Arap Dilinde Kade Fiilinin Kullanımı ve Anlamı

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 131 - 156, 28.06.2021

Mahsum Taş

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.839940

Öz

Arap dilinde kısaca “mukârabe” fiilleri olarak adlandırılan fiiller, “yaklaşma/mukârabe fiilleri”, “umut/recâ fiilleri” ve “başlama/şurû‘ fiilleri” olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Söz konusu fiillerden كاد, أوشك ve كرب fiilleri, yaklaşma anlamını ifade eden fiillerdir. Bunlar, cümleye “bir işin meydana gelmesinin yaklaştığı” anlamını katmaktadır. Yaklaşma fiillerinin içinde en meşhuru كاد fiilidir. Bu makalede كاد’nin Arap dilindeki yeri, sözlük anlamı, vezni ve ‘aynu’l-fiilindeki elif’in aslı, mutasarraflık durumu, ameli, haberinin takdim ve tehir edilmesi, kendisinin ve haberinin hazfedilmesi, cümlede zâid olarak gelmesi gibi hususlar ile olumlu ve olumsuz olmasına göre Arap dilinde ifade ettiği anlamlar incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cümle, Fiil, Kâde, Haber, Anlam

Kaynakça

• Ahfeş el-Evsat, Ebu’l-Hasen Sa‘îd b. Mes‘ade. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Hüdâ Mahmud Karâ‘a. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1411/1990.
• Ahfeş el-Evsat, Ebu’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade. Me‘âni’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü'l-Hancı, 1990.
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer b. Bâyezîd. Hizânetü’l-Edeb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1418/1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuʿabu’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid-Muhtâr Ahmed en-Nedvî. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1423/2003).
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. ‘Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-Muhît. thk. Sıdkı Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. İrtişâfü’d-Darab min Lisâni’l-‘Arab. thk. Racep Osman Muhammed. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1418/1998.
• Ensârî, İbn Manzûr Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânu'l-‘Arab. Beyrut: Dâru sâdır, 1414.
• Ferrâ,’Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘ânî’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî. Kahire: Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-Muhît. thk. Mektebu’t-Tahkîki’t-Turâsi fî Müessesetü’r-Risâle. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1426/2005.
• Gursî, Muhammed Sâlih b. Ahmemed. et-Takîkâtü’l-Vefiyye bimâ fi’l-Behceti’l-Mardiyye mine’n-Nikâti ve’r-Rümûzi’l-Hafiyye. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1421/2000.
• Hemedânî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed. Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• Hudarî, Muhammed b. Mustafâ. Hâşiyetu’l-Hudarî ‘alâ Şerhi İbn ‘Akîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2003.
• Hüveymil, Dâvûd b. Süleymân. el-Mesâilu'n-Nahviyye fi Kitabi't-Tavdîh li Şerhi'l-Câmi's-Sahîh. Burayde: Câmi‘atü’l-Kasîm, 1438.
• İbn ‘Atıyye, Ebû Muhammed ‘Abdulhakk b. Gâlib b. ‘Abdirrahmân el-Endelüsî. el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. ‘Abdusselâm ‘Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1422.
• İbn Akîl, Ebû Muhammed Bahâüddîn Abdullah b. Abdirrahmân b. Abdillâh el-Hemedânî. Şerhu İbn ‘Akîl ‘alâ Elfiyyeti İbn Mâlik . thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Kahire: Dârü’t-Türâs, 1400/1980.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb el-Hanbelî. İctimâ‘u’l-Cüyûşi’l-İslâmiyye. Riyad: Matâbi‘u’l-Farazdak et-Ticâriyye, 1408/1988.
• İbn Mâlik, Ebû ‘Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. ‘Abdillâh et-Tâî. el-Elfiyye. Beyrut: el-Mektebetu’ş-Ş‘abiyye, ts.
• İbn Mâlik, Ebû ‘Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh et-Tâî el-Endelüsî. Şerhu Teshîli’l-Fevâid. thk. ‘Abdurrahmân es-Seyyid, Muhammed Bedevî el-Mahtûm. b.y.: Daru Hacer, 1990.
• İbn Mâlik, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh et-Tâî. Şerhu Teshîli’l-Fevîd. thk. ‘Abdurrahman es-Seyyid - Muhammed el-Mahtûn. Kahire: Dâru Hecer, 1410/1990.
• İbn Mâlik, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh et-Tâî. Şerhu’l-Kâfiyeti’ş-Şâfiye. thk. Abdülmün‘im Ahmed Herîdî. Mekke: Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ, 1402/1982.
• İbn Yaîş, Ebu’l-Bekâ Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî el-Halebî. Şerhu’l-Mufassal. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. el-Îzâḥ fî Şerhi’l-Mufaṣṣal. thk. Mûsâ Binây el-Alîlî. Bağdad: Vezâretü’l-Evkâf, 1402/1982.
• İbnü’n-Nâzım, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik. Şerhu İbni’n-Nâzım ‘alâ Elfiyyeti’bni Mâlik. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnussûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1420/2000.
• Kastallânî, Ebu’l-‘Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-Sârî li Şerhi Sahihi'l-Buhârî. Mısır: el-Matba‘atü’l-Emîriyye, 1323.
• Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li-Aاhkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahîm Atfiş. Kahire: Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1384/1964. yyeti İbn Mâlik. thk. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1425/2005.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣahîh, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Neccâr, Muhammed ‘Abdülazîz, Diyâü’s-Sâlik ilâ Evdahi’l-Mesâlik. y.y.: Müessestü’r-Risâle, 1422/2002.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sunen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nîsâbûrî, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Ahmed b. Muhammed el-Vâhidî. el-Basît fî Tefsîri’l-Kur’ân. nşr. ‘İmâdetu’l-Bahsi’l-‘İlmî. Riyad: Câmi‘atu’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1430.
• Nîsâbûrî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ebi’l-Hasen b. el-Hüseyn el-Gaznevî. Bâhiru’l-Bürhân fî Me‘âni Müşkili’l-Kur’ân. thk Su‘âd binti Sâlı b. Said Bâbıkî. Mekke: Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ, 1419/1998.
• Sabbân, Ebu’l-İrfân Muhammed b. Alî el-Mısrî. Hâşiyetü’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Üşmûnî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• San‘ânî, Ebû İbrâhîm İzzüddîn Muhammed b. el-İmâm el-Mütevekkil-‘Alellâh İsmâîl. et-Tenvîr Şerhu Câmi‘i’s-Sagîr. thk. Muhammed İshâk Muhammed İbrâhîm. Riyad: Mektebetü Dâri’s-Selâm, 1432/2011.
• Semîn el-Halebî, Ebu’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf. ed-Durru’l-Masûn fî ‘Ulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. et-Tırâz fi’l-Elğâz. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 1422/2003.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Hem‘u’l-Hevâmi‘ fî Şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Mısır: el-Mektebetu’t-Tavfîkiyye, ts.
• Süneykî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. Tuhfetü’l-Bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî. thk. Süleymân b. Derî‘ el-‘Âzimî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed. el-Makâsıdü’ş-Şâfiye fî şerḥi’l-Hulâsati’l-Kâfiye. thk. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ. Mekke: İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1428/2007.
• Şerîf el-Murtazâ, Ebu’l-Kâsım LAlî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî. Guraru’l-Fevâid ve Dureru’l-Kalâid (Emâli’l-Murtazâ). thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1373/1954.
• Şurrâb, Muhammed b. Muhammed Hasan. Şerhu’ş-Şevâhidi’ş-Şi‘riyye fî Ümaâti’l-Kutubi’n-Nahviyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2007.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2000.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. ‘Alî b. Muhammed Hâmid el-Fârûkî. Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm. thk. ‘Alî Dahrûc. Beyrut: Mektebetu Nâşirûn, 1996.
• Ukberî, Ebu’l-Bekâ’ Muhibbüddîn Abdullâh b. el-Hüseyn b. Abdillâh. el-Lubâb fî ‘İleli’l-Binâi ve’l-İ‘râb, thk. ‘Abulilâh en-Nebhân. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1416/1995.
• Üşmûnî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Muhammed b. Îsâ b. Yûsuf. Şerhu’l-Üşmûnî li-Elfiyyeti İbn Mâlik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ‘an Hakâikı Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407.