Bid‘at Literatürünün Hikâyesi -Beş Klasik Eser Özelinde-

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 253 - 278, 30.12.2019

Abdulvehhab Gözün

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.552394

Öz

İslâmî ilimlerin her birinin tarih boyunca bir edebiyatı ortaya çıktığı
gibi müstakil bir ilme dönüşmediği halde dinî kavramlardan bazılarının da zaman
içerisinde kendi çapında bir literatürü oluşmuştur. Şüphesiz bu durum, o
kavramların önemini göstermektedir. Bu tür ıstılahlardan biri, sünnetin zıttı
olan bid‘at kavramıdır. Her literatürün ortaya çıkmasına neden olan bazı
durumların var olduğu gerçeğinden yola çıkarak bid‘at literatürünün
teşekkülüne de zemin hazırlayan birtakım faktörlerin bulunduğu düşünülmektedir.
Bu makalede, bid‘at terimiyle ilgili kitâbiyatın ortaya çıkışının arka
planını tespit etmek amaçlanmıştır. Bu nevi bir saptamanın, bid‘at
tartışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmüştür. Araştırmada mezkûr tespit, klasik
dönemde bid‘at kavramıyla alakalı yazılan bazı eserlerin satır aralarından
ve yazarlarının hayatlarından yapılmaya çalışılmıştır. Konuyla ilintili tüm
eserlerin incelenmesinin makalenin boyutlarını aşacağı düşüncesinden hareketle
sadece klasik dönemde yazılmış, sahasının ilkleri olan beş kitabın ve
müelliflerinin biyografilerinin kısaca incelenmesiyle çalışma
sınırlandırılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Hadis, literatür, biyografi, eser, sâik, bid'at

The Story of Bid‘ah Lıterature -Specific to Five Classical Works-

Öz

Islamic
knowledge has produced various literatures throughout the history. Some of the
religious concepts have even formed a literature on its own, but did not
transform itself into a self-contained literature. This also shows the
importance of the concepts in establishing a literature. One of those terms is
the concept of bid‘ah, the opposition of Sunnah. Based
on the fact that each literature has a basis for its formation, there were also
some factors that lead to the formation of literature of “bid‘ah”. Therefore, this article aims to determine the background
of the emergence of the bibliography that related to the term bid‘ah. In
this study, the data is obtained by reading the lines of some of the books that
were written in the classical period and life of the authors.
As analysing all relevant books would exceed the lines of this article, this
study is limited into the analysis of the first five books in the field written
in the classical period and the biographies of the authors.

Anahtar Kelimeler

Hadith, literature, biography, work, bid 'ah

Kaynakça

• Âcurrî, Ebû Bekir Muhammed b. Hüseyn b. Abdillah el-Bağdâdî.eş-Şerî’a. Tahk. Abdullah b. Ömer b. Süleyman ed-Dümeycî. Riyad: Dâru’l-vatan, 1420/1999.Altıkulaç,Tayyar. “Ebû Şâme el-Makdisî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 10: 233-235.Ankara: TDV Yayınları, 1994.Bâbânî, İsmail b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm el-Bağdâdî.Hediyyetü’l-ârifîn: Esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn.İstanbul: Vekâletü’l-ma’ârif, 1951.Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık b. Hallâd b. Ubeydillah el-Atekî.Müsnedü’l-Bezzâr:el-Bahru’z-zehhâr.Tahk. Mahfûzurrahman Zeynullah-Âdil b. Sa’d-Sabrî Abdulhâlık eş-Şâfiî. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1988-2009.Birgivî, Muhammed b. Pîr Ali.et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-Sîretü’l-Ahmediyye.Tahk. Muhammed Rahmetüllah Hâfız Muhammed Nâzım en-Nedvî. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1432/2011.Çetin, Abdurrahman. “Şâtıbî, Kâsım b. Firrûh”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 38: 376-377.Ankara: TDV Yayınları, 2010. Dabbî, Ebû Cafer Ahned b. Yahya b. Ahmed b. Umeyre.Büğyetü’l-mültemis fî târîhi ricâli ehli’l-Endelüs.Kahire: Dâru’l-kâtibi’l-arabî, 1967.Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah Abdurrahman. Sünenü’d-Dârimî. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.Düzenli, Yaşar.“Balıkesir’li Bir Osmanlı Aydını: İmam Birgivî”.Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 34 (2000): 230.Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. Sünenü Ebî Dâvûd. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsbahânî.Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-esfiyâ Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1400.Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahman b. İsmail. b. İbrahim.el-Bâʿis ʿalâ inkâri’l-bidaʿ ve’l-havâdis.Nşr. Abdulfettâh Fidâ. Mekke: Matba’atü’n-nahdati’l-hadîsiyye, 1401/1981.Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Makdisî.er-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye.Tahk. İbrahim ez-Zebîk. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1418/1997.Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Makdisî.İbrâzü’l-me’ânî min hirzi’l-emânî.Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, trsz.Efendioğlu,Mehmet.“Ziyâeddîn el-Makdisî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 44: 491-495.Ankara: TDV Yayınları, 2013.Gazzî, Necmeddîn Muhammed b. Muhammed.el-Kevâkibu’s-sâira bi a’yâni’l-mieti’l-Âşira.Tahk. Halil Mansur, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418/1997.Hacvî, Muhammed b. Hasan b. el-Arabî b. Muhammed es-Seâlibî el-Caferî el-Fâsî.el-Fikru’s-sâmî fî târîhi’l-fıkhi’l-islâmî.Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1416/1995.Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî.el-Müstedrek ale’s-sahîhayn.Tahk. Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.Hammûde, Tâhir Süleymân.Celâlüddîn es-Süyûtî: Asruhu ve hayâtühü ve âsâruhu ve cühûdühü fi’d-dersi’l-lüğavî.Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1410/1989.Heysemî, Nureddîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman.Keşfü’l-estâr an zevâidi’l-Bezzâr.Tahk. Habîburrahman el-Azamî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1399/1979.İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemirî El-Kurtubî.Câmi’u beyâni’l-ilm ve fadlih.Tahk. Ebu’l-eşbâl ez-Züheyrî. Suûdiyye: Dâru İbni’l-Cevzî, 1414/1994.İbn Abdilhâdî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed ed-Dımaşkî es-Sâlihî.Tabakâtü ulemâi’l-hadîs.Tahk. Ekrem el-Bûşî-İbrahim ez-Zebîk. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1417/1996.İbn Batta, Ebû Abdillah Ubeydullah b. Muhammed b. Muhammed b. Hamdân el-Ukberî.el-İbânetü’l-kübrâ.Tahk.Rıza Mu’tî v.dğr. Riyad: Dâru’r-râye, 1, 198.İbn Beşküvâl, Ebu’l-Kâsim Halef b. Abdilmelik.es-Sıla fî târîhi eimmeti’l-Endelüs.Nşr. İzzet Attâr el-Hüseynî. Mektebetü’l-Hâncî, 1374/1955.İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.İbnü’l-Faradî, Ebu’l-Velîd Abdullah b. Muhammed b. Yusuf b. Nasr el-Ezdî.Târîhu Ulemâi’l-Endelüs.Nşr. İzzet Attâr el-Hüseynî. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1408/1988.İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Fellâh Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed el-Akrî el-Hanbelî.Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb.Tahk. Mahmud el-Arnaût-Abdulkadir el-Arnaût. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.İbn Vaddâh, Ebû Abdillah Muhammed b. Vaddâh b. Bezî’ el-Mervânî el-Kurtubî.Kitâbu’l-bide’. Tahk. Amr Abdulmün’im Selim. Mektebetü İbn Teymiyye, 1429/2008.Kâdî Iyâz, Ebu’l-Fadl İyâz b. Musa b. İyâz b. Amrûn el-Yahsubî.el-Ğunye.Tahk. Mâhir Züheyr Cerrâr. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1402/1982.Kandemir, M. Yaşar. “İbn Vaddâh”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 20: 435-436.Ankara: TDV Yayınları, 1999.Kehhâle, Ömer b. Rıza b. Muhammed Râğib b. Abdilğanî ed-Dımaşkî.Mu’cemu’l-müellifîn.Beyrut: Mektebetü’l-Mesnâ, trsz.Kılıç, Muharrem. “Turtuşî”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 41: 430-431.Ankara: TDV Yayınları, 2012. Mağribî, Ebu’l-Hasan Ali b. Musa b. Saîd el-Endelûsî.el-Muğrib fî huliyyi’l-mağrib.Tahk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-maârif, 1955.Makdisî, Ebû Abdillah Ziyâeddîn Muhammed b. Abdilvâhid.İttibâʿu’s-sünen ve’ictinâbü’l-bideʿ. Tahk. Muhammed Bedreddîn el-Kahvecî-Mahmud el-Arnaût. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.Martı, Huriye. “XVI. Yüzyıl Osmanlısında Bir Ehl-i Sünnet Müdâfii: Birgivî Mehmed Efendi”.MarifeDergisi 5/3 (2005): 287-298.Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.Nâblusî, Abdulğanî el-Hanefî ed-Dımaşkî.el-Hadîkatü’n-nediyye şerhu’t-Tarîkati’l-Muhammediyye.Dersaâdet: Matba’ay-i âmira, 1390.Nuaymî, Abdulkadir b. Muhammed ed-Dımaşkî.ed-Dâris fî târîhi’l-medâris.Tahk. İbrahim Şemseddîn.Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.Nûrî Muammer.Muhammed b. Vaddâh el-Kurtubî: müʾessisü medreseti’l-hadîss bi’l-Endelüs maʿa Bakī b. Mahled. Rabat: Mektebetü’l-Ma’ârif, 1403/1983.Özkan, Halit “Süyûtî”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 38: 202-204.Ankara: TDV Yayınları, 2010. Reysûnî, Ahmed –Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 38: 373-375.Ankara: TDV Yayınları, 2010. Safedî, Salâhuddîn Halil b. Ebîk b. Abdillah.el-Vâfî bi’l-vefeyât.Tahk. Ahmed el-Arnaût-Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâs, 1420/2000.Sübkî, Tâcüddîn Abdulvehhab b. Takiyyiddîn.Tabakâtü’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ.Tahk. Mahmud Muhammed Tanâhî-Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. Nşr. Hecer, 1413.Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir.el-Hâvî li’l-fetâvâ.Beyrut: Dâru’l-fikr, 1424/2004.Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir. Hakîkatü’s-sünne ve’l-bid’a.Tahk.Şeyh Halil İbrahim.Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebû Bekir.Hüsnü’l-muhâdara fî târîhi Mısr ve’l-Kâhira.Tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-arabiyye, 1387/1967.Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebû Bekir.Tabakâtü’l-huffâz.Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403.Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Ğırnâtî.el-İ’tisâm, Tahk. Selîm b. Îd el-Hilâlî. Dâru İbn Affân, 1412/1992.Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah el-Yemenî.el-Bedru’t-tâli’ bi mehâsini men ba’de’l-karni’s-sâbi’.Beyrut: Dâru’l-ma’rife, trsz.Şeybânî, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel.el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.Tâberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî eş-Şâmî.el-Mu’cemu’l-evsat.Tahk. Târık b. İvadillah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, trsz.Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî eş-Şâmî.Müsnedü’ş-şâmiyyîn.Tahk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1405/1984.Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdilmelik b. Seleme el-Ezdî el-Hacerî el-Mısrî. Şerhu müşkili’l-âsâr, Tahk. Şuayb el-Arnavut.Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1415/1994.Tebrîzî, Ebû Abdillah Veliyyüddîn Muhammed b. Abdillah el-Hatîb el-Ömerî.Mişkâtü’l-mesâbîh.Tahk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1985.Temmâm, Ebu’l-Kâsım Temmâm b. Muhammed b. Abdillah b. Cafer b. Abdillah b. el-Cüneyd el-Becelî er-Râzî ed-Dımaşkî.el-Fevâid.Tahk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1412.Tinbüktî, Ebu’l-Abbâs Ahmed Bâba b. Ahmed b. Ahmed b. Muhammed es-Sûdânî.Neylü’l-ibtihâc bi tatrîzi’d-dîbâc.Trablus: Dâru’l-kâtib, 2000.Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sünenü’t-Tirmizî. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.Turtûşî, Ebû Bekir Muhammed b. Velîd b. Muhammed b. Halef el-Kuraşî el-Endelûsî. el-Havâdis ve’l-bide’. Tahk. Abdulmecîd et-Türkî. Dâru’l-ğarbi’l-islâmî. 1410/1990.Türker, Ömer. “Şâtıbî, Muhammed b. Süleyman”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 38: 377.Ankara: TDV Yayınları, 2010. Uleymî, Ebu’l-Yemen Mücîruddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Abdirrahman el-Hanbelî.el-Ünsü’l-celîl bi târîhi’l-Kudsi ve’l-Halîl.Tahk. Adnan Yusuf Abdulmecîd Nebbâte. Ammân: Mektebetü Dendîs, trsz..Venşerîsî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Yahya.el-Mi’yâru’l-mu’rîb ve’l-câmi’u’l-muğrib.Tahk.Muhammed Hacı, Mağrip: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şüûn’il-islâmiyye, 1401/1981. Yüksel, Emrullah, “Birgivî”.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA).6: 191-194.Ankara: TDV Yayınları, 1992. Yüksel, Emrullah.“Mehmet Birgivî”.Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi. Ankara: Sevinç Matbaası, sy. 2: 176.Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz.el-İber fî haberi men ğaber.Tahk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zeğlûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, trsz.Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz.Siyeru a’lâmi’n-nübelâ.Kahire: Dâru’l-hadîs, 1427/2006.Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Tezkîratü’l-huffâz, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmud b. Muhammed b. Ali b. Fâris ed-Dımaşkî.el-A’lâm.Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.