SAİD HALİM PAŞA’DA HUKUK VE TOPLUM İLİŞKİSİ

Yıl 2022, , 823 - 855, 31.12.2022

Ahmet Selim Kadıoğlu

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1190229

Öz

Hukukun temelde toplumsal bir olgu olduğu, toplum dikkate alınmadan hukukun mahiyetine dair yetkin bir anlama çabasının yürütülemeyeceği açıktır. Bu anlama çabası ise iki koldan yürütülmek durumundadır. Birincisi, yerelliklere inmeden mutlak olarak hukuk dediğimiz olgunun yine aynı ölçekte toplum kavramıyla ilişkisinin incelenmesidir. İkincisi, ayrı ayrı toplumlarda halihazırda yaşayan ve tevarüs edilen hukuk ile ait olduğu toplum arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Bu noktadaysa toplumsal aktörlerin incelenmesi ayrı bir önem taşımaktadır. Bu çalışmamızda Osmanlı’nın son yüzyılında başlayıp Cumhuriyet’le devam eden siyasal, sosyal ve hukuksal değişim sürecinde etkin aktörlerden biri olan Said Halim Paşa’nın hukuk ve toplum ilişkisi çerçevesinde görüşleri incelenmektedir. Said Halim bir yandan, hem II. Abdülhamid devrinde hem de İttihat ve Terakki devrinde Sadrazamlık ve Parti Genel Başkanlığına kadar uzanan yüksek bürokratik ve siyasi görevleriyle etkin bir uygulamacı iken diğer yandan da fikri mesaisini aktif biçimde sürdürmüştür. Said Halim, düşünsel çalışmalarının odağına devletin ve milletin çöküntü ve çözülmeden nasıl kurtarılabileceği sorununu almıştır. Uygulayıcı ve teorisyen kimliğiyle faal bir aktör olarak toplumsal sorunlara eğilen, bu kapsamda hukuka ve hukuk-toplum ilişkilerine de değinen Said Halim, konunun Türkiye eksenli ele alınışlarında fikirleri dikkate alınması gereken önemli düşünürlerden biridir.

Anahtar Kelimeler

Hukuk ve toplum ilişkisi, Said Halim Paşa, hukukun kaynağı, hukukun işlevselliği, hukuk ve değişme

The Relationship Between Law And Society In Said Halim Pasha

Öz

It’s clear that law is fundamentally a social fact, and any effort for a competent understanding of the nature of law should take society into account. This effort for an understanding should follow two pathways. First is the investigation of the relationship between society with the fact called law without attending to localities. Second is the examination of the relationship between the existing and inherited law in separate societies and the society to which a certain law belongs. In this regard, investigation of social actors is of particular importance. In this article, Said Halim Pasha’s views on the relationship between law and society will be examined. He was one of the active actors in the process of political, social and legal change that started in the last century of the Ottoman Empire and continued with the Republic. He was an important practitioner with duties in high bureaucratic and political positions, ranging from Grand Viziership during the reign of II. Abdulhamid to the Party Chairmanship during the Committee of Union and Progress era. On the other hand, he actively pursued his intellectual work. Said Halim placed the problem of how the state and society could be saved from collapse and dissolution to the center of his studies. As an active practitioner and a theoretician, Said Halim focused on social problems, and in this regard worked on law and law-society relations. Therefore, he is one of the important thinkers whose ideas should be taken into account regarding the study of the relationship between society and law in the Turkish context.

Anahtar Kelimeler

Relationship Between Law And Society, Said Halim Pasha, source of law, functionality of law, law and change

Kaynakça

• Ağaoğulları, Mehmet Ali ve Levent Köker. İmparatorluktan Tanrı Devletine. Ankara: İmge Kitabevi, 1991.
• Aktay, Yasin. “Osmanlı’nın İslamcı Prens’i: Said Halim Paşa.” Said Halim Paşa Kitabı Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
• Aristoteles. Politika. Çeviren Mete Tunçay. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1975.
• Bostan, M. Hanefi. Bir İslamcı Düşünür Said Halim Paşa. İstanbul: İrfan Yayıncılık, 1992.
• Bostan, M. Hanefi. “Said Halim Paşa ve Fikirleri.” 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 8, 22 (2019).
• Cengiz, Osman. “Son Devir Osmanlı Düşüncesi: Said Halim Paşa Külliyatında Bilgi Sosyolojisinin İmkanı.” TYB Akademi, 36 (2022).
• Gökalp, Ziya. “İçtimai Usul-i Fıkıh”. İslam Mecmuası. Yıl 1, 3 (1332 H.).
• Hamidullah, Muhammed. “İslam Hukukunun Kaynaklarına Dair Yeni Bir Tedkik.” Çev. Bülend Davran. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi I, Cüz 1-4 (1953).
• Hirş, Ernest. Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri. Güncel Dile Uyarlayan Selçuk Baran Veziroğlu. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 2001.
• Işık, Vahdettin (Hazırlayan). Said Halim Paşa Külliyatı. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Işık, Vahdettin. “Said Halim Paşa ve Tadilen Islah Anlayışı Olarak İslamlaşmak.” Said Halim Paşa Kitabı Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
• Işıktaç, Yasemin ve Umut Koloş. Hukuk Sosyolojisi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2020.
• TDV İslâm Ansiklopedisi. "Fıkıh." Cilt 13. İstanbul: Hayreddin Karaman, 1996.
• TDV İslâm Ansiklopedisi. "Delil." Cilt 9. İstanbul: Ali Bardakoğlu, 1994.
• Nal, Sabahattin. “Sait Halim Paşa’nın Egemenlik Anlayışı ve Öngördüğü Hükümet Sistemi.” İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10, 1 (2019).
• Ocakoğlu, Ömer Faruk. “Said Halim Paşa’da Hukuk ve Toplumsal Değişim.” Said Halim Paşa Kitabı Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
• Orum, Fatih. “Tayyib ve Habis Kavramları Çerçevesinde Kur’an-ı Kerim’de Rasulullah’ın Helal-Haram Belirleme Yetkisine Dair Ayetlerin Hukuki Tahlili.” Kalemname 3, 6 (2018).
• Ortaylı, İlber. “Osmanlı Devletinde Lâiklik ve Hukukun Romanizasyonu.” Erdem Dergisi, no. 27 (1997).
• Özyurt, Cevat. “Said Halim Paşa Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik: Muhafazakâr-Reformcu İslamcılığın Oluşumu.” Said Halim Paşa Kitabı Osmanlı Sadrazamı ve Düşünür. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
• Prens Mehmed Said Halim Paşa. Buhran-ı Fikrimiz. İstanbul: Dâr’ül-hilâfet’il-aliyye Hukuk Matbaası, 1337.
• Prens Said Halim Paşa. “Meşrutiyetin Tesirat ve Netayici.” Sebilü'r-Reşad XV, 383 (19 Kanun-i Evvel 1334).
• Prens Said Halim Paşa. “Kanun-ı Esasinin Ahval-i İctimaiyye ve Mevki-i Siyasimizle Adem-i Te'lifi: Kanun-ı Esasi Bizim Hal ve Mevki-i İctimaimizle Gayr-ı Kabil-i Te'lifdir.” Sebilü'r-Reşad XV, 384 (26 Kanun-i Evvel 1334).
• Said Halim Paşa. Buhranlarımız. Hazırlayan M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, 1973.
• Said Halim Paşa (Mehmet mahlasıyla). İnhitat-ı İslam Hakkında Bir Tecrübe-i Kalemiye. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1334.
• Said Halim Paşa (Mehmet mahlasıyla). Mukallidliklerimiz. İstanbul: Cihan Matbaası, 1329.
• Şentop, Mustafa. “Tanzimat Dönemi Kanunlaştırma Faaliyetleri Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3, 5 (2005).
• Şimşirgil, Ahmet ve Ekinci, Ekrem Buğra. Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. İstanbul: KTB Yayınları, 2009.
• Topçuoğlu, Hamide. “Max Weber'e Göre Hukukî Düşüncenin Kategorileri ve Yeni Hukuk Normlarının Teşekkül Tarzları.” Ord. Prof. Dr. Ernst E. Hirsch'e Armağan. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1964.
• Türkyılmaz, Hilmi. “İslamcı Bir Düşünür, Said Halim’in Batılılaşmaya Bakışı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IIV (2021).
• Weber, Max. Economy and Society. Editörler G. Roth ve C. Wittich. California: University of California Press, 1978.