HELAL GIDA TÜKETİMİNE YÖNELİMİN PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2022, , 34 - 54, 28.03.2022

Ahmet Kayaoğlu

https://doi.org/10.55119/artuklu.1058942

Öz

“Helal tüketim” yaklaşımı, küreselleşen dünyada İslami hassasiyetleri olan tüketicilerin gıda ürünlerindeki satın alma davranışlarında etkili olmaya başlamıştır. Planlı davranış teorisi tüketicilerin satın alma davranışlarını açıklamada kullanılan en önemli teorilerden birisidir. Araştırmanın amacı, Planlı Davranış Teorisi açısından Helal gıda tüketimine yönelimin açıklanmasına yönelik bir saha araştırması yapmaktır. Çalışmada, tüketicileri helal gıda tüketimine yönlendiren sâiklerin Planlı Davranış Teorisindeki alt bileşenlere uyumluluğu test edilmiştir. Böylece “Planlı Davranış Teorisinin”, “helal gıda tüketimini” açıklamada ne kadar kullanılabilirliği irdelenebilmektedir. Bu amaçla daha önce literatürde “Planlı Davranış Teorisinden” üretilerek uygulanmış olan ölçekler baz alınarak Türkçe bir ölçek oluşturulmuştur. Anket formu Planlı davranış Teorisinin alt bileşenleri dikkate alınarak helal gıda tüketimine yönelim için hazırlanmış sorulardan oluşmaktadır. Ayrıca demografiye yönelik sorular bulunmaktadır. Ölçek Güneydoğu Anadolu bölgesinde 408 kişi üzerinde uygulanmıştır. Çalışmada, tüketicilerin Planlı Davranış Teorisi bağlamında Helal Gıda yönelimlerini açıklayıcı ve demografilerine göre değişimleri gösteren sonuçlara ulaşılmıştır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yapılan böyle bir araştırmanın sonuçları hem Türkiye’nin başka bölgeleri hem de Dünyadaki başka coğrafi alanlarla karşılaştırma sağlayabilecek sonuçlar üretecektir. Çalışma aynı zamanda Müslüman olan bölgedeki insanların helal gıda yönelimlerinin anlaşılmasında yardımcı olacak sonuçlar içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Tüketici davranışları, planlı davranış teorisi, helal gıda tüketimi

Kaynakça

• Ajzen, I. (1985). From intentions to action: A theory ofplanned behavior. In J. Kuhl & J. Beckman (Eds.), Action control: From cognitions to behaviors (pp. 11-39). Springer.
• Ajzen, I. (1988). Attitudes, personality and behaviour. Open University Press.
• Ajzen, I. ( 1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50, 179-211.
• Ajzen, I. (2006). Constructing a theory of planned behavior questionnaire (Erişim: 20.12.2021). http://people.umass.edu/~aizen/pdf/tpb.measurement.pdf
• Ajzen, I., & Driver, B.L. (1992). Application of the Theory of Planned Behavior to Leisure Choice. Journal of Leisure Research, 24(3), 207–224.
• Ajzen, I., & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
• Arif, S., & Sidek, S. (2015). Application of halalan tayyiban in the standard reference for determining Malaysian halal food. Asian Social Science, 11(17), 116.
• Bayram, A. T. (2018). Planlanmış davranış teorisi çerçevesinde e-spor turizmine katılma niyeti. Turizm Akademik Dergisi, 5(2), 17-31.
• Doğan, M., Rana, Ş., & Yılmaz, V. (2015). İnternet bankacılığına ilişkin davranışların planlanmış davranış teorisi ve teknoloji kabul modeli kullanılarak önerilen bir yapısal eşitlik modeliyle incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 1-22.
• Erten, S. (2002). Planlanmış davranış teorisi ile uygulamalı öğretim metodu. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 217-233.
• Fishbein, M. (1967). Attitude and the prediction of behavior. In M. Fishbein (Ed.), Readings in attitude theory and measurement (pp. 477-492). New York, NY: John Wiley & Sons.
• Fishbein, M., & Ajzen, I. (1977). Belief; attitude, intention and behavior: An introduction to theory and research. Reading, MA: Addison-Wesley.
• Khalek ve Ismail’in (2015) Why Are We Eating Halal – Using the Theory of Planned Behavior in Predicting Halal Food Consumption among Generation Y in Malaysia, International Journal of Social Science and Humanity, 5 (7), 608-6012.
• Kocagöz, E.S. (2010). Kadınların Makyaj Malzemelerini Satın Alma Davranışlarının İncelenmesi: Planlanmış Davranış Teorisinin Bir Uygulaması, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Kocagöz, E., & Dursun, Y. (2010). Algılanan davranışsal kontrol, Ajzen'in teorisinde nasıl konumlanır? Alternatif model analizleri. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2010(2), 139-152.
• Koç, E. (2013). Tüketici Davranışı ve Pazarlama Stratejileri, 5. Genişletilmiş ve Güncellenmiş Baskı, Seçkin Yayınları.
• Kurtoğlu, R., & Çiçek B. (2013). Tüketicilerin Helal Ürünler Hakkındaki Algılama, Tutum ve Beklentilerini Tespit Etmeye Yönelik Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(3), 181-205.
• Küçük, E. (2011). Planlanmış Davranış Teorisi Çerçevesinde Mali Müşavir SMMM Olma Niyetinin Altında Yatan Faktörlerin Analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 7(14), 145-162.
• Maheran, N.M.N. & Bidin, C.F.F.M.I. (2009). Positioning malaysia as halal-hub: integration role of supply chain strategy and halal Assurance system. Asian Social Science Journal, 5(7), 44-52.
• Mathew, V.N., Abdullah, A.M.R., & Ismail, S.N. (2014). Acceptance on Halal Food among Non-Muslim Consumers. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 121, 262–271.
• Memiş, S., Cesur, Z. ve Akın, Ü. (2018) Tüketicilerin Helal Sertifikalı Mamullere Yöneliminin, Algılanan Risk ve Güven Arayışına Aracılık Etkisi, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 04 (02), 32-46.
• Özer, L., Kement, Ü., & Gültekin, B. (2015). Genişletilmiş planlanmış davranış teorisi kapsamında yeşil yıldızlı otelleri tekrar ziyaret etme niyeti. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(4), 59-85.
• Öztürk, A., Sima, N., & Altunışık, R. (2016). Tüketicilerin helal tüketim davranışlarının belirleyicileri: Planlı Davranış Teorisi çerçevesinde bir araştırma. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 1(2), 141-160.
• Roos, D., & Hahn, R. (2019). Understanding collaborative consumption: An extension of the theory of planned behavior with value-based personal norms. Journal of Business Ethics, 158(3), 679-697.
• Şahin, E., & Solunoğlu, A. (2019). Planlı davranış teorisi kapsamında sokak yemeği yeme niyetinin ölçülmesi: Mersin örneği. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 16(3), 383-397.
• Tatlı, H., Erdem, M., & Arpacık, M. (2017). Tüketicilerin Gıda Tüketiminde Helal Gıda Farkındalığı Ve Tutumu: Hanehalkı Reisleri Üzerine Bir Uygulama. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 9(2), 37-53.
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2020). Helal (Erişim Tarihi: 16.10.2020). https://sozluk.gov.tr/
• Bonne, K., Vermeir, I., Blackler, F. B. ve Verbeke, W. ( 2007) Determinants of halal meat consumption in France, British Food Journal, 109 (5), 367-386.
• Zhang, Y., & Li, L. (2020). Intention of Chinese college students to use carsharing: An application of the theory of planned behavior. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour, 75, 106-119.