Türkiye'de Bütçe Politikalarının Gelir Dağılımına Etkisinin Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 3, 1085 - 1107, 30.11.2022

Haydar Lütfü Ejder , Murat Zorkun

https://doi.org/10.11616/asbi.1144062

Öz

Bütçe politikaları, bütçenin, gelir ve gider dengesini gösteren bir belge olmasına ek olarak devletin gelir yapısı, yapmış olduğu harcama kompozisyonu ve borçlanmayla ilgili politikaları bağlamında, makroekonomik istikrarın sağlanması/sürdürülmesi bakımından da oldukça önemlidir. Devletler söz konusu istikrarı bütçe denkliğiyle sağlayabildikleri gibi, bütçe açıklarıyla/fazlalarıyla da sağlayabilmektedirler. Devletin temel görevlerinden biri de sosyal gelişmeyi sağlamaktır. Bunun yolu ise toplumda gelirin adil dağılmasından geçmektedir. Bunu yapabilmek için, vergiler ile eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamaları gibi bütçe politikası araçlarını kullanırlar. Bu çalışmanın amacı, devletlerin uygulamış oldukları bütçe politikalarının gelir dağılımı üzerindeki etkisinin Türkiye özelinde değerlendirilmesidir. Belirlenen amaçtan hareketle, öncelikle bütçe politikaları ve gelir dağılımı ile ilgili genel bilgilere yer verilmiştir. Sonrasında vergiler, eğitim, sağlık ve sosyal koruma harcamalarının gelir dağılımı ile ilişkilerinden bahsedilmiştir. Son olarak ise Türkiye’de gelir dağılımları, uygulanan bütçe politikaları bağlamında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bütçe, Bütçe Politikaları, Gelir Dağılımı

Evaluation of the Effect of Budget Policies on Income Distribution in Turkey

Öz

Budget policies, in addition to being a document showing the income and expenditure balance of the budget, are also very important in terms of ensuring/maintaining macroeconomic stability in the context of the government's income structure, expenditure composition and borrowing-related policies. States can provide the said stability with budget balance, as well as with budget deficits/surpluses. One of the main duties of the state is to ensure social development. The way to do this is through the fair distribution of income in the society. To do this, they use budgetary policy tools such as taxes and spending on education, health and social protection. The aim of this study is to evaluate the effect of the budget policies implemented by the states on the income distribution in Turkey. Starting from the determined purpose, first of all, general information about budget policies and income distribution is given. Afterwards, the relations between taxes, education, health and social protection expenditures and income distribution are mentioned. Finally, income distributions in Turkey were evaluated in the context of applied budget policies.

Anahtar Kelimeler

Budget, Budget Policy, Income Distribution

Kaynakça

• Akbulut, E. (2020), Sağlık Harcamaları ve Gelir Dağılımı İlişkisi: Türkiye ve OECD Ülkeleri Karşılaştırmalı Analizi, Maliye Araştırmaları Dergisi, 6(3), s.137-155.
• Aksu, Ö. (1993), Gelir ve Servet Dağılımı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basımevi.
• Altınışık, İ. ve Peker, H. S. (2008), Eğitim ve Gelir Dağılımı Eşitsizliği, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2008(2), s.101-118.
• Arpacıoğlu Özdemir, Ö (2021), Kamu Eğitim Harcamaları ve Gelir Dağılımı Eşitsizliği Üzerine Bir Nedensellik Analizi: Türkiye Örneği, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(3), s.576-592.
• Atkinson, A. B., Piketty, T., Saez, E. (2011), Top Incomes in the Long Run of History, Journal of Economic Literature, 49(1), s.3-71.
• Avcı, N. (1988), Bütçe ve Para Politikalarının Makro Ekonomik Etkileri, Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu, https://docplayer.biz.tr/2609029-Butce-ve-para-politikalarinin-makroekonomik-etkileri-nihal-avci-devlet-butce-uzmanligi-arastirma-raporu.html (Erişim Tarihi: 05.05.2022).
• Becker, G. S. ve Chiswick, B. R. (1966), Education and the Distribution of Earnings, The American Economic Review, 56(1/2), s.358-369.
• Bhorat, H., Aalia C., Arobo E., François S. (2017), Social Protection and Inequality in Africa: Exploring the Interaction, (Eds.: A. Odusola, G. A. Cornia, H. Bhorat, P. Conceição), Income Inequality Trends in Sub Sahran Africa: Divergence, Determinants and Consequences, Chapter 8, Newyork: UNDP Publications.
• Bilgiç A. (2015), Türkiye’de Uygulanan Vergilendirme Politikalarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri: 1990-2013 Dönemi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Burkhauser, R. V., Feng, S., Jenkins, S. P., Larrimore, J. (2012), Recent Trends in Top Income Shares in the United States: Reconciling Estimates from March CPS and IRS Tax Return Data, Review of Economics and Statistics, 94(2), s.371-388.
• Cural, M. (2009), OECD Ülkelerinde Gelir Dağılımının 1980 Sonrası Gelişimi ve Eşitsizliği Azaltıcı Müdahaleler, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), s.73‐97.
• Demir, İ. (2021), Türkiye’de Sosyal Koruma Harcamalarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şırnak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şırnak.
• Demirtaş, N. (2020), Vergilerin Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkisi: OECD Ülkeleri İçin Panel Veri Analizi (2000-2014), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Demiryürek Ürper, T. (2018), Kamu Harcamalarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• DPT. (2001), Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Gelir Dağılımının İyileştirilmesi ve Yoksullukla Mücadele Özel İhtisas Komisyonu Raporu, https://www.sbb.gov.tr/ozel-ihtisas-komisyonu-raporlari/, (Erişim Tarihi: 05.05.2022).
• Edizdoğan, N. ve Çetinkaya, Ö. (2021), Kamu Bütçesi, 10. Baskı, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Ejder, H. L. (2012), Türkiye’de Bütçe Politikaları: 2002–2012 Dönemi, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), s.53-78.
• Ersezer, D. (2006), Gelir Dağılımı Politikası ve Araçları, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), s.255-268.
• Güller, Ay. (2021), Refah Devleti Bağlamında Eğitim ve Sağlık Harcamalarının Gelir Dağılımına Etkisi: 1980 Sonrası Türkiye ve Seçilmiş OECD Ülkeleri Karşılaştırmalı Analizi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bolu.
• İnam, B. (2019), Sosyal Harcamaların Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Lin, C. H. A. (2007), Education Expansion, Educational Inequality, and Income Inequality: Evidence from Taiwan, 1976–2003, Social Indicators Research, 80(3), s.601–615.
• Noyan, E. ve Avşarlıgil, N. (2017), Türkiye’de 1980 Sonrası Dönemde Uygulanan Dolaylı ve Doğrudan Vergi Politikaları Üzerinden Müşevvik Sorunun Ekonometrik Analizi, Alanya Akademik Bakış, 1(3), s.49-59.
• OECD (2015), In It Together: Why Less Inequality Benefits All, https://www.oecd-ilibrary.org/employment/in-it-together-why-less-inequality-benefits-all_9789264235120-en (Erişim Tarihi: 15.05.2022).
• Özdemir, Ç. (2017), Gelir Eşitsizliği Ölçüm Yöntemleri, (Ed.: E. İslamoğlu ve Ç. Özdemir), Gelir Dağılımı ve Yoksulluk, 2. Baskı, s.77-110, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Öztürk, N. (2012), Maliye Politikası, 1. Baskı, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Pınar, A. (2017), Maliye Politikası, 9. Baskı, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Qazi, W., Raza, S. A., Jawaid, S. T., Karim, M. Z. A. (2018), Does Expanding Higher Education Reduce Income Inequality in Emerging Economy? Evidence from Pakistan, Studies in Higher Education, 43(2), s.338-358.
• Quiñonez, P. (2022), Social Spending and Income Inequality in Latin America. A Panel Data Approach, Social Policy and Society, s.1-28.
• Rehman, S. ve Rashidi, Z. (2022), The Relationship between Education and Income Inequality (The Case of Pakistan), SSRN, https://ssrn.com/abstract=4057992 (Erişim Tarihi: 07.07.2022).
• Shahabadi, A., Nemati, M., Hosseinidoust, S. E. (2018), The Effect Of Education on Income Inequality in Seleceted Islamic Countries, International Journal of Asia-Pacific Studies, 14(2), s.61-78.
• Solt, F. (2019), The Standardized World Income Inequality Databese, Version 8, https://dataverse.harvard.edu/dataset.xhtml?persistentId=doi:10.7910/DVN/LM4OWF (Erişim Tarihi: 06.06.2022).
• Şen, H. ve Sağbaş, İ. (2020), Vergi Teorisi ve Politikası, 4. Baskı, Ankara: Arıkan Yayınları.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2009 Baz Yılı Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, https://www.sbb.gov.tr/temel-ekonomik-gostergeler/#1623658138156-495ade6f-614d. (Erişim Tarihi: 03.06.2022).
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Bütçe Büyüklükleri ve Bütçe Gerçekleşmeleri, https://www.hmb.gov.tr/bumko-butce-buyuklukleri-ve-butce-gerceklesmeleri (Erişim Tarihi: 05.06.2022).
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2010 Yılı Bütçe Raporu, https://sgb.meb.gov.tr/www/dokumanlar/icerik/30 (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
• _________________________, 2021 Yılı Bütçe Raporu, https://sgb.meb.gov.tr/www/dokumanlar/icerik/30 (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
• TÜİK, Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2020, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Gelir-ve-Yasam-Kosullari-Arastirmasi-2020-37404 (Erişim Tarihi: 05.06.2022).
• ____, Sağlık Harcamaları İstatistikleri, 2020, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Saglik-Harcamalari-Istatistikleri-2020-37192 (Erişim Tarihi: 03.06.2022).
• ____, Sosyal Koruma İstatistikleri, 2020, https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Saglik-ve-Sosyal-Koruma-101 (Erişim Tarihi: 05.06.2022).
• Ulu, M. İ. (2018), The Effect of Government Social Spending on Income Inequality in OECD: A Panel Data Analysis, International Journal of Economics Politics Humanities and Social Sciences, 1(3), s.184-202.
• Ulusoy, A. (2017), Maliye Politikası, 9. Baskı, Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Ulusoy, A., Karakurt, B., Akbulut, E. (2015), Eğitim Harcamalarının Gelir Dağılımına Etkisi: Türkiye’de Yükseköğretimin Gelir Eşitsizliğini Giderici İşlevi, Maliye Araştırmaları Dergisi, 1(2), s.45-75.
• Ünsal, E. M. (2011), Makro İktisat, 10. Baskı, Ankara: İmaj Kitabevi.
• World Bank (2018), Learning to Realize Education’s Promise, Overview, World Development Report, https://www.worldbank.org/en/publication/wdr2018 (Erişim Tarihi: 05.18.2022).