EXAMINATION OF LEGAL REASONS OF UNIVERSITIES ESTABLISHED IN TURKEY

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 7, 43 - 70, 07.08.2020

Zafer Kuyrukçu , Ahmet Alkan

Öz

Universities play the biggest role in the use of contemporary, scientific and technological requirements in the rational and economical way of society. The establishment of a university is an important, economic and social event that takes place over many years. The distribution of universities within the country is a state policy. Article 130 of the 1982 Constitution stipulates that universities will be established by law. This decision-making body in Turkey is the Grand National Assembly of Turkey. With this study, it was aimed to determine the legal reasons of the universities established in the period from the proclamation of the Republic to the present day. In this context, ‘State Universities’ established in Turkey have formed the working universe. In the study, qualitative research approach was adopted and the texts of the law were examined in order to reveal the reasons for the establishment of universities. As a result of the research, it was determined that the main political idea in the establishment of universities was to revive the economic, social and cultural life of the city and to allow the city where everyone lives to university according to the principle of equality of opportunity.

Anahtar Kelimeler

University, Legal reasons, Establishment policy, Higher education, Articles of law

TÜRKİYE’DE KURULAN ÜNİVERSİTELERİN YASAL GEREKÇELERİNİN İNCELENMESİ

Öz

Bir toplum için; kendi insan gücü ve maddi kaynakların, çağdaş bilimsel ve teknolojik gereklerin rasyonel ve ekonomik şekilde kullanılmasında en büyük pay üniversitelere düşmektedir. Bir üniversitenin doğuşu ise uzun yıllar içinde gerçekleşen önemli, ekonomik ve toplumsal bir olaydır. Üniversitelerin ülke düzeyindeki dağılımı bir devlet politikasıdır ve 1982 Anayasası’nın 130. maddesi üniversitelerin yasayla kurulacağını hükme bağlamıştır. Türkiye’de bu karar verme organı ise Türkiye Büyük Millet Meclisi’dir. Bu çalışma ile Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar geçen süreçte kurulan üniversitelerin yasal gerekçelerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda çalışma evrenini Türkiye’de kurulan ‘Devlet üniversiteleri’ oluşturmuştur. Çalışmada, nitel araştırma yaklaşımı benimsenmiş olup üniversitelerin kurulma gerekçelerini ortaya koyabilmek için yasa metinleri incelenmiştir. Yapılan inceleme ile üniversitelerin kurulmalarında yatan temel yasal düşüncenin kentin ekonomik, kültürel ve sosyal hayatını canlandırmak ve fırsat eşitliği ilkesine göre herkesin yaşadığı kenti üniversite olanağına kavuşturmak olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Üniversite, Yasal gerekçeler, Kurulma politikası, Yükseköğretim, Yasa metinleri

Kaynakça

• Atatürk Üniversitesi Resmi İnternet Sayfası. (2019). “Kuruluş Öyküsü”. https://atauni.edu.tr/tr/kurulus-oykusu
• Cumhuriyet Dönemi Meclisleri Genel Kurul Tutanaklarına Erişim Sistemi. (1937). TBMM Zabıt Ceridesi, Cild: 20. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d05/c020/tbmm05020001.pdf
• Devlet Planlama Teşkilatı. (1970). Yüksek Öğretim Araştırması. Ankara: Sosyal Planlama Dairesi, Planlama Şubesi.
• Erkman, U. (1990). Büyüme ve Gelişme Açısından Üniversite Kampüslerinde Planlama ve Tasarım Sorunları. İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
• Gurbetoğlu, A. (2018). “Bilimsel Araştırma Yöntemleri”. http://agurbetoglu.com/bilimselarastirma.html
• Günal, İ. (2013). 50 Soruda Üniversite. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
• Günay, D., ve Günay, A. (2011). 1933’den Günümüze Türk Yükseköğretiminde Niceliksel Gelişmeler. Yüksekögretim ve Bilim Dergisi, 1(1), 1-22.
• Gürüz, K. (2016). Medrese v. Üniversite (A. Bingöl Ed.). İstanbul: Ka Kitap (I. Baskı).
• Gürüz, K., Şuhubi, E., Şengör, C., Türker, K., ve Yurtsever, E. (1994). Türkiye’de ve Dünyada Yükseköğretim Bilim ve Teknoloji. İstanbul: TÜSİAD Yayınları.
• Hacettepe Üniversitesi Resmi İnternet Sayfası. (2019). “Tıp Fakültesi-Fakültemiz”. https://universitem.hacettepe.edu.tr/tip.html
• Hatiboğlu, M. T. (2000). Türkiye Üniversite Tarihi. Ankara: Selvi Yayınevi (2. Baskı).
• Kavili Arap, S. (2007). Türkiye’de Üniversitelere İlişkin Politikalar ve Üniversitelerin Kuruluş Yeri Seçimi. (Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Kaymakcı, S., & Çakır, O. (2008). Türk Eğitim Tarihi’nde Yükseköğretimin Gelişimi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, (11), 17-40.
• Kaynar, M., & Parlak, İ. (2005). Her İl’e Bir Üniversite. Ankara: Paragraf Yayınevi.
• Kenan, S. (2015). Modern Üniversitenin Oluşum Süreci. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 45, 333-367.
• Korkut, H. (2001). Sorgulanan Yüksek Öğretim. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Korkut, H. (2003). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Üniversite Reformları. Milli Eğitim Dergisi, 160.
• Köroğlu, D. (1988). “Üniversite yer seçimi için bir model”. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kuyrukçu, Z., ve Alkan, A. (2020). Üniversitelerin Kuruluş Yeri Seçiminin Ahp ve Topsis Yöntemleri Kullanılarak Değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(69), 625-638.
• Küçükcan, T., ve Gür, B. S. (2009). Türkiye’de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz. Ankara: SETA Yayınları.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (1952). Doğu Üniversitesi Hakkında Rapor. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Bakanlığı ve YÖK Kurulu Başkanlığı. (1991). Yükseköğretim Gelişme Planı 1992 - 2012.
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1933). “İstanbul darülfünununun ilgası ile yerine yeni esaslar dâhilinde bir İstanbul üniversitesi teşkiline dair 1/705 numaralı kanun lâyihası ve Maarif encümeni mazbatası ile İstanbul darülfünunu 1933 senesi haziran ve temmuz ayları muvakkat bütçesi hakkında 1/713 numaralı kanun lâyihaları ve Bütçe encümeni mazbatası”. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d04/c015/tbmm04015064ss0249.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1944). “İstanbul Teknik Üniversitesi hakkında kanun lâyihası ve Maarif ve Bütçe Encümenleri mazbataları (1/279)”. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d07/c012/tbmm07012081ss0195.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1946). “4936 sayılı Üniversiteler Kanunu”. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc028/kanuntbmmc028/kanuntbmmc02804936.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1952). “Doğu Üniversitesi kurulmasına dair Kanun lâyihası ve Millî Eğitim ve Bütçe Komisyonları raporları (1/434)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c007/tbmm09007076ss0148.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1954). “Doğu vilâyetlerimizde kurulacak (Atatürk Üniversitesi) inşaatı için gelecek yıllara geçici taahhütlere girişilmesi hakkında kanun lâyihası ve Nafıa ve Bütçe encümenleri mazbataları (1/776)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c029/tbmm09029063ss0211.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1955a). “Trabzon Mebusu Mustafa Reşit Tarakçıoğlu ve 28 arkadaşının, Karadeniz Teknik Üniversitesi kuruluşu hakkında kanun teklifi ve Maarif ve Bütçe encümenleri mazbataları (2/85)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d10/c007/tbmm10007078ss0319.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1955b). “İzmir Mebusu Behzat Bilgin ve 22 arkadaşının, Ege Üniversitesi kurulması hakkında kanun teklifi ve Maarif ve Bütçe encümenleri mazbataları (2/70)”. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d10/c007/tbmm10007078ss0320.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1956). “Orta - Doğu Teknik Üniversitesinin kuruluş ve hazırlıkları hakkında kanun lâyihası ve Maarif ve Bütçe encümenleri mazbataları (1/572)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d10/c016/tbmm10016029ss0082.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1957). “Atatürk Üniversitesi kanun lâyihası ve Maarif ve Bütçe encümenleri mazbataları (1/667)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d10/c019/tbmm10019075ss0218.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1959). “Orta - Doğu Teknik Üniversitesi kanunu lâyihası ve Muvakkat Encümen mazbatası (1/357)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d11/c009/tbmm11009073ss0268.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1967a). “Hacettepe Üniversitesi kurulması hakkındaki kanun tasarısının Millet Meclisince kabul olunan metni ve Cumhuriyet Senatosu Geçici Komisyonu raporu (Millet Meclisi 1/359; Cumhuriyet Senatosu 1/797)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/CS__/t06/c042/cs__06042080ss0955.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1967b). “Hacettepe Üniversitesi kurulması hakkında kanun tasarısı ve Millî Eğitim ve Plân komisyonları raporları (1/359)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d02/c018/mm__02018119ss0288.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1971a). “Boğaziçi Üniversitesi adiyle İstanbul’da bir üniversite kurulması hakkında kanun tasarısının Millet Meclisince kabul olunan metni ve Cumhuriyet Senatosu Millî Eğitim ve Bütçe ve Plân komisyonları raporları (Millet Meclisi: 1/486; Cumhuriyet Senatosu 1/1266)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/CS__/t10/c067/cs__10067112ss1660.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1971b). “Boğaziçi Üniversitesi adiyle İstanbul’da bir üniversite kurulması hakkında kanun tasarısı ve Millî Eğitim ve Plân komisyonları raporları (1 /486)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c016/mm__03016141ss0379.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1971c). “Cumhuriyet Senatosu Adana Üyesi Mehmet Onaldı’nın-, Adana Üniversitesinin Kuruluşu hakkında kanun teklifi ile Adana Milletvekili Cevdet Akçalı ve 13 arkadaşının, Çukurova Üniversitesi Kuruluş kanunu teklifleri ve Millî Eğitim ve Plân komisyonları raporları (2/553,2/891)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c039/mm__03039131ss0905.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1973a). “1750 sayılı Üniversiteler Kanunu”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc056/kanuntbmmc056/kanuntbmmc05601750.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1973b). “Eskişehir Milletvekilleri Orhan Oğuz, Seyfi Öztürk ve iki arkadaşının, Anadolu Üniversitesi Kanunu teklifi ve Millî Eğitim ve Plân komisyonları raporları (2/894)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c039/mm__03039131ss0907.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1973c). “Diyarbakır Milletvekili Sabahattin Savcı ve 39 arkadaşının Diyarbakır Üniversitesi kuruluş kanunu teklifi ve Millî Eğitim ve Plân komisyonları raporları (2/897)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d03/c039/mm__03039131ss0929.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1974a). “İnönü Üniversitesi Kanun Tasarısı ile Malatya Milletvekili Mehmet Delikaya ve 210 arkadaşının, İnönü Üniversitesi açılması hakkında Kanun teklifi ve Millî Eğitim ve Plan komisyonları raporları (1/175, 2/73)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d04/c008/mm__04008031ss0085.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1974b). “Dört Üniversite Kurulması Hakkında Kanun Tasarısı ve Millî Eğitim ve Plan Komisyonları Raporları (1/132)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d04/c008/mm__04008031ss0095.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1978). “Kayseri Milletvekili Turhan Feyzioğlu ve 10 Arkadaşının, Kayseri Üniversitesi Kurulmasına İlişkin Kanun Teklifi ve Milli Eğitim ve Plan Komisyonları Raporları (2/143)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d05/c006/mm__05006162ss0125.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1982). “Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve Millî Eğitim Komisyonu Raporu (1/464)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/DM__/d02/c013/dm__02013040ss0293.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı (1983). “Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Danışma Meclisince Kabul Olunan Metni ve M. G. Konseyi İhtisas Komisyonu Raporu. (D. Meclisi: 1/464; M. G. Konseyi: 1/473)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MGK_/d01/c008/mgk_01008137ss0551.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (1992). “Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Hakkında 41 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair 2809 Sayılı Kanun ile 78 ve 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı ile …”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d19/c015/tbmm19015093ss0110.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (2005). “Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanunu ile 78 ve 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı”, https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1039m.htm
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (2007). “Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanunu İle 78 ve 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı”, https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss1414m.htm
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (2008a). “Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanununda ve Yükseköğretim Kurumları Öğretim Elemanlarının Kadroları Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameye Ekli Cetvellerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı”, https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem23/yil01/ss226.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (2008b). “Yükseköğretim Kurumları Teşkilâtı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı ile Plan ve Bütçe Komisyonu Raporu (1/490)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d23/c013/tbmm23013054ss0097.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (2010). “Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı; Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı ve Adalet ve Kalkınma Partisi Grup Başkanvekili Kayseri Milletvekili Mustafa Elitaş ve 4 Milletvekilinin Benzer Mahiyetteki Kanun Teklifi ile Plan ve Bütçe Komisyonu Raporu (1/845, 1/884, 2/701)”, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d23/c074/tbmm23074130ss0506.pdf
• T.B.M.M. Kanunlar ve Kararlar Erişim Ekranı. (2018). “Yükseköğretim Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı”, https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss556.pdf T.C. Cumhurbaşkanlığı Resmi Gazete. (1934). “İstanbul Üniversitesi İçin Hazırlanan Talimatnamenin Tatbiki Hakkında Kararname”. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2837.pdf
• Tekeli, İ. (2010). Tarihsel Bağlamı İçinde Türkiye’de Yükseköğretimin ve YÖK’ün Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli, İ. (2019). Modern Türkiye’de Bilim ve Üniversite (1923-2019). In A. Şimşek (Ed.), Modern Türkiye Tarihi (pp. 284-311). Ankara: Pegem Akademi.
• Timur, T. (2000). Toplumsal Değişme ve Üniversiteler. Ankara: İmge Kitabevi (1. Baskı).
• Tuna, Y. (2003). Kalkınma Planlarında Yüksek Öğretim. Milli Eğitim Dergisi, 160.
• Türeyen, M. N. (2002). Yükseköğretim Kurumları ve Kampuslar. İstanbul: Tasarım Yayın Grubu.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.