Emevî Döneminde Hitâbet

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 113 - 128, 27.06.2022

Mehmet Emin Efe

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1085551

Öz

Emevî dönemi hitâbeti, İslam edebiyat tarihinde önemli bir yere sahiptir. Cahiliye döneminde şiir kadar etkin olmasa da sosyal hayatla sıkı bir ilişkisi bulunan hitâbet, İslam diniyle birlikte ibadetlerin bir parçası haline gelmiştir. Hitâbet, Sadru’l-İslam döneminde irtidat olayları ve iç çekişmelerden nasibini almış, diğer edebi sanatlar gibi fazla ilgi görememiştir. Müslümanlar, Emevî döneminde devlet otoritesinin genel olarak sağlanması ve İslam devletinin topraklarının genişlemesi ile rahatlamış, ilmi ve edebi çalışmalara ağırlık vermişlerdir. Bu dönemde hitâbet de Kur’ân-ı Kerim ’in eşsiz belagatinden istifade ederek doruk noktasına ulaşmıştır. Hitâbet, bu dönemde sosyal hayatın her alanına dini bir kimlik ile girmiştir. Bunun yanında hitâbet, dönemin siyasi ve mezhepsel çekişmelerinin en etkin araçlarından biri olmuştur. Bu bağlamda söz konusu edebî türün tarih sahnesinde önemli bir aşama kaydettiği Emevîler döneminde yaşanan sosyal ve siyasal değişimi ortaya koyması açısından önem arz etmektedir. Bu mülahazalarla yeni çalışmalara kapı aralaması gayesiyle bu çalışmada Emevî döneminde hitâbet ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap, Edebiyatı, Emevi, Hitabet, Hatip, Hutbe, Nesir

Kaynakça

• el-Askerî, Ebu Hilâl, Cemheretu’l-Emsâl, Beyrut: Dâru’l-Fikr 1988. Bakıllani, Ebu Bekir Muhammed, Temhidu’l-Evail fi Telhisi’d-Delail, Tahk. İmaduddin Ahmed Haydar, Lübnan: Muessesetu’l-Kütübü’s-Sekafiyye, 1. Baskı, 1987.
• el-Beydâvî, Nasıruddin Ebu Said, Tefsîru’l-Beydâvî-Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Tevil, 5 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Bozkurt, Nebi, “Sürgün”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38/166-167, Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ, 9 Cilt, Tahk. Muhammed Zuheyr b. Nâṣır en-Nâṣır, Beyrut: Dâru Tavḳi’n-Necât, 1. Baskı, 1442.
• el-Bustî, Ebu Hâtim Muhammed b. Hibbân, Ravzatu’l-Ukalâ, Betrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1977.
• Cahız, Ebu Osmân Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-Tebyin, 2 Cilt, Beyrut: Dâru’ş-Şa’b, 1968.
• Cahız, Ebu Osmân Amr b. Bahr, Kitabu’l-Mehasin ve’l-Azdad, Beyrut: Daru’l-Hilal, 1423.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, “Hariciler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 16/169-175, Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• el-Hufî, Ahmet Muhammet, Fennu’l-Hitâbe, Kahire: Nahdatu Mısır, 1937. İbn Abdirabbih, Ebu Amr Şihâbuddîn, el-İḳdu’l-Ferîd, 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1404.
• İbn Adil, Ebu Hafs Siracuddin, el-Lubab fi Ulumi’l-Kitab, 20 Cilt, Tahk. Adil Ahmed Abdulmevcud - Ali Muhammed Muavvid, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1998.
• İbn Hamdun, Ebu’l-Meali Bahauddin, et-Tezkiretu’l-Hamduniyye, 10 Cilt, Beyrut: Daru Sadır, 1. Baskı 1417.
• İbn Manẓûr, Ebu’l-Faḍl Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-‘Arab, 25 Cilt, Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414.
• İbn Sa’d, Ebu Abdillah Muhammed, et-Tabakatu’l-Kübra, 8 Cilt, , Tahk. Muhammed Abdulkadir Ata, Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı 1990.
• İbn Tabâtabâ, Ebu Hasan Muhammed b. Ahmed, ‘İyaru’ş-Şi‘r, Tahk. Abdulaziz b. Nâsır el-Mani‘, Kahire: Mektebetu’l-Hancî, tsz.
• el-İşbihî, Ebu’l-Feth Şihâbuddîn, el-Mustatraf fî Külli Fennin Mustazraf, 2 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1986.
• el- Kalkaşandî, Ahmet b. Ali, Subhu’l-A’şa fi Sınâati’l-İnşâ, 15 Cilt, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Tsz.
• Kaya, Mahmut, “Hitabet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 18/156-158, Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• el-Kurtubî, Muhammed b. Ahmet, Tefsîru’l-Kurtubî(el-Cami’ li Ahkâmi’l-Kur’an), 20 Cilt, Kâhire: Dâru’ş-Şa’b, 1956.
• Merğînânî, Ali b. Ebi Bekir, el-Hidaye fi Şerhi Bidayei’l-Mübtedi, 4 Cilt, Tahk. Talal Yusuf, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Tsz.
• Öz, Mustafa, “Şia”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39/111-114 Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Palabıyık, M. Hanefi “Cahiliye Dönemi ve İslam’ın İlk Yıllarında Okuma-Yazma Faaliyetleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:27, Erzurum 2007, 31-68.
• Safvet, Ahmet Zeki, Cemheretu Hutabi’l-Arab, 3 Cilt, Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, Tsz.
• Süheyli, Abdurrahman b. Abdullah, er-Ravdu’l-Unuf fi Şerhi’s-Sireti’n-Nebeviyye li’bni Hişam, 7 Cilt, , Tahk. Ömer Abdusselam es-Selami, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1. Baskı, 2000.
• Süyûtî, Ebu’l-Faḍl Celâluddin, el-Muzhir fî‘Ulûmi’l-Luğati ve Envâ‘ihâ, 2 Cilt, Tahk. Fuâd Ali Manṣûr, Beyrut: Dâru’l-Kutub’l-‘İlmiyye, 1998.
• Süyûtî, Ebu’l-Faḍl Celâluddin, el-İḳtirâḥ Fî Uṣûli’n-Naḥv ve Cedelih, Dımaşḳ: Dâru’l-Beyrûtî, , 2. Baskı, 2006.
• Şehristani, Ebu’l-Feth Tacuddin, el-Milel ve’n-Nihal, 3 Cilt, Yy: Müessesetü’l-Halebi, Tsz.
• Şevkî Dayf, el-Fennu ve Mezâhibuhu fi’n-Nesri’l-Arabî, Yy: Dâru’l-Meârif, Tsz.
• Şevki Dayf, Tarihu’l-Edebi’l-Arabi, 10 Cilt, Mısır: Dâru’l-Mearif, 1. Baskı, 1995.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Abdullah b. Zübeyr b. Avvam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1/145-146, Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Yiğit, İsmail, “Emeviler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 11/87-104, Ankara: TDV Yayınları, 1995.