MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ÜN EĞİTİMCİ KİŞİLİĞİ VE “BAŞÖĞRETMEN” UNVANI

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 173 - 196, 05.02.2020

Yasemin Işık

Öz

Tarihi bilinen ilk Türk toplumlarından itibaren yaşama şekilleriyle biçimlenen eğitim kurumunun (eğitim ve öğretimin) gelişimi Türk modernleşme sürecine paralel olarak gerçekleşmiştir. Eğitimde modernleşme daha çok Tanzimat’la başlamış ve sonrasında pek çok yenilik gerçekleştirilmiş, Batı ile temaslar artmıştır. Ancak gerçek anlamda modern eğitim-öğretim sistemine geçiş; “çağdaş uygarlık seviyesine ulaşma” amacında olan Cumhuriyet hükümetiyle mümkün olmuştur. Sosyal, ekonomik, politik ve kültürel dönüşümlerin toplumda kökleşmesinde ve bu dönüşümün haklılığını tüm dünyaya anlatmakta “eğitim” en önemli araç olarak görülmüştür.
“Benim asıl kişiliğim öğretmenliğimdir; ben milletimin öğretmeniyim…Eğer Cumhurreisi olmasam, Maarif Vekilliğini almak isterdim…” diyen Mustafa Kemal Atatürk, eğitimci kişiliği ile modernleşme sürecinden devralınan miras ve gözlemlerinden çıkardığı sonuçlar çerçevesinde yepyeni bir eğitim anlayışı, hedefi geliştirmiş; politikasını buna göre üretmiştir. Türk kimliğinin ve yeni değerlerin bireylere ve topluma kazandırılmasında, zihniyet dönüşümünde eğitimin rolü üzerinde titizlikle duran, sadece çocuklar ve gençlerin değil; tüm toplumun yeni değerlerle yeniden eğitilmesini hedefleyen Mustafa Kemal Atatürk, belirlediği hedefler ve ilkeler doğrultusunda eğitim ve kültür alanında günümüzde de halen geçerliliğini koruyan çok önemli politikalara ve uygulamalara imzasını atmıştır.
“Başöğretmen” unvanını alarak, kara tahta başına geçen Mustafa Kemal Atatürk, Türk Milletinin eğitim öğretim seferberliğinde fiilen çalışmış; Devlet adamlığının yanında kendi milletinin öğretmenliğini de yapmıştır. “Eğitime”, Türk çocukları ve gençlerini emanet ettiği “öğretmenlere” verdiği önem söylev ve demeçlerinden de açıkça anlaşılmaktadır.
Bakanlar Kurulu tarafından Atatürk’e verilen “Başöğretmen” unvanının Millet Mektepleri Talimatnamesi ile resmîleştiği “24 Kasım” günü, 1981 yılından beri “Öğretmenler Günü” olarak kutlanmaktadır ve bugün her yıl öğretmenlerin toplumdaki yeri, rolü, önemini değerlendirmek açısından güzel bir vesile olmuştur.
Bildiride, Mustafa Kemal Atatürk’ün eğitim anlayışının temelleri, eğitimci kişiliği ve yeni değerler ışığında belirlediği eğitim hedefleri ve ilkeleri, bunlara uygun eğitim politikaları ve uygulamaları, “Başöğretmen” unvanını alış süreci, 24 Kasım Öğretmenler Günü’nün önemi gibi başlıklar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Atatürk, Türk İnkılâbı ve Eğitim Başöğretmen, , 24 Kasım Öğretmenler Günü

Kaynakça

• Âdem, M. (2000). Atatürkçü Düşünce Işığında Eğitim Politikamız, Ankara: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık. Afet İnan. (1968). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Akyüz, Y. (1978). Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri (1848-1940), Ankara: Doğan Basımevi. Akyüz, Y. (1983). Atatürk ve 1921 Eğitim Kongresi, Cumhuriyet Döneminde Eğitim, İstanbul: MEB Basımevi, 89-103. Akyüz, Y. (1992). Atatürk’ün Eğitim Düşüncesinin Kökenleri, Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu (9-11 Eylül 1991), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8 (23), Mart, 235- 239. Akyüz, Y. (2002). Türk Eğitim Tarihi Açısından Öğretim Birliği (Tevhid-i Tedrisat) Yasasının Önemi, 78. Yılında Öğretim Birliği ve Yurt Dışında Eğitim Gören Türk Öğrenciler Sempozyumu, Ankara, 33-43. Akyüz, Y. (2006). Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000 - M.S. 2006, Ankara: PegemA Yayıncılık. Atatürk’ün Bütün Eserleri (1922-1923). (2004). İstanbul: Kaynak Yayınları. Atatürk’ün Bütün Eserleri (1923). (2005). İstanbul: Kaynak Yayınları. Atatürk’ün Bütün Eserleri (1924). (2005). İstanbul: Kaynak Yayınları. Atatürk’ün Bütün Eserleri (1924-1925). (2005). İstanbul: Kaynak Yayınları. Binbaşıoğlu, C. (2014). Başlangıçtan Günümüze Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Anı Yayıncılık. Doğan, İ. (2004). Küresel Değerler ve Eğitim: Türkiye Örneği, Toplum ve Eğitim Sorunları Üzerinde Felsefi ve Sosyolojik Tahliller, Ankara: PegemA Yay., 26-41. Doğan, İ. (2004). Eğitimin Toplumsal Temelleri, Toplum ve Eğitim Sorunları Üzerinde Felsefi ve Sosyolojik Tahliller, Ankara: PegemA Yay., 74-102. Doğramacı, İ. (1985). Atatürk ve Eğitim, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1 (3), Temmuz, 653-669. Duman, T. (2017). Geçmişten Günümüze Türk Eğitim Sistemi, Geçmişten Günümüze Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Ankara: Akçağ Yay., 217-254. Ergün, M. (1997). Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara: Ocak Yayınları. Erkal, M. (2000). Sosyoloji, İstanbul: Der Yayınları. Eroğlu, H. (1982). Türk İnkılâp Tarihi, Ankara: Millî Eğitim Basımevi. Gökmenoğlu T.; Kondakçı Y. (2015). Atatürk’ün Söylev ve Demeçlerinde Eğitim, Elementary Education Online, 14 (3), 1029-1043, http://ilkogretim-online.org.tr http://dx.doi.org/10.17051/io.2015.62054 Göksel, B. (1985). Atatürk’ün Eğitim Hakkında Görüşleri ve Misak-ı Maarif, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1 (3), Temmuz, 921-958. Güven, İ. (2004). Osmanlı Eğitiminin Batılılaşma Evreleri, Ankara: Naturel Yayıncılık. Hayta N.; Ünal U. (2017). Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (XVII. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar), Ankara: Gazi Kitabevi. Işık, Y. (2007). Hayat Mecmuası’nın Eği¬tim Açısından İncelenmesi (1926-1930), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Programları ve Öğretim (ESTT)-Eğitim Tarihi- Bilim Dalı, Ankara. Işık, Y. (2019). Mustafa Kemal Atatürk’ün Eğitimci Kişiliği ve ‘Başöğretmen’ Unvanı, 24 Kasım Başöğretmen Uluslararası Eğitim ve Yenilikçi Bilimler Sempozyumu (23-24 Kasım 2019) Özet Kitabı, (Editörler: Mustafayev, F.; Cafarov, E.), Ankara: İKSAD Yayınevi, 07.12. 2019, ISBN- 978-605-69877-4-8, 109. Kaplan, İ. (1999). Türkiye’de Millî Eğitim İdeolojisi, Ankara: İletişim Yayınları. Kurt, İ. (2000). Psikolojiden Kültüre, Konya: Eğitim Kitabevi. Ortaylı, İ. (2018). Gazi Mustafa Kemal Atatürk, İstanbul: Kronik Kitap. Özcan, H. (2003). Atatürk Dönemi Millî Eğitim Politikası ve Atatürkçü Düşüncenin Eğitimle Etkileşimi (1920-1938), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Özodaşık, M. (1999). Cumhuriyet Dönemi Yeni Bir Nesil Yetiştirme (1923-1950), Konya: Çizgi Kitabevi. Özodaşık, M. (2006). Yeni Nesil, Konya: Tablet Kitabevi. Safa, P. (2006). Türk İnkılâbına Bakışlar, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Senemoğlu, N. Atatürk ve Eğitim, Eğitim Dünyası Dergisi, https://www.nuraysenemoglu.com/FileUpload/bs678778/File/ataturk_ve_egitim.p df Tunaya, T. Z. (1983). Atatürkçülük, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, 1, 89-90. Turan, R. (2002). Eğitim ve Öğretimdeki Gelişmeler: Yeni Devlet Yeni Eğitim, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-II, Ankara: AKDTYK-Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 99-185. Tünay, B. (1985). Atatürk ve Liderlik, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1 (2), Mart, 555- 571. Türk Millî Eğitim Temel Kanunu. (1995). (Kanun No: 1739, Kabul Tarihi: 14.6.1973), Ankara: MEB Yayınları. Yalçın, S. (2011). Mustafa Kemal Atatürk, Hayatı ve Eseri, Ankara: Berikan Yayınevi. Yalçın, S. (2013). Türk Modernleşmesi ve Atatürk, Semih Yalçın İlmi Makaleler, (Yayına Hazırlayan: Erdoğan Özünlü, E.), Ankara: Berikan Yayınları, 2, 113-121. Yazıcı, E. (2017). Toplumsal Yapı ve Toplumsal Değişme Perspektifinden Türkiye’nin Son Yüz Yılı, Geçmişten Günümüze Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, (Editör: Yazıcı, E.), Ankara: Akçağ Yayınları, 11-43. Yılman, M. (2003). Eğitimin Tarihsel Temelleri, Öğretmenlik Mesleğine Giriş, (Editörler: Demirel, Ö., Kaya, Z.), Ankara: PegemA Yayıncılık, 21-46.