ENDÜLÜS TEFSİR GELENEĞİNDE BELAĞAT İLMİNİN YERİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 277 - 289, 30.04.2021

Emin Cengiz

Öz

Kur' ân Arapça olarak indirilmiş ilahi bir kitaptır. Dolayısıyla Kur'ân metninin doğru bir şekilde anlaşılabilmesi için Arap diline hâkim olmak gerekir. Bunun bilincinde olan müfessirler, ilk dönemlerden beri Kur'ân'ı tefsir edecek kişinin bilmesi gereken ilimleri sıralarken Arap dilinin önemine vurgu yapmışlardr. Başlangıçta dil bilimleri derken daha çok nahiv ve sarf gibi gramer ilimleri kastediliyor olsa da zamanla belağatın müstakil bir ilim haline gelmesiyle belağat ilmi de tefsir çalışmalarında yer almaya başlamıştır. Ancak belağat ilminin bütün tefsirlerde aynı yoğunlukta işlendiğini söylemek mümkün değildir. Belağat ilminin tefsir çalışmalarındaki konumu coğrafyaya, döneme, tefsirlerin türlerine, müfessirlerin ilgi alanlarına ve önceliklerine göre değişkenlik göstermektedir. İslam coğrafyasındaki tefsir çalışmalarının müşterek kuralları olsa da müfessirlerin neşet ettiği sosyo-kültürel ortamın tefsir anlayışlarına büyük tesiri olmuştur. Müfessirin yaşadığı coğrafyanın genel şartları hem tefsirde yaptığı yorumlara hem de tefsir yöntemindeki önceliklerini belirlemesi noktasında belirleyici olmuştur. Öyle ki, Müslümanların sekiz asrı bulan Endülüs’teki mevcudiyetleri boyunca oluşan sosyo-kültürel ortam ve bölgenin gereklilikleri, Endülüs tefsirinde doğu tefsirlerinden farklı bir yaklaşımın oluşmasına neden olmuştur. Bu farklı bakış açılarından bir tanesi de Arap dil bilimlerinden olan belâğat ilminin tefsirde hangi oranda yer aldığı hususudur. Nitekim Endülüs tefsir geleneğinde belâğat ilmi, doğuya nazaran çok fazla ön plana çıkmamış, Endülüs’te daha çok gramere ve icaza ağırlık verilmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada üç temel dönemde incelenen bazı Endülüslü müfessirlerin tefsirlerinde belâğat ilmine ne derece yer verdikleri ve bunun altında yatan sebepler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Tefsir, Endülüs, Belâğat, Kur’ân İlimleri

THE PLACE OF ILM AL-BALAGHAH İN THE ANDALUSİAN TAFSİR TRADİTİON

Öz

The Quran is a deific book being sent down in Arabic language. Hencefort, in order to understand the Quran's text correctly, it is necessary to have an Arabic language's capacity. The interpreters, who are aware of this, have emphasized on the Arabic language's importance while ranking the scholarships a person who will interpret the Quran should know. In the beginning, even though grammar scholarships like nahiv and sarf were mostly meant by linguistics the balagha's scholarship started to make reference in tafsir studies with the development of rhetoric as an separate scholarship. Nevertheless, it is not possible to say that the rhetoric scholarship is studied at the same intensity in all tafsirs. The position the balagha's scholarship in tafsir studies shows variability in compliance with geography, period, types of commentaries, interests and priorities of the commentators. Although Tafsir works in the Islamic world are common rules, the socio-cultural environment of the mufassir has had a great influence on Tafsir understanding. The conditions of the region where the mufassir lives have been effective in determining both his comments and his priorities in his commentary. As a matter of fact, the socio-cultural environment and the requirements of the region formed during the existence of Muslims in Andalusia for about eight centuries have laid the foundation for a different understanding in Andalusia interpretation than in the East. One of these differences is the degree at which the rhetoric is processed in the commentary(tafsir). As a matter of fact, in the sense of Andalusian commentary, rhetoric did not come to the fore much more than in the East, more emphasis on grammar and succinctness (i’caz) were given. In this study, some Andalusian mufassirs, who were investigated in three main periods, the extent to which included rhetoric(belagha) in their commentaries and the underlying reasons will be examined.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Tafsir, Andalusia, Belâğat, Tthe Sciences of the Qur'an

Kaynakça

• Atik, K. (1985). Endülüs ve Kur’ân İlimlerindeki Yeri. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2), 265-288.
• Birışık, A. (1999). İbn Atıyye el-Endelüsî. TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 19, ss. 338-340).
• Bolelli, N. (2018). Belâğat tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Cengiz, E. (2017). İbn Ebî Zemenîn (324-399/935-1008) ve tefsirdeki metodu. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (7), 28-50.
• Cengiz, E. (2017). İbn Ebî Zemenîn ve Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz Adlı Eserinin Filolojik Açıdan İncelenmesi. (Yayınlanmamış doktora tezi), Bozok Üniversitesi SBE.
• Cengiz, E. (2017). İbn Ebî Zemenîn’in (ö. 399/1008) Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz Adlı Eserinde Şiirle İstişhâd Yöntemi. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(16), 101-116.
• Çelik, H. A. (1986). Ebû Hayyân el-Endelüsî ve Tefsirindeki Metodu. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (7), 187-216.
• Çelik, H. A. (1991). Ebu Ḥayyân el-Endelüsî ve Tefsirdeki Metodu, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10), 118-129.
• Ḍayf, Ş. (ts.). el-Medârisu’n-naḥviyye. Kahire: 7. Basım, Dâru’l-Me‘ârif.
• ed-Dervîş, M. (1992). İ‘râbu’l-Ḳur’âni’l-Kerîm ve beyânihi (I-X). Beyrut: 3. Basım, Dâru’l-İrşâd.
• Ebû Ḥayyân, M. Y. (1993). el-Bahru’l-muhît (I-VIII). (Thk. ‘Âdil Aḥmed ‘Abdulmevcûd, ‘Alî Muḥammed Mu‘avviḍ, vd.), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Ekin, Y. (2001). Endülüs Tefsîr Geleneği. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (3), 247-266.
• Erdim, E. (2010). Zemahşerî ve İbn ‘Atiyye’nin Tefsirlerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım (Yayınlanmamış doktora tezi), Atatürk Üniversitesi SBE.
• Fâyid, A. (1973). Menhecu İbn ‘Atiyye fî Tefsîri’l-Kur’ân’i’l-Kerîm, Kahire: el-Hey’etu’l-‘Âmme li’ş-Şu’ûni’l-Matâbi‘i’l-Emîriyye.
• Hacımüftüoğlu, N. (2015). Belâğat İlmi ve Kur’ân. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, I(1), 9-36.
• Hanân, A. İ. (2009). İbn Ebî Zemenîn ve menhecuhû fi’t-tefsîr min hilâli İhtisârihi li tefsîr Yaḥyâ b. Sellâm, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• Ḥuseyn, Ṭ. (2010). Arap Belâgati: el-Câhız’den Abdu’l-Kâhir’e Kadarki Süreç. (Zafer Kızıklı, Çev.). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51(2), 433-460.
• İbn ‘Âşûr, M. T. (1884). Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muḥammed A. Ğ. (2001). el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘zazîz. (Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed, Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh M. (2003). Tefsîru İbn Ebî Zemenîn ve huve muḫtaṣaru tefsîri Yahya b. Sellâm (Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz). (Muḥammed Ḥasen Muḥammed Ḥasen İsmail, Aḥmed Ferîd el-Mezîdî, Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Haldûn, A. M. (2004). Mukaddimetu İbn Haldûn. (Abdullah Muhammed ed-Dervîş, Thk.). Dimaşk: Dâru Ya‘rib.
• Kafes, M. (1994). Ebû Hayyân el-Endelüsî. TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 10, ss. 152-153).
• Karataş, A. (2013). Endülüs Tefsir Geleneği ve Müfessir İbn Ebi Zemenîn (324-399/935-1008). Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (40), 295-318.
• Kılıç, H. (1992). Belâgat. TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 5, ss. 380-383).
• Kırkız, M. (2014), Arap Belâgat İlminin Tarihi ve Gelişim Aşamaları, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Koç, M. A. (2004). Endülüs Tefsirciliği Üzerine Bir Giriş Denemesi. İslâmiyyât Dergisi, 7(3), 43-58.
• Köse, S. ve el-’Umeyrât, S. H. (2016). el-‘Alâkatu beyne ‘iİlmi’l-belâğati ve tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (7), 197-224.
• Nuveyhid, A (1988). Mu‘cemu’l-mufessirîn min ‘asri’l-İslâm ve hatte’l-‘asri’l-hâdır (I-II). Beyrut: 3. Baskı, Muessesetu Nuveyhid es-Sakâfiyye.
• Özdemir, M. (1995). Endülüs. TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 11, ss. 211-225).
• Özdemir, M. (1997). Endülüs Müslümanları İlim ve Kültür Tarihi. Ankara: TDV. Yayınları.
• er-Rûmî, F. b. A. (1997). Menhecu’l-medreseti’l-Endelusiyyeti fi’t-tefsîr, Suudi Arabistan: Mektebetu’t-Tevbe.
• Sa‘dullah, Z. (2009-2010). el-Cevânibu’l-lisâniyyeti fî tefsîri’l-bahri’l-muhît. (Yayınlanmamış doktora tezi), Câmi‘atu Vehrân Kulliyetu’l-Âdâb ve’l-Funûn Kısmu’l-Luğati’l-‘Arabiyyeti ve Âdâbihâ.
• Süleymân, İ. F. el-Halîfe. (2007). İbn ‘Atiyye ve menhecuhu fî tefsîrihi el-muharreru’l-vecîz. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Câmi‘tu’l-Hartûm Kullitu’d-Dirâsâti’l-‘Ulyâ Kismu’d-Dirâsâtil-İslâmiyye.
• et-Temîmî, S. M. A. (2007). İtticâhâtu’l-Belâğati fî Tefsîri’l-bahri’l-Muhît li Ebî Hayyân el-Endelusî. Câmi‘atu’l-Mustansıriyye Mecelletu’l-Âdâbi’l-Mustansıriyye, (46), 1-29.
• ez-Zehebî, Ş. M. b. Ahmed (1996). Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ (I-XXV). (Şu‘ayb el-Arnavûṭ vd., Thk.). Beyrut: 11. Baskı, Muessesetu’r-Risâle.