Evliya Çelebi’nin Gözüyle Kürtler ve Kürdistan

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 1, 45 - 58, 31.07.2015

Mehmet Akbaş

Öz

Evliyâ Çelebî, XVII. Yüzyılda Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarını dolaşmış

bir Türk seyyahtır. Seyahatlerinde gördüklerini ve duyduklarını akıcı bir dille

ve tarafsız olarak anlatmıştır. Seyyahımız Asya kıtasının kadim bir milleti olan

Kürtlerin yaşadığı coğrafyayı da baştanbaşa gezmiş, gözlem ve

değerlendirmelerini Seyahatname’sine almıştır. Osmanlı ülkesindeki Kürt

coğrafyasını diğer Müslüman seyyahlar gibi Kürdistan diye isimlendiren

Çelebî, bu ülkenin hemen her vilayetini gezmiştir. Diyarbekir, Bitlis, Van,

Malatya, Elazığ, Urfa, Mardin, Erbil, Sincar, İmadiye ve Hakkâri gibi Kürt

illerini dolaştığını, bir ifadesinde yedi yıl diğer bir yerde de bu seyahatin on bir

yıl olduğunu belirtir. Osmanlıdaki Kürtlerin yaşadığı topraklar için bazen

“Kürdistan”, bazen de “Diyar-ı Kürdistan” tabirini kullanan Evliyâ Çelebî,

Mısır, Suriye gibi coğrafyalarda kurulmuş olan Eyyubiler için de “Ekradiyyun

Devleti” ifadesini kullanır. Kürdistan’ın bir kasaba ya da vilayetinden

bahsettiği zaman da “Vilayet-i Kürdistan ya da kasaba-i Kürdistan” der.

Mısır’da bir kısım Kürd’ün yaşadığını ve orada bazı meşhur Kürt şahsiyetlerin

medfun oldukları yerleri belirtir. Burada Cami-i Ekrad adında bir camiden

bahseder. Evliyâ Çelebî, Kürt coğrafyasındaki Yezidî Kürtler hakkında da geniş

malumat verir. Onlar için “Saçlı Kürt” ifadesini kullanır ki, bu da Yezidî

erkeklerin saçlarını uzatmalarından dolayıdır. Yezidîlerden öldürülenlere dair

yer yer rakamlar verir. Onların batıl inançlarından haber verir. Kürtlerin

adetlerinden, giyimlerinden, yemek kültürlerinden, yer yer çocukların oynadığı

oyunlara kadar, sosyal ve kültürel hayata dair bazı bilgiler aktarır.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Kürt, Kürdistan, Kürtçe

Kaynakça

• Acar, Abdurrahman, “Evliyâ Çelebî Seyahatnamesinde Kürt Kadını”, Uluslararası Kürt Kadın Kongresi, 1-5 Ekim 2009, Hakkari, Hakkari Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Aristova, T.F., Kürtlerin Maddi Kültürü, Avesta Yayınları, çev. İbrahim Kale- Arif Karabağ, İstanbul 2002.
• Baysun, M. Cavid, “Evliyâ Çelebî ”, İA, İstanbul Milli Eğitim Basımevi, t.y., IV/407.
• Bruinessen, Marin Van-Boeschon, Hendrik, Evliyâ Çelebî Diyarbekir’de, çev. Tansel Güney, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• Ejder Okumuş, “Evliyâ Çelebî Seyahatnamesinde Diyarbakır”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi -www.e-sarkiyat.com- ISSN: 1308-9633, sayı: VII, Nisan 2012, s. 19.
• Eren, Hasan, “Evliyâ Çelebî ve Anadolu Ağızları”, Bilimsel Bildiriler, TDK Yayınları, 1972.
• Evliyâ Çelebî, Seyahatnâme, I-X, Hazırlayanlar: Robert Dankof-Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
• Gemici, Nurettin, “Evliyâ Çelebî’nin Seyahatnâmesi Işığında Çok Kültürlü ve Dinli Hayatın Merkezinde İstanbul”,İstanbul Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, İstanbul 2011, sayı: 24.
• İlgürel, Mücteba, “Evliyâ Çelebî”, DİA, XI, İstanbul 1995, ss. 529-533.
• Komisyon, el-Mevsuatu’l-müyessere fi edyan ve’l-mezahip ve’l-ahzab el-muasıra, I-II, t hk. M ani’ b . H ammad e l-Cühenî, Daru’n-Nedve el-İlmiyye, Beyrut, t.y.
• Köhler, Wilhem, Evliyâ Çelebî Seyahatnâmesi’nde Bitlis ve Halkı, çev. Haydar Işık, Alan Yayınları, İstanbul 1989.
• Le Strange, Guy, Büldanü’l-hilafeti’ş-Şarkiyye, Arapça’ya çev. Beşir Fransis ve Circis Avvad, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut t.y.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, İstanbul 1993.
• Şavk, Ülkü Çelik, Sorularla Evliyâ Çelebî: İnsanlık Tarihine Yön Veren 20 Kişiden Biri, Hacettepe Üniversitesi Basımevi, Ankara 2011.
• Uludağ, Süleyman, “Adî b. Müsâfir”, DİA, I, ss. 381.