Dara Antik Kenti Toplumunda Diş Çürüğü Ve Anadolu Toplumlarıyla Karşılaştırılması

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 11, 197 - 214, 01.11.2017

Ayşegül Şarbak

Öz

Canlıların en önemli temel ihtiyaçlarından biri beslenmedir. Beslenme yapısını en iyi yansıtan yapılar olan dişler sayesinde geçmiş dönemlerde yaşamış olan insanların yaşam biçimlerini, sağlık yapılarını, toplumsal yapılarını ortaya koyabiliriz. Özellikle vücudun en sert yapıları olan dişler, günümüze kadar kalabilmekte ve milyonlarca yıl önce yaşamış olan canlılar hakkında bir takım bilgiler sunmaktadır. Çalışmamızın da konusu olan diş çürüğü beslenme yapısını yansıtan önemli patolojik olgulardan bir tanesidir. Diş çürüğünün oluşmasında besin çeşidi, besinlerin hazırlanış şekli, ağız hijyeni, hamilelik gibi nedenler etkilidir. Araştırmacılar unlu, şekerli ve nişastalı besinlerin diş çürüğüne neden olduklarını ancak balık, et, katı ve sıvı yağların dişlerin çürümesinde etkili olmadığını belirtmektedir. Çalışmanın amacı Dara Antik Kenti Toplumunun sağlık yapısını düş çürüğü açısından değerlendirmektir. Ayrıca Dara Antik Kenti’ni diş çürüğü açısından diğer Eski Anadolu toplumlarıyla karşılaştırarak Eski Anadolu toplumları arasındaki yerini belirlemektir. Bu amaçla Dara Antik Kenti Toplumundaki 216 bireye ait toplam 1521 diş, diş çürüğü oluşumu açısından incelenmiştir. 1386 adet daimi dişin 189’unda %13,63 çürük oluşumu tespit edilmiştir. Diş Çürüğü oranı dişi bireylerde %17,39, erkek bireylerde ise %8,86 olarak bulunmuştur. Sonuçlar istatiksel olarak değerlendirilmiş, dişi ve erkek bireyler arasında çürük oluşumu açısından anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. Anadolu’da yaşamış eski insan toplumların dişlerinde yapılan çalışmalar çürük sıklığında tarıma geçişle birlikte arttığını göstermiştir. Dara Antik Kenti toplumunda görülen çürük oluşumu tarım toplumlarına benzerlik göstermektedir Ayrıca %13,63 çürük oranı Dara Antik Kentinin karbonhidrat tüketiminin, yoğun olan Eski Anadolu toplulukları arasında olduğunu göstermektedir

Anahtar Kelimeler

Dara Antik Kenti, Geç Roma, Diş Çürüğü, Ağız Sağlığı, Anadolu

Kaynakça

• Açıkkol, A., (2000), Küçükhöyük Eski Tunç Çağı İnsanlarının Paleoantropolojik Açıdan İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Alpagut, B., (1986), (Malatya) Arslantepe Geç Roma Dönemi Yüz İskeletlerinin Biyometrik Değerlendirilmesinin Arkeometrideki Yeri, II. Arkeometri Sonuçlan Toplantısı. s.7, Ankara.
• Angel, J. L., (1971), “Early Neolithic Skeletons From Çatal Höyük: Demography And Pathology”, Anatolian Studies, 21, 77-98.
• Atamtürk, D., Duyar,D. (2008) “Adramytteion (Örentepe) İskeletlerinde Ağız ve Diş Sağlığı”, H. Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25, 1–15.
• Atamtürk, D., Duyar, İ., (2010), “Resuloğlu Erken Tunç Çağı Topluluğunda Ağız ve Diş
• Sağlığı”, H. Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27 (1): 33-52
• Atamtürk, D., Duyar, İ. Gülşen, F., (2011), Tlos İskeletlerinin Antropolojik Analizi, 27.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 331-346.
• Brothwell, D. R. (Ed.) (1981) Digging Up Bones: Excavations, Treatment and Study of
• Human Skeletal Remains, Oxford: Oxford University Press.
• Buikstra, J. E., Ubelaker, D. H., (1994), Standards For Data Collection From Human Skeletal Remains, Arkansas Archeological Survey Research Series, No:44.
• Caselitz, P., (1998), Caries- Ancient Plaque of Humankind, Kurt W.Alt,Friedrich W. Rösing, Maria Tescler- Nicola (ed), DentalAntropology, Springer- Verlag/Wien, sf, 203-226.
• Çırak, A., (2009), Kelenderis İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi ve Anadolu Toplumları Arasındaki Yeri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Bölümü.
• Çırak, A., Karaöz Arıhan,S., Şimşek,N., Erkman,C, (2009), Eski Anadolu Toplumlarında Yaşa Bağlı Diş Kayıpları, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi / Elderly Issues Research Journal 2009 (2):105-111.
• Çırak, A., Çırak, M.T., Erkman, A.C, (2013), Kelenderis Halkının Diş Ve Çene Patolojileri, Olba Xxı, 2013.
• Duyar, İ, Erdal, Y.S., (2003), “A new approach of calibrating dental caries fraquency of skeletal remains”, HOMO 54 (1): 57-70.
• Erdal Y. S., (1996), ‘İznik Geç Bizans Dönemi İnsanlarının Çene ve Dişlerinin Antropolojik Açıdan İncelenmesi’. (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdal, Y.S., (2001), Antandros İnsanlarında Ağız Ve Diş Sağlığı. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 1, 45–55.
• Erdal, Y., S., (2009), Bademağacı Erken Neolitik İnsanları, 24. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 97.
• Erkman, A., C., (2008), Van Dilkaya Erken Demir Cağı ve Orta Cağ Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Bölümü.
• Erkman, A., C., (2008), Altıntepe Urartu İskeletlerine Ait Alt Canıne Dişlerinden Cinsiyet Tespiti, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı1/3 117-130
• Erkman, A., C., Çırak, A., Şimşek, N., Özgün Başıbüyük, G., (2010), Karagündüz Erken Demir Çağ İskeletlerine Ait Dişlerin Odontometrik Analizi, Karadeniz Black Sea Sosyal Bilimler Dergisis:29-43.
• Eroğlu, S., (1998), Sardis Roma-Bizans Toplumlarında Diş Hastalıkları ve Ağız Sağlığı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gözlük, P., Yılmaz, H., Yiğit, A., Açıkkol, A., Sevim, A., (2003), Hakkari Erken Demir Çağı İskeletlerinin Paleoantropolojik Acıdan İncelenmesi”, 18.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 31-40.
• Gözlük, P., (2004), Van Kara gündüz Popülasyonunun Dişlerinin ve Çenelerinin Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antropoloji Bölümü.
• Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yaşar, Z.F., Yiğit, A., Suata Alpaslan, F., Sevim Erol,A., Kesikçiler, B., (2010), Trabzon Kızlar Manastırı İskeletlerinde Ağız ve Diş Sağlığı, 25. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, s.127-150.
• Güleç, E., (1986), “Klazomenai İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”, I. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 131-137.
• Güleç, E., (1989), “Panaztepe İskeletlerinin Paleoantropolojik ve Paleopatolojik İncelemesi”, Türk Arkeoloji Dergisi, 28, 73-95.
• Güleç, E., ve Duyar, İ., (1998), Panaztepe MÖ İkinci Bin ve Roma Dönemi İskeletlerinin Antropolojik Analizi (1985–1990). Antropoloji, 13, 179–206.
• Hardwick, J. L. (1960). The incidence and distribution of caries throughout the ages in relation to the Englishman’s diet. British Dental Journal 108: 9–17
• Kamay,I.C., (2015), Diş Çürüğü ve Tarihteki Öyküsü, Antropoloji Dergisi, Sayı: 29 Sayfa: 017-028 DOI: 10.1501/antro_0000000310
• Karaöz Arıhan,S., Çırak, A., Erkman, A., C., (2009), Datça/Burgaz İskeletlerinin Paleoantropolojik Analizi, 25.Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 297-310.
• Kaur, H, Jıt, I, (1990), Age Estimation from Cortical İndex of the Human Clavicle in Nortwest İndians, American Journal of Physical Anthropology, 83:297– 305.
• Korkmaz, D., (1993), Elazığ / Norşuntepe Demir Çağı İskeletlerinde Diş Yapısı ve Hastalıkları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lukacs, J.R. (1989) “Dental paleopathology: methods for reconstructing dietary patterns”, Reconstructing of Life From The Skeleton, Iscan, M.Y., Kennedy, K.A.R. (Eds.). New York, Alan Liss., 261-286.
• Lukacs, J.R., and Largaespada, L.L., (2006), Explaining Sex Differences in Dental Caries Prevalence: Saliva, Hormones, and ‘‘Life-History’’ Etiologies, American Journal of Human Biology, 18, 540–555.
• Moore, W.J., Corbett, M.E., (1971), The Distribution Of Dental Caries in Ancient British Populations 1. Anglosaxon period, Caries Res. 5: 151–168.
• Olivier, G., (1969), Practical Anthropology, İllnois: Charles C Thomas Pub.
• Özbek, M., (1984), Etude anthropologique des restes humains de Hayaz Höyük. Anatolica, 11, 155–169.
• Özbek, M., (1997), Çayönü Tarım Toplumunda Diş Sağlığı, Türk Arkeoloji Dergisi, 31, 181– 216.
• Özbek, M., (1998), Human skelatel remains from Aşıklı: a Neolithic village near Aksaray, Turkey. G. Arsebük, M.J. Arsebük, M.J. Mellink ve W. Schirmer (Eds.), Light on the black hill: Studies presented to Halet Çambel,ss. 567–579, İstanbul: Ege Yayınları.
• Özbek,M., (2007), Dişlerle Zamanda Yolculuk, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Özbek,M., (2015), Dişlerle Tarih Öncesine Yolculık, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, ISBN: 9786056560149Ankara.
• Özkoçak, V., Alkaya A., (2017), Geometrik Morfometride İstatistiksel Yaklaşımlar
• Kitabevi, Basım sayısı:1, ISBN:978-605- 344-516- 6, Türkçe (Bilimsel Kitap), (Yayın No: Gazi 3527664)
• Üstündağ, H., ve Demirel, A., (2009), Alanya Kalesi İskelet Topluluğunda Ağız ve Diş Sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26, 219-234.
• Sağır, M., Satar, Z., Özer, İ., Güleç,E., (2009), Gümüşlük- Milas İskeletlerinin Ağız ve Diş Sağlığı, 25. Arkeometri Sonuçları Toplantısı,S:69,Ankara.
• Şarbak, A., (2015), Dara Antik Kenti (Mardin) Geç Roma İskelet Toplumu Dişlerinin Morfometrik Analizi ve Diş Sağlığı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi
• Sevim, A., (1993), Elazığ/Tepecik Ortaçağ İskeletlerinin Paleodemografik Açıdan Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara
• Sevim Erol, A., Yasar, Z., F., Özdemir, S., Yavuz, Y., (2011), “Hasankeyf İnsanlarınınAntropolojik Analizi”, 26. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 201-218.
• Sevim, A., (1993), Elazığ/Tepecik Ortaçağ İskeletlerinin Paleodemografik Açıdan Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara
• Şimşek, N., (2011), Laodikeia Popülasyonunun Diş ve Çenelerini Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi, Ankara Üiversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi).
• Scott G. R. (1997) “Dental Anthropology”, Encyclopedia of Human Biology (2nd Edition) Volume:3 Academic Press.
• Ubelaker, D. H., (1978), Human Skeletal Remains, Smithsonian Institution, Adline Publishering Company, Chicago.
• White,T.D. (1991) Human Osteology, USA: Academic Press.
• White, D. T, Black, M. T, Folkens, P., (2012), Human Osteology, Printed in U. S. A. Academic Press.
• Workshop Of European Anthropologists, (1980), Recommendations for Age and Sex Diagnoses of Skeletons, Journal of Human Evolution, 9: 517-54.
• Yaşar, Z.F., (2007), Adli Dental Antropoloji Dental Antropoloji Açıdan Minnetpınarı ve Güllüdere Toplumlarının Dişlerinin Karşılaştırmalı Analizi (Basılmamış Doktora Tezi), A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yılmaz, H., Açıkkol, A., (2003), Kütahya Ağızören İskeletlerine Ait Dişlerin İncelenmesi, Antropoloji Dergisi, 17,71-108.
• Yılmaz Usta, N., (2013), Iasos (Bizans Donemi) Toplumunda Ağız ve Diş Sağlığı, Antropoloji Dergisi, Sayı:25, sf:117.
• Yılmaz, H., Baykara,İ., Baykara, D., (2009), Kalecik (Van) İnsanlarının Ağız ve Diş Sağlığı, 25. Arkeometri Sonuçları Toplantısı,S:15,Ankara.
• Yiğit, A., Gözlük, P., Erkman, A. C., Çırak, A., ve Şimşek, N., (2004), Altıntepe Urartu İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi, 20. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 79–90.
• Yiğit, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., İbiş, R., Sevim Erol,A., (2010), Çankırı Salur Erken Tunç Dönemi İnsanları, 26. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 273.
• Zhang X. et al. (2010) “Prevalence Profile of Oral Disease in Ancient Population”, The Open Anthropology Journal, Vol: 3, 12-15.