Külliyât Eserlerinden Osmanli Vakiflarina Bakış

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 138 - 160, 30.03.2023

Yasemin Elik

https://doi.org/10.11616/asbi.1205501

Öz

Osmanlı vakıflarının temel görevi, kamusal niteliği olan pek çok hizmeti Osmanlı toplumuna sunmaktır. Eğitimden sağlığa, sosyal güvenlikten diyanet ve bayındırlığa, sosyal yardıma kadar pek çok görev ifa eden vakıflar, Osmanlı toplumu için büyük önem arz eden müesseseler olmuşlardır. Çalışma; seçilmiş arşiv kaynakları olan Ahkâm Defterleri çerçevesinde vakıfları incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında toplam 677 tane hüküm incelenmiştir. Kaynaklar incelendiğinde vakıfların XVIII. yüzyıl sonları ve XIX. yüzyıl başlarında da; öncesinde olduğu gibi ekonomik, mali ve sosyal açılardan toplumu etkiledikleri görülmüştür. Kira ve kiracılık, vakıf yerin tasarrufu ve istibdâli, vakfa müdahale ya da vakfın müdahalesi ve vakfın ve kiracının yapmış olduğu tamir ve onarımlar ile ilgili konular bu etkileşim alanlarından bazılarıdır. Nihai olarak vakıfların, Evkaf Nezareti’ne bağlanarak denetimlerinin tekleştirilmesine kadar; Osmanlı toplumunu ekonomik, mali ve sosyal açılardan etkilediği Ahkâm Defterleri ile doğrulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Külliyât Eserleri, Ahkâm Defterleri, İcâreteyn, İstibdâl

Looking at Ottoman Waqfs Through Külliyât Works

Öz

Ottoman waqfs’ main task was to provide many public services to the Ottoman society. Waqfs, which performed many duties from education to health, from social security to religious and public works, to social aid, became institutions of great importance for the Ottoman society. Paper aims to examine waqfs through Verdicts Registers, which are selected archival sources. 677 provisions were examined. When the sources are examined, it was seen that waqfs affect the social life as economic, finance and social at the end of XVIIIth century and at the beginning of XIXth century, as before. Finally, it is also confirmed that waqfs are institutions that affected the Ottoman society as economic, finance and social by Verdicts Registers until waqfs were connected to the Ministry of Evkaf and their controls were unified.

Anahtar Kelimeler

Waqf, Külliyât Works, Verdicts Register, İcâreteyn, İstibdâl

Kaynakça

• Akgündüz, A. (2000), “İcâreteyn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 21, s. 389-391, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Akgündüz, A. (2001), “İstibdâl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 23, s. 319-320, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Akgündüz, A. (2014), Açılış Konuşması, Dünya Vakıflar Konferansı, Ankara.
• Akipek, Ş. ve Altaş H. (1998), Vakıflarda Evladiye Davaları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 47, s. 145-151.
• Alkan, M. (2007), Türk Tarihi Araştırmaları Açısından Vakıf Kayıtlar Arşivi, http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/663/alkan.pdf?sequence=1, (Erişim Tarihi: 21.02.2023).
• Ateş, İ. (1982), Hayri ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar, Vakıflar Dergisi, 15, s. 55-88.
• Balcı, A. (2021), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler, Ankara: Pegem Akademi.
• Bostan, M. K. (2017), Osmanlıda Vakıfların Yeri ve Önemi, Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 2(7), s. 119-128.
• Buluttekin, B. (2013), The Grading of Waqf System in Eighteenth – Century Istanbul in Light of Istanbul Ahkâm Registers (1750 – 1762), Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17-18(26-29), s. 179 – 215.
• Cıkay, N. (2020), Halep Ahkâm Defterlerinde Antakya, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:8(106), s. 235 – 250. http://dx.doi.org/10.29228/ASOS.43692.
• Çizakça, M. (2019), İktisat Tarihi Açısından Vakıflar, Vakıflar Dergisi, 80. Yıl Özel Sayı, s. 73-84. https://doi.org/10.16971/vakiflar.586069.
• Day, R. A. (2000), Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır ve Yayımlanır?, (Çev.: G. A. Altay), Ankara: TÜBİTAK.
• Devellioğlu, F. (2012), “İcâreteyn”, Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, s. 468, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dursun, K. (2015), I Numaralı Sivas Ahkâm Defterinde Yer Alan Vakıf Davalarının Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Ertuğrul, R. (2002), Ahkâm Defterlerine Göre XVIII. Yüzyıl İstanbul Vakıfları ve Coğrafî Dağılımları, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Genç, M. (2014), Klâsik Osmanlı Sosyal-İktisâdi Sistemi ve Vakıflar, Vakıflar Dergisi, 22, s. 9-18.
• Gökbilgin, M. (1977), Osmanlı Müesseseleri Teşkilatı ve Medeniyeti Tarihine Genel Bakış, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Günay, H. M. (2012), “Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 42, s. 475-479, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Güran, T. (2006), Ekonomik ve Malî Yönleriyle Vakıflar: Süleymaniye ve Şehzade Süleyman Paşa Vakıfları, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• İstanbul Külliyâtı, İstanbul Ahkâm Defterleri, İstanbul Vakıf Tarihi-2 (yayımlanmamış ham veri).
• İstanbul Külliyâtı, İstanbul Ahkâm Defterleri, İstanbul Vakıf Tarihi-3 (yayımlanmamış ham veri).
• İstanbul Külliyâtı, İstanbul Ahkâm Defterleri, İstanbul Vakıf Tarihi-4 (yayımlanmamış ham veri).
• Kala, A. (1998), İstanbul Külliyâtı V, İstanbul Ahkâm Defterleri İstanbul Vakıf Tarihi-1 (1742-1764), İstanbul: İstanbul Araştırmaları Merkezi.
• Kâmûs-ı Türkî. (2017), Vakf, İstanbul: İdeal & Kültür Yayıncılık.
• Kanat, E. (2013), Kudüs’teki İslâmî Vakıf ve Eserlerle İlgili Şam Ahkâm Defterlerinde Yer Alan Hükümler (1742 – 1830): İnceleme-metin, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Karazeybek, M. (2020), Kuruluş Döneminde Osmanlı Vakıfları, Tarih Okulu Dergisi, 13(XLV), s. 868-901. doi: http://dx.doi.org/1029228/Joh39701.
• Konan, B. (2021), Osmanlı Hukukunda Vakıflarda İstibdal Uygulaması, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 70(3), s. 991-1011.
• Köprülü, F. (1938), Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihi Ehemmiyeti, Vakıflar Dergisi, 1, s. 1-6. http://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/1234/K%c3%b6pr%c3%bcl%c3%bc.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Köprülü, F. (1942), Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekamülü, Vakıflar Dergisi, 2, s. 1-35.
• Köse, B. (2020), 6-7 numaralı Trabzon Ahkâm Defterlerine göre Gümüşhane Sancağı, Yüksek Lisans Tezi, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gümüşhane.
• Osmanlı Tarih Sözlüğü. (2011), Vakıf, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Özcan, T. (2003), Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öztürk, N. (1991), M. Hamdi Yazır’ın Vakıfcılık Anlayışı, İslâmi Araştırmalar Dergisi, 5(3), s. 208-214.
• Sahillioğlu, H. (1988), “Ahkâm Defteri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 1, s. 551, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Sekmen, N. (2015), IV Numaralı Trabzon Ahkam Defteri Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çankırı.
• Şimşek, M. (1986), Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerine Münakaşalar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), s. 207-220.
• Şensoy, F. (2016), Osmanlı İmparatorluğu’nda Vakıfların Ekonomik Boyutları, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (10), s. 41-63.
• Tabakoğlu, A. (2008), Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Teleke, S. (2019), 1836 – 1841 Tarihli Karaman Ahkâm Defteri Kayıtlarında Vakıflar, Ankara Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), s. 45-67.
• Tunç, M. N. (2022), Ahkâm Defterleri’nin Vakıf Araştırmalarındaki Yeri (1 Numaralı Erzurum, Karaman ve Maraş Ahkâm Defterleri), Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), s. 1-34.
• Türk Medeni Kanunu, Kanun Numarası: 4721, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4721.pdf, (Erişim Tarihi: 04.02.2021).
• Türkçe Sözlük. (2010), Vakıf, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ültay, E., Akyurt H. ve Ültay N. (2021), Sosyal Bilimlerde Betimsel İçerik Analizi, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 10, s. 188-201. DOI: 10.21733/ibad.871703.
• Yaraş, E. (2019), Nitel Araştırma Yöntemleri, (Ed.:, S. Ünal), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, s. 3-19, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Yediyıldız, B. (2003), XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yediyıldız, B. (2012), “Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 42, s. 475-486, İstanbul, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Yediyıldız, B. (2017), Vakıf ve Sivil Toplum, Vakıflar ve Sivil Toplum Üzerine Bazı Düşünceler, 11 Mayıs 2016, Vakıflar Genel Müdürlüğü & Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.