Geleneksel Türkmen Giysili “Damal Bebeği”

Yıl 2023, Sayı: 85, 139 - 149, 01.01.2023

Emine Erdoğan

Öz

Geleneksel Türkmen giysili Damal Bebeği, el yapımı veya plastik bebeklere yöresel giysilerin giydirilmesi ile meydana getirilen kültürel üründür. Ardahan ili, Damal ilçesinde yaşayan yerel halkın kişisel girişimleri ve yerel yönetimlerin desteği ile çeşitli malzemeler kullanılarak üretilmektedir. Bebeklere giydirilen giysi ve süslemeler, kullanılan malzemeler bakımından günümüz koşullarında birebir aslını yapmak zor olsa da yerel halkın giyim tarzına en yakın şekilde üretilmeye çalışılmaktadır. Ardahan, coğrafi bakımdan soğuk bir iklime sahip olduğu için yöre insanı katman katman giysiler giyerek kendilerini soğuktan korumaya çalışırlar. Damal Bebeği de giysi ve süslemeleri ile ismini aldığı Damal ilçesi ve köylerindeki Türkmen kadınların giyim tarzını yansıtmakta ve geçmişin izlerini günümüzde yaşatmaya devam etmektedir. Damal Bebeği’ni oluşturan giysi ve birçok parçadan oluşan tamamlayıcı giysilerin her biri ayrı bir emeğin ürünüdür ve hepsinin farklı işlevleri vardır.
Turistik ürün olarak üretimi gerçekleştirilen Damal Bebeği’nin kültür ürünü olarak tanıtılması ve yaşatılması amacıyla gerçekleştirdiğimiz bu çalışmamızda, yöre halkının giyim özellikleri incelenip, Damal Bebeği’nin üretiminde kullanılan malzemeler ve giysi parçaları detaylandırılmıştır. Bebeklerin yapımında kullanılan malzeme ve süslemeler; yörenin coğrafi, kültürel, sanatsal özellikleri ile sosyal statüyü yansıtmaktadır. Bu nedenle giysi parçalarının yöresel adları, kumaş ve malzeme özellikleri, fonksiyonları, üretim biçimlerinden bahsedilmiştir. Bekar, evli, yaşlı, gelin, genç, dul gibi çeşitleri üretildiğinden makalemizde ayırt edici özellikleri de ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Damal, kültür, bebek, giysi, gelenek.

Kaynakça

• Aksüt, A. (2008). Bebek Olmuş Damalda Türkmen Geygisi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (47), e-ISSN: 2147-9895. Ayhan Mert, Kafkas Üniversitesi Sağlık Kültür Daire Başkanı (Görüşme: 24.10.2019)
• Bilgin, N. (1990). Folklorik Yapma Bebekçilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Damal Bebeği Ailelerin Geçim Kaynağı, https://www.iletisim.gov.tr/turkce/yerel_basin/detay/damal-bebegi-ailelerin-gecim-kaynagi, Son Erişim Tarihi: 25.01.2022. Demir, T., Erdoğan, K. (2011). Kars ve Ardahan Türkmenlerinin Dünü ve Bugünü. (Milli Mücadeledeki Yerleri). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 58, 191-212.
• Erdoğan, E. (2021). Kars Geleneksel Giysilerinin Güncel Kadın Giysi Tasarımları İçerisinde Yorumlanması. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlilik Tezi.
• Görgünay, N. (2008). Geleneksel Türk Giyim Tarihi. İzmir: Sergi Yayınevi.
• Günay, U. (1986). Tarihi Türk Kadın Kıyafetleri. İstanbul: Ortadoğu Video İşletmeleri.
• Gürçayır Teke, S. (2019). Folklorik Bebeklerin Temsil Gücü: Elif Bebek Projesi Örneği. Millî Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 31, 134-149.
• Güven, F. (2018). Oyuncağın Endüstrileşmesi Sürecinde Kimlik ve Aidiyetin Sürdürülebilirlik Simgesi Olarak “Damal Bebeği”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı, 655-666.
• Kırzıoğlu, N. G. (1991). Hanak’ta “Maraş-Altı”ndan gelme Türkmenlerin geleneksel kadın giyimlerinin milli kültürdeki yeri. Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu.
• Oral Patacı, Ö. (2020). Ardahan'ın Tarihi Mimarisi: Türk ve Çarlık Rus Dönemleri Yapılarına Toplu Bir Genel Bakış. Belgü, (5), 27-87. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/belgu/issue/55301/674950
• Özdemir, M. (2004). Soğanlı Bebekleri. P Dünya Sanatı Dergisi, 2004, (34), 108- 115.
• Özel, M. (1992). Folklorik Türk Kıyafetleri. İstanbul: Tüpraş yayınları.
• Sakin, N. (2016). Türkiye’de Geleneksel Kıyafetlerin Yaşatılmasında “Folklorik Yapma Bebekler”, 11, 177-202, https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=9814.
• Ünlüyücü, M. (2009). Günümüzde Türkiye’de El Yapımı Bebekçilik. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.