Architectural Metal Decoration in Traditional Van Houses

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 51, 178 - 185, 31.10.2023

Şahabettin Öztürk

https://doi.org/10.5152/ArtVis.2023.23203

Öz

Various kinds of houses have been built in almost all regions of Anatolia affiliated to different periods anonymously. Houses in the Eastern Anatolian Region that have been exposed to severe winter climates have architectural features varying from buildings in other regions to aspects of climate, material, plan, function, and form. Van houses have a feature of interior hall plan and built as flat soil roof structured and one- or two-storey detached statute. Each house consists of annexed sections such as garden, porch, furnice house, barn, and hayloft. Entrance facades of Van houses are open to the street or the road entirely. Thirty-eight traditional houses that were identified in today’s city of Van have been destructed and dissolved completely until the year 2010. Then, centuries-old traditional culture and urban memory disappeared entirely. Five sorts of materials had been used in the outer front and interior sections of traditional Van houses: metal, wood, brick, plaster, and mosaic decorations. Metal materials have been used in windows, in doors, and rarely in balustrades and accessories of stairs in traditional civic architectural buildings after being swaged with the aid of anvils and hammers by local smiths in forges. Generated metal motifs are forged mostly out of rose, tulip, etc., from the nature in good order, as each of them is repetitive and symmetrically formed. The prevalent motif for balustrades is the one formed by repetitive “S” shapes in various styles used alongside or superpositioned to each other. Outer decorations on Van houses draw attention immediately as metal materials in entrance gates and windows. The aim of the conducted work is to document the identification of various decorations in traditional Van houses using scientific methods. Identified decoration samples are substantially important in terms of quality and quantity from the aspect of art and architectural history.

Anahtar Kelimeler

Chilled iron smith, entrance gate, metal decoration, stylized motif, traditional Van houses

Geleneksel Van Evlerinde Metal Mimari Süsleme

Öz

Anadolu’nun hemen her bölgesinde değişik dönemlere ait anonim olarak çeşitli konutlar inşa edilmiştir. Ağır kış şartlarına maruz kalan Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki konutlar, iklim, malzeme, plan, işlev ve form olarak diğer bölgelerdeki yapılardan farklı mimari özelliklere sahiptir. Van evleri iç sofalı plan özelliğinde tek ve iki katlı ayrık nizamda düz toprak damlı bir yapıda inşa edilmiştir. Her ev, bahçe, hayat, tandır evi, ahır, samanlık gibi tamamlayıcı bölümlerden meydan gelir. Van evlerinin ana giriş cephesi sokak ya da caddeye tamamıyla açıktır. Günümüz Van şehrinde tespit edilen 38 geleneksel ev 2010 yılına kadar tamamen yıkılarak yok olmuştur. Böylece yüzyılların oluşturduğu geleneksel kültür ve kent hafızası tamamen yok olmuştur. Geleneksel Van evlerinin dış cephe ve iç mekânlarında metal, ahşap, tuğla, alçı-cass, mozaik süsleme olarak beş çeşit süsleme kullanılmıştır. Metal malzemesi yöredeki demir ustaları tarafından atölyelerde örs ve çekiç yardımıyla dövülerek geleneksel sivil mimari yapıların pencere, kapı, nadir olarak merdiven korkuluk ve aksesuarlarında kullanılmıştır. Oluşturulan metal motifler birbirinin tekrarı ve simetrik olarak daha çok doğadaki gül, lale vb. motif içerisinde düzenli olarak işlemesiyle oluşturulur. Korkuluklarda egemen olan motif “S” formunun değişik şekillerde yan yana ya da üst üste tekrarlanarak kullanılması ile oluşmaktadır. Van evlerinde dış süsleme, giriş cephesinde ana giriş kapısı ve pencerelerde metal malzeme olarak hemen göze çarpar. Yapılan çalışmanın amacı geleneksel Van evlerindeki farklı süslemelerin tespitini bilimsel yöntem ile belgelemektir. Tespiti yapılan süsleme örnekleri nitelik ve nicelik olarak Sanat ve Mimarlık Tarihi açısından oldukça önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Soğuk demir ustası, giriş kapısı, metal süsleme, stilize motif, geleneksel Van evleri

Kaynakça

• Akkoyunlu, Z. (1989). Geleneksel Urfa evlerinin mimari özellikleri. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arseven, C. E. (1960). Türk sanat tarihi (Meskenler). Milli Eğitim Basımevi.
• Ekinci, O. (1985). Yaşayan Muğla. Numune Mücellithanesi.
• Eldem, S. H. (1984). Türk evi Osmanlı dönemi C. I, C. II. Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş.
• Günel, F. M. (1993). Eski Van kent dokusu üzerine bir deneme (Tez No: 10582652) [Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Karpuz, H. (1984). Erzurum evleri. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Öztürk, Ş. (1996). Giriş kapısı üzeri metal ferforje süsleme görünüşü ve bağlantı detay elemanlar çizimi [Çizim]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (1996). Yerel soğuk demir işlemeciliği usta-İşçi görünüşü [Fotoğraf]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (1998). Giriş kapısı üzeri metal ferforje görünüşü [Fotoğraf, a, b]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2001). Geleneksel Van evleri pencere çeşitleri [Çizim a, b, c, d]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2002). Kuşkanat pencere kesit ve detayları [Çizim a, b, c, d]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2002). Merdiven korkuluk metal ferforje süsleme görünüşleri [Çizim-Fotoğraf]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2002). Pencere metal ferforje süsleme görünüşleri [Çizim a, b, c, d]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2003). Giriş kapısı detay metal ferforje süsleme görünüşleri [Çizim]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2002). Kuşkanat pencere kesit ve detaylar [Çizim]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2004). Giriş kapısı üzeri metal ferforje süsleme görünüşleri [Çizim, a, b, c, d]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2004). Mimarlık ve kent, turkuaz: Denizin coğrafyasında Van: Eski Van şehri. TMMOB Mimarlık Dergisi, 317, 52–54.
• Öztürk, Ş. (2005). Giriş kapısı üzeri metal ferforje süsleme görünüşler [Çizim, a, b]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2006). Pencere metal ferforje süsleme görünüşleri [Çizim a, b, c, d, e, f]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2007). Giriş kapısı üzeri metal ferforje süsleme görünüşleri [Çizim, a, b]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2008). Giriş Kapısı üzeri metal ferforje süsleme görünüşleri [Çizim, a, b, c, d]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2015). Geleneksel Van evleri haritası [Çizim]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş. (2018). Geleneksel Van evleri, C. I,II. Ormat Matbaacılık.
• Öztürk, Ş. (2018). Geleneksel örnek Van Evi doğu görünüşü [Fotoğraf]. Şahabettin Öztürk Kişisel Arşivi.
• Öztürk, Ş., & Çoşkun, M. (2014). Geleneksel Harput-Elazığ evleri. Grafik Tasarım.
• Pektaş, C. (2014). Türk evi. Yapı-Endüstri Yayınları.
• Sayan, Y., & Öztürk, Ş. (2001). Bitlis evleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi.