TERİKENİN MAHİYETİ VE KAPSAMININ İSLÂM MİRAS HUKUKU İLE TÜRK MİRAS HUKUKUNDA MUKAYESESİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 286 - 303, 31.01.2022

Hilal Özay

Öz

Ankebût suresinin beşinci ayetinde geçtiği üzere “her can ölümü tadacaktır.” Ölüm hukukî açıdan önemli bir olaydır. Çünkü ölüm ile birlikte bir takım hak ve sorumluluklar doğmaktadır. Bu hak ve sorumluluklar daha çok miras konusunda gerçekleşmektedir. Mirasın mûris, vâris ve terike şeklinde üç unsuru bulunmaktadır. Bu unsurlardan terike bu araştırmanın konusu olarak seçilmiştir. Çünkü terikenin doğru bir şekilde belirlenmesi hakların elde edilmesinde ve sorumlulukların yerine getirilmesinde çok önem arz etmektedir. İslâm miras hukukunda ve Türk miras hukukunda terikenin tanımı, kapsamı ve terike üzerindeki haklar araştırıldı, değerlendirildi ve mukayesesi yapıldı. Sonuçta her iki miras hukukunun terike konusunda kendine has uygulamaları dolayısıyla farklılıkları ve benzer yönleri olduğu tespit edildi. Özellikle Türk miras hukukunda borçların terikeye dahil olması, mirasçıların mirasbırakanın borçlarından sorumlu olması, mirastan ıskat, feragat ve mirası ret haklarının varlığı, terikenin ölümle birlikte hemen vârislere intikal etmesi, vârisleri oluşturan kişiler, alacaklıların korunması; İslam miras hukukunda borçların miras olarak kalmaması ve borçlardan vârislerin sorumlu olmaması, terike üzerindeki haklarda öncelik sıralamasının olması, vasiyetin üçte birle sınırlandırılması dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Miras Hukuku, Türk Miras Hukuku, Terike/Tereke, Mal, Hak, Menfaat

Kaynakça

• Ahmet b. Hanbel, E. (ts.). Müsned. Kahire: Müessesetü Kurtubâ.
• Aktan, H. (1991). Mukayeseli İslâm Miras Hukuku. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Ali Haydar, E. (1984). Teshîlu’l-Ferâiz. sad. Orhan Çeker. Konya: Tekin Kitabevi.
• Antalya, G. & Sağlam, İ. (2015). Miras Hukuku. İstanbul: Legal Yayıncılık.
• Ayan, M. (2005). Miras Hukuku. Ankara: Mimoza Yayınları.
• Ayiter, N. & Kılıçoğlu, A. (1989). Miras Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Baygın, C. (2005). Türk Miras Hukukunda Alacaklıların Korunması. Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Baygın, C. (2008). Tenkis Davalarında Mirasbırakanın Tasarruf Nisabının Hesaplanması. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (12/3-4), 137-179.
• Bedran, E. (ts.) Ahkâmu’t-terikât ve’l-mevârîs fi’ş-şeriati’l-İslâmiyye ve’l-kanun. İskenderiye: Müessesetü Şebabi'l-Câmia.
• Berki, A. (1986). İslam Hukukunda Ferâiz ve İntikali. İrfan Yücel (sad.). Ankara: DİB Yayınları.
• Berki, Ş. (1968). Türk Medenî Kanununda Mirasçıların Mesuliyeti. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 25(3-4), 107-136.
• Berki, Ş. (1973). Eski ve Yeni Hukukumuzda Miras Sistemleri Arasındaki Farklar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29 (3), 133-158.
• Berki, Ş. (1978). İslâm Hukuku Miras Sistemi ile Medeni Kanun’un Miras Sistemi Arasındaki Farklar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (1), 1-15
• Berki, Ş. (1980). Eski ve Yeni Medeni Hukukumuzda Miras Sistemleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (37), 223-237.
• Beyhakî, E. (1344). Sünenü’l-Kebîr. 10 Cilt. Haydarâbâd: Meclisu Dâiretü’l-Meârif.
• Bilmen, Ö. (1985). Hukukı İslâmiyye ve Istılâhatı Fıkhıyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Bolak, A. (ts.). Uygulamada Miras ve Tereke Hukuku. İstanbul: Eğitim Yayınları.
• Buhârî, E. (1412/1992). el-Câmiu’s-saḥîḥ. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Buhûtî, M. (1402). Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan (metn)i’l-İḳnâʿ. Hilâl Musaylihî Mustafa (nşr.). 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Cebeci, G. (2011). Terekenin İflas Hükümlerine Göre Tasfiyesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Cürcânî, E. (1363). Şerḥu’l-ferâʾiżi’s-Sirâciyye. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd (thk.). Mısır: Matbaatu Mustafâ.
• Cürcânî, E. (1405). et-Ta‘rîfât. İbrahîm Ebyârî (thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-‘Arabî.
• Dinç, Y. (2020). Miras Hukukunda Külli Halefiyet İlkesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Döndüren, H. (1977). Delilleriyle İslâm Hukuku, Şahıs, Âile ve Çözümlü Miras Hukuku. Konya: Mistaş Matbaası.
• Dural, Mustafa & Öz, Turgut. (2009). Türk Özel Hukuku Cilt 4: Miras Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Ebû Dâvûd, S. (1412). Sünenü Ebî Dâvûd. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ebû Zehre, M. (ts.). Aḥkâmü’t-terikât ve’l-mevârîs̱. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî.
• Erdoğan, M. (1998). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Ezherî, E. (1421). Tehẕîbü’l-luġa. Muhammed Ivaz Mu’rib (nşr.). 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî.
• Feyyûmî, E. (ts.). el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr li’r-Râfiʿî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-‘İlmiyye.
• Fîrûzâbâdî, E. (ts.). el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Müessetü’r-Risale.
• Gençcan, Ö. (2008). Miras Hukuku. Ankara: Yetkin Yayıncılık.
• Hacak, H. (2003). Mal. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/461-465. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hafîf, Ali. (1431). et-Terike ve’l-hukûkü’l-müteallika bihâ. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi.
• Halîl b. Ahmed, E. (ts.). Kitâbü’l-‘Ayn. Mehdî Mahzûmî & İbrâhîm Sâmirâî (nşr.). 8 Cilt. y.y.: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl.
• Haraşî, E. (ts.). eş-Şerḥu’ṣ-ṣaġīr ʿalâ Muḫtaṣarı Ḫalîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Düreyd, E. (1408). el-Cemhere fi'l-lüğa. Remzi Münir Ba‘lebekkî (nşr.). 3 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır.
• İbn Mâce, E. (1412). es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Manzûr, E. (ts.). Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder.
• İbn Sîde, E. (1420). el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam. Abdul Hamîd el-Hindavî (thk.). 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye.
• İmre, Z. & Erman, H. (2011). Miras Hukuku: Yasal Mirasçılık, Ölüme Bağlı Tasarruflar. Mirasın Geçmesi, Mirasın Taksimi. İstanbul: Der Yayınları.
• İnan, A. & Ertaş, Ş. (2000). Türk Medeni Hukuku Miras Hukuku Mevzuattaki Değişiklikler ve Uygulamadaki Yeniliklere Göre Genişletilmiş ve Güncelleştirilmiş. İstanbul: Beta.
• Kalaycı, E. (2012). Terekenin İflâs Hükümlerine Göre Tasfiyesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Karaman, H. (1991). Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Kâsânî, A. (1402). Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• Kıylık, M. (2006). İslâm Miras Hukuku’nda Kırk Hâl ve İslâm Miras Hukuku ile Medeni Kanun’da Miras’ın Mukayesesi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kişkî, M. (1387). et-Terike ve mâ yeteʿalleḳu bihâ mine’l-ḥuḳūḳ. Bağdat: Dâru’n-Nezîr.
• Kocayusufpaşaoğlu, N. (1978). Miras Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Koçak, M. vd. (2014). İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları.
• Komisyon. (1404-1427). el-Mevsû‘atü’l-Fıkhıyyetü’l-Kuveyt. 11/206-226. Kuveyt: Dâru’s-Selasel.
• Komisyon. (1988). TDK Türkçe Sözlük. 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köseoğlu, Ş. (2019). Terekenin İflas Hükümlerine Göre Tasfiyesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Kurtbaş, S. (2016). Tenkise Esas Alınan Tereke. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Mecmau’l-lugati’l-‘Arabiyye. (1400). Muʿcemü’l-vecîz. Mısır: Dâru’t-Tahrîr.
• Mevsılî, E. (ts.). el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. Osman el-Mecîd (thk.). 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm.
• Mutarrizî, E. (ts.). el-Muġrib fî tertîbi’l-muʿrib. 2 Cilt. b.y.: y.y.
• Nagarî, A. (1421). Düsturü’l-ulema ev câmiü'l-ulum fî ıstılahati'l-fünun. Hasan Hanî Fahs (thk.). 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye.
• Özcan, H. (1985). Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü. Ankara: Seçkin Kitabevi.
• Özmen, İ. (2010). Tereke Hukuku Davaları (MK.md.575-682): Açıklamalı-İçtihatlı-Uygulamalı. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Öztan, B. (2007). Miras Hukuku Tablolar ve Örneklerle. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Râzî, E. (1415/1995). Muḫtârü’ṣ-ṣıḥâḥ. Mahmûd Hâtır (thk.). Beyrut: Mektebetü Lübnan.
• Sabûnî, M. (1423). el-Mevâris fi’ş-şeriati’l-İslamiyye ala dav’i’l-kitab ve’s-sünne. Kahire: Dâru’s-Sabûnî.
• Sarı, M. (ts.). el-Mevârid li’t-tullâb. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Serahsî, E. (ts.). el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
• Serozan, R. & Engin, B. (2004). Miras Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Şelebî, M. (1985). Ahkâmu’l-mevârîs beyne’l-fıkh ve’l-kanûn. Beyrut: Dâru’l-Câmiiyye.
• Şener, E. (1988). Eski ve Yeni Miras Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Şengün, K. (2015). Miras Ortaklığı ve Mirasçıların Dava Hakları. Ankara Barosu Dergisi 19 (5), 645-660.
• Şirbînî, Ş. (ts.). Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Tan, O. (ts.). İslam Hukuku I. 12-Terikenin Mahiyeti ve Kapsamı. Elde edilme tarihi: 4 Aralık 2021, pdf (ankara.edu.tr)
• Tuncer, M. (1996). İslam Hukuku ve Türk Medeni Kanunu’nda Miras Taksimi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Tirmizî, M. (ts.), Sünen. Ahmed Muhammed Şakir (thk.). 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs.
• Yazıcı, A. (2012). İslam Miras Hukukunda Dede Yetimliği ve Benzeri Problemlere Çözüm Arayışına İlişkin Bir Değerlendirme. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi (20), 107-134.
• Yazıcı, A. (2013). İslam Miras Hukuku ile Türk Medeni Kanunu Miras Sisteminin Mukayesesi. Ekev Akademi Dergisi 17 (55), 167-180.
• Yılmaz, E. (1996). Hukuk Sözlüğü. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Zebîdî, E. (ts.). Tâcu’l-‘arûs min cevâhir el-Kāmus. Heyet (nşr.). 40 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hidaye.
• Zeylaî, E. (1313). Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü'l-Kübra'l-Emiriyye.
• Zuhaylî, V. (1404). el-Fıkhu’l-İslâmi ve edilletuhu. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.