MÂTÜRÎDÎ’YE GÖRE MA’RÛF KAVRAMININ PSİKO-SOSYAL İŞLEVİ

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 9, 248 - 270, 30.09.2020

Osman Oral

Öz

Ma’rûf, iyi ve hayırlı olan, akıl ve yaratılış bakımından güzel görünen her şeyin ismidir. Türk İslâm dünyasının önemli âlimi Mâtürîdî (ö.333/944) ma’rûfu, aklın güzel gördüğü ve kabul ettiği, dinin benimsediği, temiz tabiatlı insanların uygun ve makul gördüğü şeyler olarak anlamlandırır. Kur’ân’da hangi davranışın ma’rûf olduğu konusunda bir tahsis yoluna gidilmemesi, ma’rûfun dinin yapılmasını istediği ve tavsiye ettiği, insanların makul ve güzel gördüğü şeyleri kapsadığını gösterir. Kur’ân’da geçen “ma’rûf itaat” gerçek anlamda hem söz hem de eylem ile bilinen doğru bir itaattir. “Ma’rûf söz”, gönül alıcı kalpten söylenen, hak, doğru, yumuşak, nazik ve güzel bir sözü ifade eder. Allah Hz. Peygamber’e ma’rûfu emreder, evlilik sözleşmesinde kadına mehrin ma’rûfa uygun verilmesini, âile’de ma’rûf geçim olmasını, vasiyetin ma’rûfa göre yapılmasını, evladın anne baba’ya ma’rûf davranmasını ister. Ma’rûf çözüm istihsan; çeşitli psiko sosyal problemler karşısında konuyu âdil, ma’kul, ve fıtrata uygun çözümlemedir. Bunlar akıl, vicdan, adâlet, doğruluk ve estetik temelinde imân, hak ve hikmetlerin insanlara sunulmasıdır. Aynı zamanda akıl ve vicdanın kabul ettiği inanç, değer ve hükümlerin dikkate alınmasını, hikmet ve hakikatlerin âdil, iyi ve çağdaş metodlarla anlatılması ve öğretilmesidir. Psiko sosyal hayatın canlılığı ferdin akıl, irâde ve duygu içerikli ma’rûf eylemleriyle olduğu gibi imân ve tevhid gibi unsurların hayatın her alanında yaşayabilmesi de ma’rûf içerikli psiko sosyal eylemlerle sağlanabilir. Akıllı insanın ma’rûfu yapması münkerden uzak durması yaratılış hikmeti ve kulluk görevidir.

Anahtar Kelimeler

Ma’rûf, Münker, İyi, Akıl, Mâtürîdî

Kaynakça

• Abdülcebbar, K. (2013). Şerhu’l-Usuli’l-Hamse, (Çev. İ.Çelebi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Aydın, M.A. (2003). “Mehir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (XXVIII): 389-391, TDV. Yayınları, İstanbul.
• Ayten, A. (2013). Empati ve Din, İz Yayıncılık, İstanbul.
• Buhari, E.İ. (1981). el-Camiu’s-Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Cüveyni, E.M. (1979). Gıyasü’l Umem Fi İltiyazi’z-Zulem, y.y., İskenderiye.
• Çağrıcı, M. (1995). “Emir bi’l-Ma’rûf nehiy ani’l-Münker”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), (XI):138-141, TDV Yayınları, İstanbul.
• Dökmen, Ü. (2015). İletişim Çatışmaları ve Empati, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Dumlu, Ö. (1999). Kur’ân-ı Kerim’de Ma’rûf ve Münker, Anadolu Yayınları, İzmir.
• Düzgün, Ş.A. (2013). “Kur’ân’ın Değer Sistemi ve Kadın Algımız”, Kelâm El Kitabı, Grafiker
• Ebu Hanife, İ.A. (1992). El-Fıkhu’l-Ekber, (Çev. M.Öz), MÜİFV. Yayınları, İstanbul.
• Eş’arî, E.H. (1953). Kitâbu’l-Luma’ fi’r-Red ala ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida’, y.y., Beyrut.
• Farabî, E.N. (1895). Ârâ’u Ehli’l Medineti’l Fadıla, y.y., Kahire.
• Gazâli, E. H. (1974). İhyâu Ulumu’d-Din, (Çev. A. Serdaroğlu), Bedir Yayınları, İstanbul.
• Gazâli, E. H. (2006). el-Mustasfa min İlmi’l-Usul, (Terc. H.Y.Apaydın), İslâm Hukuk Metodolijisi, Klasik Yayınları, İstanbul.
• Huvvarî, H. M. (1990). Tefsîru Kitâbillâhi’l-Azîz, y.y., Beyrut.
• Isfahânî, R. (1992). el-Müfredât fî Garîbi’l- Kur’ân, (Tahk. S. A. Ravâviri), yy. Beyrut.
• İbn Haldun, E.Z. (1968). Mukaddime, (Çev. Z.K.Ugan), y.y., İstanbul.
• İbn Hanbel, A. b. H. (1969). el-Müsned, y.y. Beyrut.
• İbn Mace, E.A.M. (1981). es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• İbn Manzur, E.C.G. (trs). Lisanü’l-Arab, y.y, Beyrut.
• İbnü’l-Cevzî, E.F. (1931). Hasan el-Basrî, y.y., Kahire.
• İbnü’l-Esir, İ. (1929). el-Kâmil fi’t-Tarih, (Tash. A.Neccar), y.y., Mısır.
• İlhan, A. (1986). “el-Emru bi’l-Mâ’ruf ve’n-Nehyu ani’l-Münker”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (1): 89-120.
• Kalhâtî, E. (1980). el-Keşf ve’l-Beyân, (Tahk. S.İ.Kâşif), y.y., Umman.
• Karagöz, İ. (1999). “İtaat Kavramı”, Diyanet İlmi Dergi, 35 (4): 41-49.
• Kevserî, M. Z. (1388). Makalatü’l-Kevseri, y.y., Humus.
• Malik, İ. (1981). el-Muvatta, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Mâtürîdî, E.M. (2005a). Kitabu’t-Tevhid, (Tahk. B.Topaloğlu), İSAM Yayınları, Ankara.
• Mâtürîdî, E.M. (2005b). Te’vilâtü’l-Kur’ân, Mizân Yayınları, İstanbul.
• Müslim, E.H. (1981). es-Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Nesefi, E.M. (2004). Tabsıratü’l-Edille fi Usuli’d-Din, DİB Yayınları, Ankara.
• Oral, O. (2014). “İmânın Sosyal Hayatta Tezâhürleri Doğruluk, Güzel Ahlak, Sevgi ve Kardeşlik” Bilimname, 27 (2): 159-175.
• Oral, O. (2016). “Şeyhülislâm Haydarizâde İbrahim Efendi’nin “Emir Bi’l-Ma’rûf Nehiy Ani’l-Münker” Adlı Makalesi”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 14 (1):146-176.
• Râzî, F. (1981). Mefatihu’l-Gayb, Darü’l-Fikr, Beyrut.
• Şehristanî, A. (1968). Kitabu’l Milel ve’n Nihal, y.y., Kahire.
• Taşdelen, M. (2016). “Mâtürîdî’nin Düşüncesinde Emri Bi’l-Ma’rûf Ve Nehyi Ani’l-Münker”, Doktora Tezi, ERÜ SBE, Kayseri.
• Tatcı, M. (1990). Yunus Emre Dîvanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Tirmizi, E.İ.M. (1981). es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Tunç, C. (1986). “İyiliği Emredip Kötülüğü Yasaklama Görevi”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5): 5-15.
• Zebidi, M.H. (trs). Tacü’l-arus, (Tahk. A.A.Ferrac), y.y. Beyrut.
• Zemahşeri, E.K. (2017). el-Keşşâf An Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl Fi Vucûhi’t-Te’vîl, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.