RÜKNEDDÎN AHMED’İN ACÂİBÜ’L- MAHLÛKÂT TERCÜMESİNDE MİTOLOJİK ÖĞELER

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 6, 674 - 702, 30.06.2019

Tuğçe Yaşa

Öz

Klâsik
Türk edebiyatı; kutsal kitaplar, evliya ve enbiya menkıbeleri, efsane,
astronomi, astroloji ve yerli malzeme gibi pek çok kaynaktan beslenir.
Bunlardan biri olan mitoloji, sanatkârlara esin kaynağı olmanın yanı sıra inanç
hususunda birtakım açıklamalar getirmesi sebebiyle her yüzyılda dikkat çeken
konulardan biri olmuştur. Yazıldığı dönemin coğrafya ve kozmografya kitabı
olarak kabul edilen ve “yaratıkların acayipliği” anlamına gelen Acâibü’l-mahlûkâtlarda,
başta yaratılış hadisesi olmak üzere; ateş, hava, su ve toprak gibi unsurların
kökenine dair açıklamalar yapılır ve insanların bunlardan nasıl istifade etmesi
gerektiği bildirilir. Bazı şahıslar etrafında gelişen olağanüstü anlatmalar da
bu tür eserlerde, okuyanlara örnek teşkil etmek veya yol göstermek amacıyla
kendisine yer bulur. Bu nedenle Acâibü’l-mahlûkât kitaplarında mitolojinin
temel konularının ve gayelerinin mevcut olduğu söylenebilir. 15. yüzyılda
Rükneddîn Ahmed tarafından tercüme edilip Çelebi Mehmet’e sunulan Acâibü’l-mahlûkât’ta
da Hint, Yunan, İran ve Türk mitolojilerine ait köken, eskatoloji ve kozmogoni
mitleri ile mitolojik şahıslar, mitolojik hayvanlar ve mitolojik bitkiler gibi
pek çok öğeye rastlanmış ve bunlar tespit edilip metindeki fonksiyonları
değerlendirilerek araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Acâibü’l-mahlûkât, Rükneddîn Ahmed, Mitoloji, Mit, Efsane

Kaynakça

• AND, M. (2018). Minyatürlerle Osmanlı İslâm Mitologyası. İstanbul: YKY. BEYDİLLİ, C. (2004). Türk Mitolojisi, Ansiklopedik Sözlük. Çev. Eren Ercan, Ankara: Yurt. ÇORUHLU, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı. DEMİRCİ, K. (1993). “Dahhâk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 8, s. 408-409, İstanbul: TDV. DEVELLİOĞLU, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın. ELIADE, M. (2014). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan Özcan, İstanbul: Kabalcı. ------------ (2017). Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rifat, İstanbul: Alfa. FRAZER, J. G. (2017). Altın Dal “Dinin ve Folklorun Kökleri”. Çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul: YKY. HOOKE, S. H. (1993). Ortadoğu Mitolojisi “Mezopotamya Mısır Filistin, Hitit Musevî, Hıristiyan Mitosları”. Çev. Alâeddin Şenel, Ankara: İmge. İNAN, A. (2017). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK. KAVAK, S., vd. (2017). “Adamotu’nun (Mandragora Sp.) Tarihteki Kullanımına Dair Arkeolojik Kanıtlar: Tatarlı Höyük (Ceyhan/Adana)”, Sivas Darüşşifâsı’nın 800. Yılı Anısına XIII. Türk Tıp Tarihi Kongresi, Sivas, 18-21 Ekim. KOCATÜRK, V.M. (2016). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi “Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi”. İstanbul: İKÜ. KUT, G. (1988). Acâibü’l-mahlûkât, İslâm Ansiklopedisi, C.1, s.315-317, İstanbul: TDV. -------- (2010). Acâibü’l-mahlûkât, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II. İstanbul: Simurg. ÖGEL, B. (2014). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK. --------. (2014). Türk Mitolojisi II. Ankara: TTK. RITTER, H. (2011). Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi “Karşılaştırmalı Edebiyat Metinleri”. Ed. Mehmet Kanar. İstanbul: Ayrıntı. SARIKAYA, B. (2010). “Rükneddin Ahmed’in Acâibü’l-mahlûkât Tercümesi, (Giriş, Metin, Sözlük)”. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul. STRAUSS, L. (1986). Mit ve Anlam. Çev. Şen Süer; Selahattin Erkanlı, İstanbul: Alan. ŞİŞMAN B, KUZUBAŞ M. (2007). Şehnâme’nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri. İstanbul: Ötüken. TÖKEL, D. A. (2016). Divan Şiirinde Şahıslar Mitolojisi, İstanbul: FSM.