Cist Tomb Cover in Eyüp Sultan Tomb

Yıl 2025, Sayı: 89, 75 - 97, 01.01.2025

Ebuzer Gümüş

Öz

From the late 18th century until the early 20th century, pusheeds, which were used as sarcophagus covers especially for the tombs of the members of the Ottoman dynasty and religious elders, have an important place in our traditional handicrafts with their construction technique and ornamental composition. These valuable works, however, have not been sufficiently discussed by researchers.

In this study, the Maraş İşi cist cover of the tomb known as Eyüp Sultan Tomb, where Hz. Khalid b. Zeyd Abu Eyyûb al-Ansârî, who has a prominent place in the history of Istanbul, is buried, is examined in terms of material, processing technique, ornamentation and dating. In particular, dating of this cover, the period of Sultan Mahmud II (1808/1839) according to some sources, is tried to be determined by making use of the Museum and the Ottoman archive. As a result, this article determines that the cover was manufactured during the reign of Sultan Abdülhamid II and thus eliminates the dating problem.

Anahtar Kelimeler

Islamic Art, Puside, Chest Cover, Eyup Sultan, Tomb

Hz. Hâlid (Eyüp Sultan) Türbesi Sanduka Puşidesi

Öz

18. yüzyıl sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar özellikle Osmanlı hanedanı ile din büyüklerinin türbelerinde sanduka örtüsü olarak kullanılan puşideler, yapım tekniği ve süsleme kompozisyonu ile geleneksel el sanatlarımızda önemli bir yere sahiptir. Ancak kıymete haiz bu eserler araştırmacılar tarafından yeteri kadar konu edilmemiştir.

Bu çalışmada Eyüp Sultan Türbesi olarak bilinen ve içerisinde İstanbul tarihinde mümtaz bir yere sahip olan Hz. Halid b. Zeyd Ebû Eyyûb el-Ensârî’nin metfun olduğu türbedeki Maraş İşi sanduka puşidesi; malzeme, işleme tekniği, süsleme ve tarihlendirme açısından incelenmiştir. Özellikle kimi kaynaklarda Sultan II. Mahmud (1808/1839) Dönemi’ne, kimi kaynaklarda ise Sultan II. Abdülhamid (1876/1909) Dönemi’ne tarihlendirilen bu puşidenin, müze ve Osmanlı arşivinden yararlanılarak imal tarihi tespit edilmeye çalışılmış ve elde edilen bulgular neticesinde Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde imal ettirildiği tespit edilerek tarihlendirme sorunu ortadan kaldırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Puşide, Türbe, Eyüp Sultan, İslam sanatı, Sanduka Örtüsü

Kaynakça

• Adıgüzel, D. ve Akbulut m (2017). Osmanlı hanedan türbelerindeki Maraş İşi pûşideler. İstanbul Beylerbeyi Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü.
• Akakuş, R. (1973). Eyüp Sultan ve mukaddes emanetler. Milsan Basın Veb Opset
• Alpak, C. (1989). Eyüp Sultan ve Türbesi, Refioğlu Yayınları.
• Aykut, A.S. (2004). İbn Batuta seyahatnamesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Barışta, H.Ö. (1997). 19-20. yüzyıl yazılı bezemeli Türk işlemeleri: İstanbul hanedan türbelerinden puşide ve puşide levhalarından örnekler, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür Seksiyon Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yayınları, 93-103.
• Barışta, H.Ö. (1999). Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk işlemeleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Barışta, H.Ö. (2012). Geç Osmanlı Dönemi’nde Eyüp Sultan’daki türbelere saraydan armağan edilen işlemeler, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu: Şehir ve Kutsallık XI Tebliğler, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 96-105.
• Baş, K. ve Gözeller, A. (2024). Milli Saraylar Koleksiyonu’ndaki sanduka pûşîdeleri, Milli Saraylar Dergisi, 26, 91-115.
• Berk, S. (1999). Hattat Mustafa Rakım celî sülü ve tuğra estetiği [Yayımlanmamış doktora tezi], Erzurum Atatürk Üniversitesi.
• BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Bab-ı Defteri İradeler (D. DRB.İ), Dosya No: 1, Gömlek No: 22, Tarih: 29 Zilhicce 1236 (27 Eylül 1821).
• BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 3400 / 254926/1, Tarih: 19 Şaban 1326 (16 Eylül 1908).
• BOA, (BEO), 3400 – 254926/2, Tarih: 19 Şaban 1326 (16 Eylül 1908)
• BOA, Hazine-i Hassa İradeler (HH.İ), 170/4, Tarih: 4 Safer 1322 (20 Nisan 1904).
• BOA, Yıldız Evrakı Mütenevvi Maruzat (Y. MTV), 113/31, Tarih: 20 Recep 1312 (17 Ocak 1895).
• BOA, Y.MTV, 303/80, Tarih: 26 Ramazan 1325 (2 Kasım 1907).
• BOA, Topkapı Sarayı Arşiv Evrakı. (TS.MA.E.), 599/47, Tarih: 17 Cemazeyilevvel 1310 (7 Aralık 1892).
• Bozkurt, N. (2009). Sanduka, TDV İslam Ansiklopedisi, 36, TDV, 102-104.
• Doğanay, A. (2001). İlk Devir İstanbul türbelerinde mimari plastik ve tezyinat [Yayımlanmamış doktora tezi], Marmara Üniversitesi.
• Devellioğlu, F. (1982). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Eyice, S. (1995). Eyüp Sultan Külliyesi, TDV İslam Ansiklopedisi, 12, TDV, 9-12.
• Galitekin, A.N. (2001). Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Ali Sâtı‘Efendi, Süleyman Besim Efendi: Hadîkatü’l-Cevâmî‘ (İstanbul Câmileri ve diğer dînî sivil mi ‘marî yapılar). İşaret Yayınları.
• Giray, İ. (1975). İstanbul’da sahabe kabirleri. Bedir Yayınevi.
• Güven, E. (1998). Eyüp Sultan Türbesi’ne vakfedilen eserler, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 312-319.
• Güven, E. (2000). Eyüp Sultan Türbesi’nin hat sanatı açısından değerlendirilmesi, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 310-323.
• Haskan, M.N. (1996). Eyüp Sultan tarihi, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları.
• İpek, S. (2005). Osmanlı’da sandukalara örtü örtme geleneği ve Eyüp Sultan Haziresindeki taş lahit, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu, Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 322-337.
• İTM (İstanbul Türbeler Müzesi), Mihrişah Valide Sultan Sanduka Puşidesi, Envanter No: 6505.
• İTM, Sultan III. Selim Sanduka Puşidesi, Envanter No: 4804.
• İTM, Yavuz Sultan Selim Sanduka Puşidesi, Envanter No: 6082.
• Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü III. Milli Eğitim Yayınları.
• Sürür, A. (1976). Türk işleme sanatı. Ak Yayınları.
• Şehsuvaroğlu, H. (2005). Asırlar boyunca İstanbul eserleri olayları kültürü. Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
• Tahman, M.B. (1994). Eyüp Sultan Külliyesi, Dünden Bugüne İslam Ansiklopedisi, 3, Tarih Vakfı Yayınları.
• Teksarı, S. (2005). Büyük İstanbul Türbeleri, Gül Neşriyat.
• Türbeler Teberrükat Defteri, TS.MA.E, Cilt. 1, Tarih: 1926.
• Yıldız Kısacık, S. (2020). Surre alayları ve Kabe örtüleri: Niğde Müzesi Kabe örtüleri örneği, Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, Niğde Özel Sayısı, 1-16.