On the Possibility of the Distinction Between Narration and Dirayah in Tafsir, Based on Muqâtil's Tafsir Method

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 17 - 29, 26.06.2023

Hatice Merve Çalışkan Başer

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1269481

Öz

Narration to tafsir, which is formed by transferring the information in the narrations; mind, language, etc. The tafsir in which the elements come to the fore is called the dirâyah tafsir. This subject, which started to be classified with the works of Zehebî(d.1977), causes some ambiguous situations. The subject of the study is to reveal the possibility of the distinction between narration and wisdom, based on the ta'wil style of Muqâtil, who does not mention it in some places while using narration. In the study, it is aimed to reveal a problematic aspect of the science of tafsir by concretizing it today. In the article, tafsir was examined with the document analysis technique of the qualitative research method. Tafsir, which is defined as dirâyah, can use narration without mentioning any information. But choosing the narrations to be included in the works called narration tafsir, specifying the preference among them and associating the verse with the narrations are examples of insight. Muqâtil also included them in some places without stating that there were narrations and benefited from them in different ways for an original interpretation.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Muqâtil b. Suleiman, Narration, Dirayah, Tabari, Te

Mukâtil b. Süleymân’ın Tefsir Yönteminden Hareketle Tefsirde Rivayet-Dirayet Ayrımının İmkânı Üzerine

Öz

Rivayetlerdeki bilginin aktarılmasıyla oluşan tefsire rivayet; akıl, dil vb. unsuların öne çıktığı tefsire dirâyet tefsiri denilmişse de bunlar farklı şekillerde anlaşılmıştır. Zehebî(ö.1977)’nin çalışmalarıyla sınıflandırılmaya başlanan bu durum, net sınırların çizilmesine imkan vermemekte ve bazı muğlak durumlara sebep olmaktadır. Çalışmanın konusu günümüze tam olarak ulaşmış ilk tefsirin yazarı olan ve rivayet kullanırken bazı yerlerde bundan söz etmeyen Mukâtil’in te’vil tarzından hareketle rivayet-dirâyet ayrımının imkanını ortaya koymaktır. Çalışmada bugün tefsir ilminin bir parçası kabul edilen meselenin problematik yönünün, bir tefsir üzerinden somutlaştırılarak ortaya konması amaçlanmıştır. Makalede tefsir, nitel araştırma yönteminin doküman analizi tekniğiyle incelenmiştir. Edinilen bulgular rivayetlerle karşılaştırmalı olarak irdelenmiştir. Dirâyet diye tanımlanan tefsirler senedli-senedsiz olarak veya herhangi bilgi zikretmeden rivayet kullanabilmektedir. Öte yandan rivayet tefsiri diye adlandırılan eserlere alınacak rivayetlerin seçilmesi, onların arasından tercihin belirtilmesi ve ayetin rivayetlerle ilişkilendirilmesi dirâyet örneğidir. Mukâtil de kimi yerlerde rivayet olduğunu belirtmeden onlara yer vermiş ve onlardan farklı şekillerde özgün bir yorum için istifade etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mukâil b. Süleyman, Rivayet, Dirâyet, Taberî, Te’vil.

Kaynakça

• Albayrak, Halis. “Mukatil b. Süleyman’ın Tefsirinde Söz-Muhatap-Anlam İlişkisi”. Kur’an ve İslami İlimlerin Anlaşılmasında Tarihin Önemi. thk. Mahfuz Söylemez. Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Altay, Şeyma. “Mukâtil b. Süleyman Örneğinde Erken Dönem Nesih Algısı”. Usûl: İslam Araştırmaları 23 (2015).
• Altuntaş, Mehmet. “Mukâtil b. Süleyman’ın Tefsirinde İsrâiliyat ve Hurûf-ı Mukattaa Hakkındaki Yorumları”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/13 (2018).
• Aydın, Muhammed. “‘Rivayet Tefsiri’ Kavramı ve Kur’an’ın Kur’an ile Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2009).
• Aygün, Abdullah. “Tefsirlerin Rivayet ve Dirayet Ayrımının Sorunları”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (2015).
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ud. Tefsîru’l-Begavî-Me’âlimü’t-tenzîl. Riyâd: Dârü Tayyibe, 1409.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Lübnan: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsirde Mukâtil İbn Süleyman ve Eserleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (1976).
• Çalışkan Başer, Hatice Merve. “Kur’an Söylemi Örnekliğinde Bugünün Gerçekliğini Okuma: Duyarlı Görünerek Duyarsızlaşma”. Turkish Studies-Comparative Religious Studies 17/4 (2022).
• Çalışkan, İsmail. “Tefsir Tarihi Yazımında Yenilenmenin Gerekliliği -eleştiriler-gerekçeler-teklifler”. Tefsir Eğitim ve Öğretiminin Problemleri [Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri]. ed. Ömer Kara. İstanbul: KURAV Yayınları, 2005. Çantay, Hasan Basri. Tefsirli Kurân Meâli. İstanbul: Risale, 2014.
• Çilingir, Lokman. “Din mi Ahlak mı?” International Journal of Science Culture and Sport 1 (2014).
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İfav, 2008.
• Dere, Ali. “Rivayet Malzemesinde Toplumsal Değişimin İzleri”. İslâmiyât 1/2 (1998).
• Dinç, Ömer. Erken Dönem Tefsir Geleneğinde Nakil Anlayışı. Hitit Üniversitesi, Doktora, 2019.
• Efe, Seyfullah. Mukâtil b. Süleyman Tefsirinde Esbab-ı Nüzûl. Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Erul, Bünyamin. “Yorum-rivayet ilişkisi: Yorumun Rivayete Katkısı ve Rivayetin Yoruma Etkisi”, 2005.
• Ezdî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan b. Düreyd. Cemheratü’l-Lüğa. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ayn. thk. Dâvud Sellûm. Beyrût: Mektebetü Lubnan, 2004.
• Gengil, Veysel. “Taberî ve Mâtürîdî’den Hareketle Farklı Bir Tasnif Denemesi: Ehl-İ Hadîs -Ehl-i Re’y Tefsirleri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020).
• Gunaydın, Hasan Haidar. Mukatil b. Süleyman’ın tefsirinde Nasih ve Mensuh (Mahmud Şehhate’nin tahkiki çerçevesinde bir inceleme). Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Güler, Nurdane. “Mukâtil Tefsirinde Mekkî Sûrelerde Bedir Gazvesine Yapılan Atıflar”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/3 (2021).
• Gülle, Sıtkı. “Rivayet ve Dirayet Yöntemleri Açısından Taberî Tefsîr’i Hakknda Bir Değerlendirme”. EKEV Akademi Dergisi- Sosyal Bilimler- 8/19 (2004).
• Gündüz, Şeyma. “Hicrî İkinci Asırda Hurûf-ı Mukattaa Yorumu: Yahyâ B. Sellâm ve Mukâtil B. Süleyman Örneği”. Hicri İkinci Asırda İslami İlimler-3. Ankara: İksad, 2022.
• Iwuagwu, Emmanuel Kelechi. “The relationship between religion and morality: on whether the multiplicity of religious denominations have impacted positively on socio-ethical behavior”. Global Journal of Arts, Humanities and Social Sciences 6/9 (2018).
• İbn Âşur, Şeyh Muhammed el-Fâzıl. Anahatlarıyla Tefsir Tarihi. çev. Bahattin Dartma - Ömer Pakiş. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
• İsfehanî, Rağıb. Müfredât-Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Abdülbaki Güneş- Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Karagöz, Mustafa. “Tefsirde Rivayet-Dirayet Ayrımının Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti”. Bilimname : Düşünce Platformu 2/5 (Şubat 2004).
• Karataş, Ali. “Tefsir İlminde Rivayet Algısı”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018).
• Kaya, Ali. “Et-Tefsîru’l-Kebîr Bağlamında Mukâtil b. Süleyman’ın Esbâb-ı Nüzûl’e Yaklaşımı”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 7/14 (2020).
• Kiraz, Celil. “Mukâtil b. Süleyman’ın Muhkem ve Müteşâbih Anlayışı”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (Ocak 2011).
• Koç, Mehmet Akif. Tefsirde Bir Kaynak İncelemesi- es-Sa’lebî (427/1036) Tefsirinde Mukâtil b. Süleyman (150/767) Rivayetleri. Ankara: Kitâbiyât, 2005.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Komisyon. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed Ahmed b. Ebî. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah Bin Abdulmuhsin Türkî. Beyrut: Al-Resalah, 2006.
• Mertoğlu, M. Suat. “Mukâtil b. Süleyman ve Tefsire Dair Eserlerinin Klasik Dönemdeki Tedavülü”. Divan 26/50 (Ocak 2021).
• Mukâtil b. Süleymân, İbn Beşir el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Ahmed Ferîd. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım., 2003.
• Özdeş, Talip. “Kültür ve Ortak Zihniyetin Yoruma Etkisi Açısından Rivayet ve Dirayet Tefsirleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. thk. Bilal Gökkır vd. İstanbul: İlim Yayma Vakfı, 2010.
• Paçacı, Mehmet. Kur’an’a Giriş. İstanbul: İsam Yayınları, 2004.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahruddin. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1. Basım., 1981.
• Salih, Subhi. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. çev. M. Yaşar Kandemir. İstanbul: İfav, 2017.
• San’ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru’l-Kur’an. thk. Mustafa Müslim Muhammed. Riyad: Mektebetü er-Rüşd, 1989.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru es-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Muavviz vd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1413.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 25 Cilt. Kahire: Dirasetü Arabiyye ve’l-İlmiyye, 1. Basım., 2001.
• Türcan, Saliha. “Rivayet Tefsirlerinde Sahîh-i Buhârî’nin Kaynaklık Değeri”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi 6/5 (2021).
• Türker, Ömer. Mukâtil b. Süleyman’ın Kur’an’ı Te’vil Yöntemi. Sakarya Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Usta, Esra. Mukatil B. Süleyman’ın (V.150/767) Esbab-ı Nüzul rivayetlerini kullanımı -Mekki sureler örneği-. Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Yavuz, Ömer Faruk. “Rivayet ve Dirayet Bağlamında Sahâbe Tefsiri”. ed. Hasan Keskin- Abdullah Demir. Sivas, 2016.
• Yılmaz, Kadir- Abacı, Harun. “Mukâtil b. Süleymân’ın İlmî Tefsir Konusundaki Yeri”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020).
• Yılmaz, Orhan. “Mukâtil b. Süleyman’ın Hadis Anlayışı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/14 (2018).
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin. “Kur’ân Kavramlarının Nüzul Dönemi Anlamlarını Tespitte Hicri İkinci Asır Müktesebatı: Mukatil b. Süleyman Örneği”. Hicri İkinci Asırda İslâmî İlimler I. Ankara: İksad, 2022.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Keşşâf. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1998.
• Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil). Yeni Yaşam Yayınları, 2016.