Şâfiî Mezhebinin Ribanın Söz Konusu Olduğu Mallara Dair Yaklaşımları

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 1, 22 - 36, 15.06.2024

Tamer Zourob

Öz

Riba yoluyla mal edinme yöntemi İslam’da bâtıl yollardan birisi kabul edilmiş ve yasaklanmıştır. Bu durum hem Kur’ân’ı Kerim’deki ilgili ayetlerde hem de ilgili hadislerde açıkça ortaya konulmuştur. Hangi tür mallarda ribanın söz konusu olacağı meselesi ise fıkıhta tartışılan konulardan birisi olmuştur. Bu konuda görüş bildiren mezheplerden birisi de Şâfiî mezhebidir. Ribanın tanımını hem fazlalık olarak hem de sözleşme olarak, malı da şeriatın kendisinden faydalanılmasına izin verdiği şey şeklinde ele alan Şâfiî mezhebi ilgili hadislerde zikredilen altı mal için söz konusu illetin ne olduğunu belirlemeye ve buradan da hareketle ribaya konu olan malları tespit etmeye çalışmıştır.
İlgili hadislerde buğday, arpa, hurma ve tuz olmak üzere dört farklı gıda maddesi, altın ve gümüş olmak üzere iki değerli maden zikredilmiştir. Şâfiî mezhebine göre ilgili hadislerde zikredilen buğday, arpa, hurma ve tuzda ribanın illeti gıda maddesi olmaktır. Bu görüş Şâfiî mezhebinin yeni görüşüdür. Eski görüşüne göre bu dört gıda maddesinde ribanın illeti ölçek ve tartı ile işlem gören gıda maddesi olmaktır. Altın ve gümüş ise ribanın illeti semen olma yani para olma özelliğine sahip olmaktır. Bu illet ise sadece bu iki madende bulunur. Ancak insanlar bu iki maden dışındaki şeyleri de para olarak kullanmışlardır. Şâfiî mezhebi içerisinde bu durumu dikkat çeken ve para olma özelliğinin sadece bu iki madenle sınırlı olmadığına ve dolayısıyla bu riba illetinin sadece bu iki madenle sınırlı olmadığına dair bir görüş de bulunmaktadır.
Ribaya konu olan aynı cins malların birbiri ile değişimi konusunda miktar bakımından eşitlik aranırken farklı cins mallar peşin olmak şartı ile farklı miktarlarda birbiri ile değiştirilebilirler. Mallar arasında kalite farkının olduğuna dikkat çeken Şâfiîler ribaya konu olan mallarda bunu dikkate almazlar.

Anahtar Kelimeler

Şâfiî Mezhebi, Riba, Mal, İllet, Denklik.

Kaynakça

• Beğavî, Hüseyin b. Mesud. et-Tehzib fî Fıkhi’l-İmam eş-Şâfiî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. Tuhfetü’l-Habîb ala Şerhi’l-Hatîb. 4 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Demîrî, Kemâleddin Muhammed b. Musa b. İsa. en-Necmü’l-Vehhac fî Şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 1. Basım, 2004.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd (Delhi: el-Matbaaü’l-Ensâriyye, 1323).
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed el-. Kitâbü’l-Ayn. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi li’l-Matbuat, 1. Basım, 1431.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Hamevî. el-Misbâhü’l-Münîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1431.
• Ḫaṭîb eş-Şirbînî, Muḥammed b. Aḥmed eş-Şâfiʿî el-. Muğnî’l-Muḥtâc ilâ Maʿrifeti Meʿânî Elfâẓi’l-Minhâc. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l Abbas Şehâbeddin Ahmed. Tuhfetü’l-Muhtâc fi Şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâretü’l-Kübra, 1983.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali Ebü’l-Fadl Cemâleddîn. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârus-Sadr, 3. Basım, 1414.
• İmam Mâlik, Malik b. Enes. el-Muvatta’. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1991.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyin Yahyâ b. Ebü’l-Hayr b. Salim. el-Beyân fî Mezhebi’l-İmam eş-Şâfiî. 13 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhac, 1. Basım, 2000.
• Kalyûbî, Ahmed b. Ahmed b. Selâme. Hâşiye ala Şerhi’l-Minhâci’t-Tâlibîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Mâverdî, ʿAlî b. Muḥammed el-Baṣrî el-. el-Ḥâvî’l-Kebîr fî Fıḳhi Meẕhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî ve huve Şerḥu Muḫtaṣari’l-Muznî. thk. eş-Şeyḫ ʿAlî Muḥammed Meʿûḍ - eş-Şeyḫ ʿÂdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419-1999.
• Mısrî, Refik Yunus. Masrifü’t-Tenmiyeti’l-İslâmî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1981.
• Müslim, Müslim b. el-Haccac. Sahihi Müslim. Beyrut: Beyrut : Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1955.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri. el-Mecmû‘ Şerhi’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. 20 Cilt. Dârü’l-Fikr, ts.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-Nezâir fi Kavâidi ve Füru’i Fıkhi’ş-Şâfi’iyye. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas eş-. Kitâbü’l-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1990.
• Şemsuddîn er-Remlî, Muḥammed b. Ebi’l-ʿAbbâs Aḥmed b. Ḥamza. Nihâyetu’l-Muḥtâc ʾilâ Şerḥi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Şîrâzî, Ebû İsḥâḳ İbrâhîm b. ʿAlî. el-Muheẕẕeb fî Fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. 3 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Zerkeşî, Muḥammed b. ʿAbdullâh b. Bahâdır eş-Şâfiʿî. el-Mens̱ûr fi’l-Ḳavâʿidi’l-Fıḳhiyye. 3 Cilt. b.y.: Vizâratu’l-ʾEvḳâfi’l-Kuveytiyye, 1405/1985.