EVALUATION OF FAKE NEWS AND DISINFORMATION IN NEWS BULLETINS AND DISCUSSION PROGRAMS UNDER LAW NO. 6112

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 929 - 971, 30.12.2023

Rümeysa Aluç Demirel

https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1356010

Öz

In the information age, individuals are heavily exposed to disinformation and fake news. The dissemination of such content, especially in news bulletins and discussion programs, causes misinformation, misleading public opinion and ultimately social unrest. As much as it is necessary for the public to receive information through news bulletins or to convey criticisms or comments made in discussion programs to the public within the scope of press activity, it is equally important for the public to have access to accurate information. There are national and international studies and legal provision on disinformation and fake news in audiovisual media. In Turkey, the Radio and Television Supreme Council (RTÜK) is responsible for combating fake news and disinformation in audiovisual media. Article 8 of Law No. 6112 regulates the compliance of broadcasts with the "broadcasting principles" and there are decisions regarding content that is found to be disinformation or fake news. While these decisions are handled within the framework of press activity and freedom of expression, they should also be evaluated in terms of "reality, accuracy and impartiality". In this study, firstly, the meaning of the concepts of disinformation and fake news on the basis of audiovisual media, disinformation and fake news in news and discussion programs will be discussed. The decisions made by RTÜK regarding discussion and news bulletins will be examined within the framework of Law No. 6112, and how the concepts of reality, accuracy and impartiality should be handled, especially in discussion programs, and the limits of subjective perspectives and open- ended statements will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Disinformation, Fake News, RTUK, Misleading Information

HABER BÜLTENLERİ VE TARTIŞMA PROGRAMLARINDA YALAN HABER VE DEZENFORMASYONUN 6112 SAYILI KANUN BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Enformasyon çağında bireyler dezenformasyon ve yalan haberlere yoğun biçimde maruz kalmaktadırlar. Özellikle haber bültenleri ve tartışma programlarında bu tür içeriklerin yayılması insanların yanlış bilgilenmesine, kamuoyunun yanlış yönlendirilmesine ve sonuçta toplumsal bir huzursuzluğa sebebiyet vermektedir. Halkın haber bültenleriyle bilgi alması veya tartışma programlarında yapılan eleştirilerin veya yorumların halka iletilmesi basın faaliyeti kapsamında ne kadar gerekliyse, toplumun doğru bilgiye ulaşması da o derece önemlidir. Görsel-işitsel medyada dezenformasyon ve yalan haberlere ilişkin ulusal ve uluslararası alanda çalışmalar ve yasal metinler bulunmaktadır. Türkiye’de görsel-işitsel medyada yalan haber ve dezenformasyonla mücadelede Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) görevlidir. 6112 sayılı Kanun’un 8’inci maddesindeki “yayın ilkeleri”ne uygunluğu denetlenen yayınlarda dezenformasyon veya yalan haber olduğu tespit edilen içeriklere yönelik kararlar bulunmaktadır. Bu kararlar basın faaliyeti ve ifade özgürlüğü sınırları çerçevesinde ele alınırken “gerçeklik, doğruluk ve tarafsızlık” bakımından da değerlendirilmelidir. Çalışmada öncelikle dezenformasyon ve yalan haber kavramlarının görsel-işitsel medya temelinde ne anlama geldiği, haber ve tartışma programlarında yaşanan dezenformasyon ve yalan haberlere değinilecektir. Tartışma ve haber bültenlerine yönelik RTÜK tarafından verilen kararlar 6112 sayılı Kanun çerçevesinde incelenerek özellikle tartışma programlarında gerçeklik, doğruluk ve tarafsızlık kavramlarının nasıl ele alınması gerektiği, sübjektif bakış açılarının ve yoruma açık ifadelerin sınırları ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dezenformasyon, Yalan Haber, RTÜK, Yanıltıcı Bilgi

Kaynakça

• Aksoy, H. C, "Cevap ve Düzeltme Hakkı Çerçevesinde Haberin Gerçeğe Aykırılığı "Maddi Gerçekliğe" Aykırı Bir Haberin Salt "Görünürdeki Gerçekliğe" Uygunluğu Cevap ve Düzeltme Hakkının Kullanılmasına Engel Midir?". Türkiye Barolar Birliği Dergisi 112, 2014, s. 55-72.
• Alağaş, H. M, Mermi, Ö. S., Kızıltaş, Ş., Eren, T. ve Selvi, Ö, “Ana Haber Bültenlerinde Yayınlanacak Haberlerin Seçimi İçin Kriterlerin ve Kriter Ağırlıklarının Belirlenmesi”, Akademik Platform Eğitim ve Değişim Dergisi, 1(1), 2018, s. 1-10.
• Apaydın, C, “Cevap ve Düzeltme Hakkı- İnternette Erişimin Engellenmesi- Unutulma Hakkı”, 1. Baskı, Seçkin Hukuk 2020.
• Atabek, N, “Gazetecilikte Tarafsızlık”, Marmara İletişim Dergisi, 7, 1994, s. 23- 36.
• Ateş, A, “Dezenformasyonla Mücadele: Kavramlar ve Kurumlar” Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21 (3), 2022, s. 1574-1586.
• Aydın, A. F, "Post-Truth Dönemde Sosyal Medyada Dezenformasyon: Covid-19 (Yeni Koronavirüs) Pandemi Süreci". Asya Studies 4, 2020, s. 76-90.
• Aytekin, G, Fake News: Dijital Çağda Dezenformasyon ve Yalanın Yükselişi’, (Güvenli Web, 3 Haziran 2022, https://www.guvenliweb.org.tr/blog-detay/fake-news-dijital-cagda-dezenformasyon-ve-yalanin-yukselisi Erişim Tarihi 7 Haziran 2023.
• Balcı, M. ve Çakır, K, "Halkı Yanıltıcı Bilgiyi Alenen Yayma Suçu (TCK m. 217/A)". Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9 (1), 2023, s. 1-17.
• Boyer, A, "Haber Nedir, Nasıl Biçimlendirilir? Geleneksel Ve İnternet Gazetelerindeki Farklılıkve Benzerlikler". Humanities Sciences 5 (1), 2010, s. 114-125.
• Büyükafşar, M. ve Özçağlayan, M, “Haber ve Doğruluk İlişkisi: Doğruluk Sorununun Geçmişi ve Haberin Dönüşümü”, Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 2019, s. 29-49.
• Cebre, A, ‘Hukuka Uygunluk Nedeni Olarak Haber Verme Hakkı’, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 7, 2016, s. 287- 319.
• Cereci, S, “Türkiye’deki Televizyon Kanallarında Yayınlanan Haber Bültenlerinde Dilin Kullanılma Biçimi: Masalsı Anlatım”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 2013, s. 7-24.
• Çömlekçi, M. F, "Sosyal Medyada Dezenformasyon Ve Haber Doğrulama Platformlarının Pratikleri". Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 7 (3), 2019, s. 1549-1563.
• Dastan, F, “Gazetecilikte Haberin Objektiflik Niteliği”, EURO Politika, 9, 2021, s. 41-50.
• Demirhan H. D ve Balcı, E. V, “Kriz Haberciliği Ve Etik Sorunsalı”, Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler Hakemli E-Dergisi 11, 2019, s. 48-56.
• Doğan, P. B, "Çatışan İki Değer: Haber Verme Hakkı ve Kişilik Hakkı". Ankara Barosu Dergisi, 4, 2014, 477-493.
• Dome Adjin- Tettley, T, “Combating fake news, and misinformation: Experimental evidence for media literacy education”, Cogent Arts & Humanities, 9, 2022, 1-17.
• Ekren, A, “Basılı, Görsel, İşitsel ve Sosyal Medyada Düzeltme ve Cevap”, 1. Baskı, Seçkin Hukuk 2021.
• Erkan, G. ve Ayhan, A, “Siyasal İletişimde Dezenformasyon ve Sosyal Medya: Bir Doğrulama Platformu Olarak Teyit.Org.” Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, 29, 2018, s. 202-223.
• Fendoğlu, H. T, ‘Olağanüstü Dönemler ve Yayıncılık’, Hacettepe HFD 7/ 1, (2017
• Gedikli, A. T, “Karşılaştırmalı Hukukta İnternet Ortamındaki Asılsız Bilgi Paylaşımlarının Önlenmesi”, Bilişim Hukuku Dergisi 2/ 2, 2020, s. 221-257.
• Ilgın, H, “Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Halkla İlişkiler İlişkisi”, İletişim Çalışmaları Dergisi, 7(2), 2022, s. 303-322.
• İnce, M. ve Yılmaz, M, “Ana haber Bültenlerinde Haberlerin Konusu ve Sunum Tarzı ile Reyting Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme”, 8 (1), 2020, s. 416-441.
• Kara, M, “Mezenformasyon ve Dezenformasyon Faaliyetleri”, Sektörel Riskler ve İletişim Teknolojileri, Denetişim, 13 (26), 2022, s. 45-54.
• Kazaz, M. ve Bayar, S, "Haber Tartışma Programlarının Bir Türü Olarak Haber Mahkemeleri Programlarının Analizi: Atv, Tv8, Star Tv Örneği", Selçuk İletişim, 12 (1), 2019, s. 186-198.
• Kent, B, “Alman Hukukunda Sosyal Ağlarda Yalan Haber ile Mücadele”, Bülent Kent ve Merve Ayşegül Kulular İbrahim (ed), Sosyal Medya Hukuku ve Yalan Haber, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, 2022, s. 9-37.
• Kocabay Şener, N, “Doğruluk Kontrol Merkezi” ve “Yalan Haber” Kavramlarına İlişkin İçeriklerin Medyada Yansımasının Araştırılması” Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, 29, 2018, s. 355-373.
• Kontoğlu, S, “Avrupa Birliği Hukukunda Dezenformasyonla Mücadele ve Öz Regülasyon Modeli”, Bülent Kent ve Merve Ayşegül Kulular İbrahim (ed), Sosyal Medya Hukuku ve Yalan Haber, 1. Baskı, Adalet Yayınevi 2022, s. 125-153.
• Korkmaz, B, “RTÜK’ün Sayıştay raporlarının televizyonda konuşulmasına yasak getirdiği iddiası” (Teyit Org 9 Ocak 2021) https://teyit.org/analiz/rtukun-sayistay-raporlarinin-televizyonda-konusulmasina-yasak-getirdigi-iddiasi 7 Temmuz 2023.
• Koşar, F. C. ve Günhan, G, "Basın Yoluyla Kişilik Hakkının İhlalinin Tespitinde Kullanılan Yargıtay ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Ölçütlerinin Değerlendirilmesi". Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 151, 2020, s. 259-302.
• Köse, H. ve Salamov, N, “TV Tartışma Programlarında Çarpıtma Unsurları: II. Karabağ Savaşı (Ermenistan-Azerbaycan Çatışması) Örneği” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Özel Sayı, 25, 2021, s. 128-152.
• Kulular İbrahim, M. A, “Avusturalya Hukukunda Yalan Haber”, Merve Ayşegül Kulular İbrahim ve Bülent Kent (ed), Sosyal Medya Hukuku ve Yalan Haber, 1. Baskı, Adalet Yayınevi 2022, s. 73- 101.
• Kulular İbrahim, M. A ve Aluç, R, 6112 Sayılı Kanun Kapsamında İsteğe Bağlı Yayınların İnternet Ortamından Sunumunda Çocukların Korunması, TAAD 13/ 51, (2022), s. 329-364.
• Kuruoğlu, H. ve Akçora, E, “Türkiye'de televizyon ana haber bültenlerinde haber öznesi olarak kadın kimliklerinin kıyaslamalı incelenmesi- 2001 ve 2016.” Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 2 (4), 2017, s. 1-26.
• Lexpera, İstanbul 13. Asliye Ticaret Mahkemesi, 2018/882, 2022/70, 2022, www.lexpera.com.tr Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Lexpera, İstanbul BAM 14 Hukuk Dairesi, 2018/181, 181/714, 5 Temmuz 2018, www.lexpera.com.tr Erişim Tarigi 7 Temmuz 2023.
• Lexpera, Karar No. 18, Tarih No. 2022/27, 6. Temmuz 2022, https://www.lexpera.com.tr/ictihat/radyo-ve-televizyon-ust-kurulu/karar-no-18-t-no-2022-27-t-6-7-2022 Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Lexpera, Karar No. 5, Tarih No. 2023/08, 22 Şubat 2023, https://www.lexpera.com.tr/ictihat/radyo-ve-televizyon-ust-kurulu/karar-no-5-t-no-2023-08-t-22-2-2023 Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Lexpera, Karar No. 97, Tarih No. 2013/36, 11 Haziran 2013, https://www.lexpera.com.tr/ictihat/radyo-ve-televizyon-ust-kurulu/karar-no-97-t-no-2013-36-t-11-6-2013 Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• MEB, ‘Gazetecilik, Haberin Nitelikleri’ (MEGEP MEB, 2013), http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Haberin%20Nitelikleri.pdf Erişim Tarihi 6 Temmuz 2023.
• Onursoy, S, Turan, E. A, Yeşilyurt, S. ve Astam, F. K, “Yalan Habere Karşı Tutum ve Davranışlar: Üç Üniversite Örneğinde Durum Araştırması”, Türk Kütüphaneciliği, 34 (3), 2020, s. 485-508.
• Orhan, U, Manipülasyon (Piyasa Dolandırıcılığı) Suçu, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23/ 2, (2021), s. 1635-1673.
• Parlak, T, “Ulusal ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler ile Basın Etik İlkeleri Işığında “Yalan Haber Neşri” ve Yalan Haber Neşrinin Önlenebilmesi Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 118, 2015, s. 163-198.
• Reuters, “What can publishers do about “fake” news?” (Reuters Agency, 16 Ekim 2017) https://www.reutersagency.com/en/reuters-community/what-can-publishers-do-about-fake-news/ Erişim Tarihi 6 Temmuz 2023.
• RTÜK, Karar No. 18, Toplantı No. 2021/49, (Kararlar, 15 Aralık 2021), https://www.rtuk.gov.tr/UstKurulKarar/Detay/17012 Erişim Tarihi 17 Temmuz 2023.
• RTÜK, Karar No. 26, Toplantı No. 2023/14, (Kararlar, 5 Nisan 2023), https://www.rtuk.gov.tr/UstKurulKarar/Detay/19605 Erişim Tarihi 17 Temmuz 2023.
• RTÜK, Karar No. 33, Toplantı No. 2019/17, (Kararlar, 17 Nisan 2019), https://www.rtuk.gov.tr/UstKurulKarar/Detay/11568, Erişim Tarihi 17 Temmuz 2023.
• Sarsılmaz, M, “Deprem bölgesine gönderilen yardımların alkollü içecek logosu yüzünden geri çevrildiği" iddiası”, (Anadolu Ajansı Teyit Hattı 9 Şubat 2023) https://www.aa.com.tr/tr/teyithatti/aktuel/deprem-bolgesine-gonderilen-yardimlatrin-alkollu-icecek-logosu-yuzunden-geri-cevrildigi-iddiasi/1815335 Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Söyler, Y, “Fransa’nın Seçim Manipülasyonlarıyla Hukuki Mücadelesi ve Türkiye İçin Öneriler”, Bülent Kent ve Merve Ayşegül Kulular İbrahim (ed), Sosyal Medya Hukuku ve Yalan Haber, 1. Baskı, Adalet Yayınevi 2022, s. 37-73.
• Şahin, E, “Yalan Haber Gerçekliğin Zeminini Yok Eder”, (RTUK Web Sitesi Bildirimler, 3 Eylül 2021) https://www.rtuk.gov.tr/yalan-haber-gercekligin-zeminini-yok-eder/4112 Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Şen, E, ‘Halkı Yanıltıcı Bilgiyi Alenen Yayma Suçu’, (Ersan Şen Web Blog 21 Haziran 2022) https://sen.av.tr/tr/makale/halki-yaniltici-bilgiyi-alenen-yayma-sucu-onerisi Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Şen, E. ‘Radyo ve Televizyonların Yayın İçeriklerinden Sorumluluğu’, (Ersan Şen Web Blog 1 Ocak 2021), https://sen.av.tr/tr/makale/radyo-ve-televizyonlar%C4%B1n-yay%C4%B1n-iceriklerinden-sorumlulugu Erişim Tarihi 14 Temmuz 2023.
• Tokgöz, O, “Çeşitli Anlatım Biçimleriyle Günümüzde Haberciliğin Konumu” Yeni Yüzyıl’da İletişim Çalışmaları Dergisi, 3, 2021, s. 5-20.
• Tombaloğlu, N, “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Kamu Yararı Kavramı”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5 (1), 2014, 353-388.
• Topçu, E. ve Çaycı, B, “Sosyal Medyada Dezenformasyon: COVID-19 Pandemisi Örneği” TAM Akademi Dergisi, 1 (2), 2022, s. 161-191.
• Tümay, M, “Kişilik Hakları ve Basın Hürriyeti Çatışmasında İfade Hürriyeti Dengesi” Anayasa Yargısı, 31 (1), 2015, s. 355-378.
• UK Parliament, House of Lords House Of Commona, ‘Fifth Report of Session 2017-19’, (Publications Parliament, 6 Kasım 2017) https://publications.parliament.uk/pa/jt201719/jtselect/jtstatin/47/47.pdf Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Ukrow, J, ‘Latvian Regulator Issues Fines For Spreading Fake News About Coronavirus’, (Merlin IRIS), 2021/10, <https://merlin.obs.coe.int/article/9168> Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Wilking, J, ‘Parliamentary Committee Report On Tackling Fake News And Interference In Elections In Social Media’, (Merlin IRIS), 2018/8, https://merlin.obs.coe.int/newsletter/download/238/pdf/en Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Yeni Şafak, “Yalan Haber gerçekliği zeminini yok eder”, 1 Eylül 2021, https://www.yenisafak.com/dusunce-gunlugu/yalan-habergercekligin-zeminini-yok-eder-3690191 Erişim Tarihi 7 Temmuz 2023.
• Yıldız, E. E, Baykal, K. C, ‘6112 Sayılı Kanun Çerçevesinde Yayın Hizmeti İlkeleri ve İhlalleri, Kültür Araştırmaları Dergisi 11, (2021), s. 127-147.
• Yücel, M. T, "Yargılamada Objektiflik ve Tarafsızlık". Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 111, 2014, s. 117-132.
• Zehir, E. Ö, “Youtube’dan Yalan Haberlere Karşı Önlem: Videolardan Önce “Kamu Spotu” Yayınlanacak”, (Web Tekno Ekim 2022) https://www.webtekno.com/yazar/lasfiniel 7 Temmuz 2023.