From Marriage to Divorce in Tribal Societies: A Qualitative Analysis

Yıl 2025, Cilt: 2 Sayı: 1, 167 - 195, 21.03.2025

Aylin Çiçekli

Öz

This study aims to analyze marriage, divorce, and post-divorce social dynamics in tribal societies, focusing on the multi-layered challenges faced by women and children. By conducting a qualitative content analysis of family court records, the study explores how traditional marriage practices shape divorce processes and their impacts on individuals. The research examines widespread marriage forms in tribal societies, including arranged marriages (beşik kertmesi), bride exchange (berdel), levirate marriages, polygamy (kuma getirme), and marriages based on bride price (başlık parası). The study identifies domestic violence (physical and psychological), economic oppression, fertility pressures (especially the preference for male offspring), and family and customary law constraints as the primary reasons for women seeking divorce. Moreover, women develop resistance strategies such as seeking shelter, legal battles, and even attempted suicides to escape these oppressive conditions. Additionally, children experience custody struggles and exposure to cycles of violence during and after the divorce process. Post-divorce social control mechanisms, including honor surveillance (namus bekçiliği), social exclusion, and forced remarriage, further limit women’s attempts at independence. The study highlights how women and children navigate their shifting status within the tribal structure and how they challenge traditional norms. Ultimately, the research demonstrates that divorce in tribal societies is not merely a personal choice but a critical battleground where patriarchal norms and traditional values are reproduced and contested.

Anahtar Kelimeler

tribe, family, marriage, divorce, gender

Aşiret Toplumlarında Evlilikten Boşanmaya: Nitel Bir Analiz

Öz

Bu çalışma, aşiret toplumlarında evlilik, boşanma ve boşanma sonrası toplumsal dinamikleri inceleyerek, kadınların ve çocukların yaşadığı çok katmanlı sorunları analiz etmeyi amaçlamaktadır. Aile mahkemesi kayıtları temel alınarak yapılan nitel içerik analizi, aşiret yapılarında evlilik pratiklerinin, kadınların boşanma süreçlerini nasıl şekillendirdiğini ve bu süreçlerin kadınlar ile çocuklar üzerindeki etkilerini ortaya koymaktadır. Çalışma kapsamında beşik kertmesi, berdel, levirat, kuma getirme ve başlık parası karşılığı yapılan evlilikler gibi aşiret toplumlarında yaygın olan evlilik biçimleri ele alınmıştır. Boşanma süreçlerinde kadınların karşılaştıkları başlıca nedenler arasında fiziksel ve psikolojik şiddet, ekonomik baskı, doğurganlık ve erkek çocuk beklentisi, aile ve töre baskısı gibi faktörler öne çıkmaktadır. Bunun yanı sıra, kadınların boşanma sonrası kaçış ve sığınma, hukuki mücadele ve intihar teşebbüsü gibi direniş yöntemleri geliştirdiği görülmektedir. Çocukların bu süreçte maruz kaldığı velayet mücadeleleri ve şiddet döngüsü de çalışmada incelenmiştir. Boşanma sonrası kadınlara yönelik namus bekçiliği, sosyal dışlanma ve yeniden evlilik baskısı gibi toplumsal kontrol mekanizmaları, kadınların özgürleşme çabalarını sınırlandırmaktadır. Araştırma, kadınların ve çocukların aşiret içindeki statülerinin boşanma süreciyle nasıl değiştiğini ve geleneksel yapılarla nasıl mücadele ettiklerini anlamaya yönelik önemli bir katkı sunmaktadır. Sonuç olarak, aşiret toplumlarında boşanma, bireysel bir karar olmanın ötesinde, toplumsal normların ve ataerkil yapının yeniden üretildiği bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Aşiret, aile, evlilik, boşanma, toplumsal cinsiyet

Kaynakça

• Al-shahrani, Hanifi F.- Hammad Mohammed A. “The Educational Role of the Family in Enhancing the Intellectual Security of Children”, Universal Journal of Educational Research 8, 7928-7937.
• Barfield, Thomas. Afghanistan: A Cultural and Political History. Princeton University Press, 2010. https://doi.org/10.2307/j.ctt7sqkc.
• Beşikçi, İsmail. Doğu’da Değişim ve Yapısal Sorunlar: Göçebe Alikan Aşireti. Ankara: Yurt Yayınları, 1992.
• Bourdieu, Pierre. “The Forms of Capital”. Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education. ed. J.
• Richardson. 241-258. Westport, CT: Greenwood, 1986.
• Bruinessen, Martin Van. Ağa, Şeyh, Devlet. çev. B. Yalkut. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Çiçekli, Aylin - Parin, Suvat, “Aşiret Yapılarında Boşanma Deneyimi: Van Örneği”. SEFAD 43 (Haziran 2020), 345-368.
• Eyce, Berrin, “Demografik Özelliklere Göre Türkiye’de Boşanma”, SEFAD 14 (2002), 81-98.
• Giddens, Anthony. Mahremiyetin Dönüşümü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 3. Basım, 2014b.
• Giddens, Anthony. Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 6. Basım, 2014a.
• Heckmann-Yalçın, Lale. Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Kandiyoti, Deniz. “Bargaining with Patriarchy”. Gender and Society, Special Issue to Honor Jessie Bernard 2(3) (1988), 274-290.
• Kümbetoğlu, Belkıs, “Aile, Evlilik, Nikah: Farklılaşan kavramlar”, Toplum ve Bilim 73 (Yaz 1997), 111-128.
• Moghadam, Valentine M. Modernizing Women: Gender and Social Change in the Middle East. Boulder, USA: Lynne Rienner Publishers, 2003. https://doi.org/10.1515/9781685858995
• Özbay, Ferhunde. “Kırsal Kesimde Toplumsal ve Ekonomik Yapı Değişmelerinin Aile İşlevlerine Yansıması”. Türkiye’de Ailenin Değişimi. ed. T. Erder. 35-64. Ankara: Türk Sosyal Bilimciler Derneği, 1984.
• Özer, Ahmet. Doğu’da Aşiret Düzeni ve Brukanlar. Ankara: Elips Kitap, 2003.
• Özgür Sarı, Boşanmanın Sosyolojisi. Aileyi Anlamak. ed. Nurgün Oktik - Halime Ü. Reşitoğlu. 233-249. Ankara: Nobel Yayınları, 2018.
• Parsons, Talcott. The Social System. Oxford: Routledge, 2005.
• Shalhoub, Haifa- Hammad, Mohamed A. “The Role of Saudi Women in Crisis Management within the Family: The Covid-19 Pandemic as a Model”. Journal of Education and Health Promotion 10(1), 2021, 465.
• Sharabi, Hisham. The Theory of Distorted Change in Arab Society. New York: Oxford University Press, 1988.
• Stirling, Paul. Turkish Village. New York: John Wiley and Sons, 1965.
• Tekin, Ferhat. Hakkari Örneğinde Aşiret, Cemaat ve Akrabalık Örüntülerinin Modernleşme ve Kırsal Çözülme Sürecindeki Siyasal ve Toplumsal Sonuçları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Türkdoğan, Orhan. Günümüz Türk Toplumunda Doğu-Güney Doğu ve Kabile-Aşiret Yapısı. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013.
• Uluç, Vahap – Karasu, Mithar Arman, “Kente Yerleşmiş Aşiret Üyelerinin Kentlileşme Eğilimleri Üzerine Bir Çalışma: Şanlıurfa Örneği”. Yönetim Bilimleri Dergisi 13(25) (Haziran 2015), 201-232.
• Walby, Sylvia. Theorizing Patriarchy. Oxford: Blackwell Publishers, 1990.
• Yıldırım, Ayşe. İki Aşiret Arasında Kültürel Rekabet ve Çatışma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.