer bulduğu ve hikâyenin hangi ciltlerinin Türkçeye tercüme edildiği konusu şimdiye dek tartışılmamıştır. Çalışma, Samek Ayyâr hikâyesinin İran edebiyat ortamından Osmanlı kültür-sanat dünyasına yolculuğunu anlamayı ve anlatının Türkçe nüshaları ile olan ilişkilerini aydınlatmayı amaçlar. 16. yüzyıl hükümdarların, saraylıların ve bürokratların desteği ile resimli ve resimsiz hikâye türünde el yazmalarının üretilmesi ve tüketilmesi konusunda oldukça hareketli bir dönem olarak öne çıkar. Bu makale 16. yüzyıl Osmanlı kültür- sanat ortamında Samek Ayyâr anlatısının yerini anlamayı hedefler.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Edebiyatı, Musavver Hikâyeler, Dâsitân-ı Samek Ayyâr, Kıssa-i Ferruhrûz, Kıssa-i Şehr-i Şatrân

Kaynakça

• Aksoy, B. (2005), Translation Activities in the Ottoman Empire. Meta, 50(3), 949–95.
• Aksoy, H. (1992). Bekâyî. TDV İslâm Ansiklopedisi (ss.360). İslam Araştırmaları Merkezi.
• Aral,H. (2021). Osmanlı Sanatında Resimli Bir Firastename. R. Şentürk, A. Süruri, R.T. Kalyoncu, M. Sürün, E. Morgül (Ed.) İstanbul Medeniyet Bilimleri Tarihi içinde, ( 1.cilt, ss.257-290). İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
• Atnur ,G. (2011). Türk Edebiyatından Halk Edebiyatına Geçişte Bir Eser: Hikâyet-i Şirvan Şah ve Şema’il Banu Hikâyesi. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Azamat, N. (1996). II. Murad Devri Kültür Hayatı. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitütüsü. İstanbul.
• Bağcı, S., Çağman, F., Renda, G., ve Tanındı, Z. (2006). Osmanlı Resim Sanatı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Boratav, P.N. (2017). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cornell H. F. (1996). Tarihçi Mustafa Âli. Bir Osmanlı Bürokratı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Dilçin, C. (1991). Süheyl-ü Nevbahar: İnceleme, Metin, Sözlük. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Erünsal, İ. (2013). Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar. Timaş Yayıncılık.
• Fetvacı,E. (2013). Sarayın İmgeleri: Osmanlı Sarayının Gözüyle Resimli Tarih. Yapı Kredi Yayınları.
• Gaillard, M. (2009, 20 Temmuz). Samek-e ‘Ayyâr, Encylopedia Iranica Online içinde. 17 Eylül, 2024, tarihinde https://www.iranicaonline.org/articles/samak-e-ayyar adresinden erişilmiştir.
• Gökyay,O.Ş. (1996). Keykavus, Mercimek Ahmet, Kabusnâme. Milli Eğitim Basımevi.Hanaway,W.L.(1970).Persian Popular Romance Before the Safavid Period. Ph.d. diss. Colombia University.
• İnal,G.(1976).TürkMinyatür Sanatı: Başlangıcından Osmanlılara Kadar. Atatürk Kültür Merkezi.
• İsen,M.(2003).Türkçe’nin Yazı Dili Oluşumunda Çevirilerin Rolü. B. Yediyıldız (Ed.). Dil, Kültür ve Çağdaşlaşma (1. baskı içinde, ss. 116-137). Hacettepe Üniversitesi Yayınları.Kavruk, H. (1988). Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikâyeler. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, B. A. (2013). Veysi. TDV İslam Ansiklopedisi (ss.76-77). İslam Araştırmaları Merkezi.
• Khanlari, P. N. (2017). Samak-e Ayar. Bunkeflostrand: Iranian Burnt Books Foundation.
• Köprülü, F.(1986). Edebiyat Araştırmaları. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köprülü, O. F. (1996). Firdevsî, Uzun. TDV İslam Ansiklopedisi (ss. 127-129). İslam Araştırmaları Merkezi.
• Kut,G. (1989). Ahmed-i Dâ’î. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. 17 Eylül, 2024, tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-i-dai adresinden erişilmiştir.
• Kütükoğlu,B.(1993). Murad III. TDV İslam Ansiklopedisi (ss.615-25). İslam Araştırmaları Merkezi. 16. Yüzyıl Osmanlı Hikâye Kültüründe Samek Ayyâr ve Münih Nüshası (Bayerische Staatsbibliothek Cod. Turc 202) 103
• Mahir, B. (2005). Osmanlı Minyatür Sanatı. Kabalcı Yayınevi.
• Mimiroğlu, A. (2011). İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde Bulunan Kıssa-i Şehri Şatran (İÜK. T.9303) Yazmasının Minyatürleri. [Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi]. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Norah M. T. (1981). Miniatures from Turkish Manuscripts: A Catalogue and Subject Index of Paintings in the British Library and the British Museum. The British Library Publishing Division.
• Özcan, A. (2000).İdrîs-i Bitlisi. TDV İslam Ansiklopedisi (ss. 485-488). İslam Araştırmaları Merkezi.
• Öztürk, U. (2022). III. Murad Dönemi Yazılı Kültürü. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı, İstanbul.
• Robinson,B.W. (1958) Descriptive Catalogue of Persian Paintings in Bodleian Library. Oxford University Press.
• Roxana, Z. (2014). The Persian Romanca Samek-e ‘ayyar: Analysis of an Illustrated Inju Manuscript.Verlag für Orientkunde.
• Schmitz, B. (1992). Islamic Manuscrupts in the New York Public Library. Oxford Press and New York Public Library.
• Tanındı, Z. (1984), Siyer-i Nebi: İslam Tasvir Sanatında Hz. Muhammed’in Hayatı. Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tanındı, Z. (2009). Kitap ve Tezhibi. H.İnalcık ve G. Renda (Haz.). Osmanlı Uygarlığı içinde (2. cild, ss.840-891). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Toska, Z. (1997). Veysi Üskübi: Hayatı, Eserleri, Kişiliği. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eski Türk Dili Edebiyatı Bölümü.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1947). Osmanlı Tarihi, I.Cilt: Kuruluştan Osmanlının Fethine Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ülken, H. Z. (2009). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yavuz, K. (1983). XIII-XVI. Asır Dil Yadigârlarının Anadolu Sahasında Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri. Türk Dünyası Araştırmaları: Faruk Timurtaş’a Armağan, 27 (4), 9-57.
• Yazar, S. (2020). Bakir Bir Araştırma Sahası Olarak Osmanlı Tercüme Geleneği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 60 (1), 153-178.
• Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tecüme ve Şerh Geleneği. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dasitan-ı Samek Ayyâr, Bayerische Staatsbibliothek, Cod.turc.202
• Kıssa-i Ferruhrûz, Biritish Library, Or.3298
• Kıssa-i Şehr-i Şatrân, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, T.9303