XIX. YÜZYILIN İLK ÇEYREĞİNDE GÜMÜŞHACIKÖY MADENLERİNİN DURUMU

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 10, 220 - 238, 22.12.2019

Songül Keçeci Kurt , Gürkan Cevger

Öz

Osmanlı para düzeninin tedavül ihtiyacını karşılaması bakımından büyük ehemmiyet arz eden madenler, devletin gelir kaynakları arasında bulunması nedeniyle de önemlidir. Osmanlı Devleti, ilk dönemlerden itibaren ele geçirdiği bölgelerdeki madenleri stratejik ve askerî öneme sahip alanlar olarak görmüştür. XV. ve XVI. yüzyıllarda iyi bir düzeyde olan Osmanlı madenciliği, XVIII. yüzyıldan itibaren Avrupa’daki gelişmelere ayak uyduramayarak zayıflamaya başlamıştır. Bu çalışmada XIX. yüzyılın başlarında Gümüşhacıköy madenlerinin durumu incelenmiştir. XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde Gümüşhacıköy madenleri emanet usulüne göre eminler aracılığı ile yönetilmektedir. Gümüşhacıköy’e atanan eminler genel olarak bir yıllığına atanmaktadır ve madende özellikle gümüş ve kurşun madenleri çıkarılmaktadır. Maden ocağının yakın çevresindeki yöreler maden ocağının ve burada çalışacakların ihtiyaçlarını karşılamak üzere görevlendirilmiştir. Bu bölgelerin reayası, hizmetleri karşılığında çeşitli vergilerden de muaf tutulmuşlardır. Gümüşhacıköy’de bir darphânenin bulunduğu ve çıkarılan gümüşün zaman zaman Samsun iskelesi üzerinden İstanbul’a gönderildiği anlaşılmaktadır. Bu çalışma kapsamında Devlet arşivleri fonlarında yer alan özellikle Cevdet tasnifi belgeleri kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gümühacıköy, Maden, Osmanlı

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet, Darphâne(C..DRB.) Dosya no: /Gömlek no: 18/865, 17/818, 12/566, 19/909, 6/293, 39/1909, 39/1924, 43/2134, 54/2667, 54/2669, 10/464, 56/2783, 19/918 16/761, 32/1573, 17/839, 3/127, 25/1248, 12/574, 14/680, 103/4584, 27/1350, 35/1709, 22/109 Topkapı Sarayı Arşivi, Topkapı Sarayı Müze Arşivi (TS.MA.e) Dosya no/Gömlek no: 1215/72, 1184/30, 1215/31, Bab-ı Defteri Başmuhasebe Defterleri (D..BŞM.d..). Defter no: 8824 Cevdet Dahiliye (C..DH..) Dosya no/Gömlek no: 223/11119, 1. Diğer Kaynaklar ABDİZADE Hüseyin Hüsamettin, Amasya Tarihi, H.1329-1330, Hikmet Matbaası. ALTUNBAY, Mustafa, “Klasik Dönemde Osmanlı'da Madencilik”, Türkler Ansiklopedisi, C. 10, Ankara 2002, Yeni Türkiye Yayınları: Ankara. ÇAĞATAY, Neşet “Osmanlı İmparatorluğu’nda Maden İşletme Hukuku”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.2, Ankara 1943.s.117-126. DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 2008. DİA, “Gümüş” Türkiye Diyanet Vakfı islam Ansiklopedisi, C.14, s.270-271. GENÇ, Mehmet, “İltizam”, TDV İslam Ansiklopedisi,2000, C.22, 154-158. GENÇ, Mehmet, “Mukâtaa” TDV İslam Ansiklopedisi, 2006, C.31, s.129-132. İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt 1, İstanbul 2000, Eren Yayıncılık. KEÇECİ KURT, Songül, Osmanlı Döneminde Gümüşhacıköy’de Madencilik, 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (14 – 17 Şubat 2019 / Yalova), s.79-93. KESKİN, Özkan, Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906), OTAM, 2011, 29(2), 125-148. ÖÇAL, Yaşar, Çapar zâde (Çapanoğlu) Süleyman Bey’in İdaresindeki Maden İşletmeleri, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05-07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı Cilt. 1, 374-391. ÖZKAYA, Yücel,“Mütesellim”, TDV İslam Ansiklopedisi, 2006, C.32, s. 203-204. QUATAERT, Donald “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Madencilik” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul 1985, s. 913-916. SAHİLLİOĞLU, Halil “Darphâne” TDV İslam Ansiklopedisi,1993, C.8, 501-505. ŞAFAKÇI, Hamit, Bozkır’da Madencilik (1176-1839), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2013. ŞAHİN, İlhan- Emecen, “Feridun Amasya”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.3, İstanbul 1991, s. 1. TIZLAK, Fahrettin, “Osmanlı Devleti’nde Madencilik”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 3, 1999, s. 312-321. TIZLAK, Fahrettin, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850), Ankara 1997. TTK Yayınları. VARLIK, Bülent “Osmanlı Devleti’nde Madenlerde Çalışma Koşulları” Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul 1985, s.917-922.