ERKEN DÖNEMDE DOĞU HIRİSTİYANLARININ İSLÂM’I AÇIKLAMA YÖNTEMLERİNDEN İLKİ: APOKALİPTİK BAKIŞ AÇISI VE SAHTE EFREM, SAHTE METHODİUS VE SAHTE EZRA’NIN SÜRYANİCE APOKALİPTİK METİNLERİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 3, 31 - 52, 31.07.2022

Şenol Çakmak , Hulusi Arslan

Öz

Erken dönemde Suriye ve Filistin coğrafyasında İslâm devletinin tebaası olan Hıristiyanlar arasında İslâm’a kitlesel dönüşlerin yaşanması Hıristiyan din adamlarının İslâm’a karşı Hıristiyan inancını savunma ihtiyacını ortaya çıkarmış ve İslâm ve Müslümanlardan bahseden ilk eserler apokaliptik metinler olmuştur. Doğu Hıristiyanlarının erken dönemde İslâm’a bakış açılarını yansıtmaları ve İslâm ve Müslümanlar aleyhinde yazılan ilk eserler olmaları açısından önem taşıyan bu metinler üzerinde çeşitli akademik çalışmalar yapılmış olmakla birlikte bu metinlerin İslâm’ı ve Müslümanları anlamlandırmaya yönelik bir teşebbüs olmaları bakımından incelenmesi gerektiği düşünülmüştür.
Bu çalışma, Doğu Hıristiyanlarının İslâm’ın dînî meydan okumalarına ve Müslüman Arapların siyâsî ve kültürel hâkimiyetine karşı Hıristiyan inancını savunmak üzere bir tepki olarak başvurdukları ilk yöntem olan apokaliptik bakış açısını, bu bakış açısının ilk ürünleri olan Süryanice apokaliptik metinler örnekliğinde göstermeyi amaçlar. Çalışmamız, Doğu Hıristiyanları tarafından yazılan Süryanice apokaliptikler arasında atfedildikleri şahsiyetlerle ilişkileri şüpheli görüldüğü için modern dönemde sahte olarak nitelenen üç tanesi ile sınırlı olup seçilen metinler üzerinde daha önceden yapılmış bazı akademik çalışmalar ışığında tasvirî yöntemle inceleme yapılmıştır.
Gerçek yazarları bilinmeyen bu apokaliptik metinlerde ortak nokta olarak; işledikleri günahlar ve yaptıkları adaletsizliklerden dolayı Tanrı’nın Arapları Hıristiyanlara musallat ettiği düşüncesinin işlendiği tespit edilmiştir. Seçilen metinlerden ilk ikisinde Müslümanların hâkimiyetlerinin geçici olduğu, sonunda Tanrı’nın onları bir Hıristiyan kral, Yecüc Mecüc orduları ya da melek aracılığıyla cezalandırmasıyla Hıristiyanların eski şevketlerine dönecekleri umudunun aşılanmaya çalışıldığı, üçüncü metinde ise Müslümanların kurdukları devletlerin hayvan figürleriyle resmedilerek sonunda hâkimiyetlerinin Yecüc ve Mecüc’le birlikte Melek Mikail aracılığı ile sona erdirileceği şeklinde bir tablo çizildiği görülmüştür. Sonuç olarak; İslâm’ın dinî anlamda meydan okumalarına karşı tepki olarak üretilen bu apokaliptik metinlerin Doğu Hıristiyanlarının yaşadıkları sıkıntılı olaylara, Müslümanların gösterdikleri askerî ve siyâsî başarılara ve kitleler halinde gerçekleşen ihtida hâdiselerine bir açıklama getirmek ve aynı zamanda Hıristiyanları teselli etmek gibi amaçlarla yazıldıkları anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

dünyanın sonu, Kelam, apokaliptik, İslam, Hıristiyanlar, Süryanice, Kıyamet

Kaynakça

• Apocalypse of Pseudo-Ephrem. (2015). İçinde M. P. Penn, When Christians First Met Muslims: A Sourcebook of the Earliest Syriac Writings on Islam (ss. 37-64). University of California Press.
• Apocalypse of Pseudo-Methodius. (2015). İçinde M. P. Penn, When Christians First Met Muslims: A Sourcebook of the Earliest Syriac Writings on Islam (ss. 108-129). University of California Press.
• Brock, S. P. (1976). Syriac Sources for Seventh Century History. BMGS, 2, 17-36.
• Collins, J. J. (1999). Introduction to Volume I. Içinde J. J. Collins (Ed.), The Encyclopedia of Apocalypticism: Volume 1: The Origins of Apocalypticism in Judaism and Christianity (ss. xiii-xvii). Continuum.
• Collins, J. J., McGinn, B., & Stein, S. J. (1999). General Introduction. Içinde J. J. Collins (Ed.), The Encyclopedia of Apocalypticism: Volume 1: The Origins of Apocalypticism in Judaism and Christianity (ss. vii-xi). Continuum.
• Fayda, M. (2013). Zimmî. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 44, ss. 438-440).
• Greisiger, L. (2009). The Apocalypse of Pseudo-Methodius (Syriac). Içinde D. Thomas & B. Roggema (Ed.), Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 1 (600-900) (ss. 163-171). Brill.
• Hourani, A. (1997). Avrupa ve Orta doğu (A. Aydoğan & F. Altun, Çev.). Yöneliş Yayınları.
• Hoyland, R. G. (1997). Seeing Islam as others saw it: A survey and evaluation of Christian, Jewish, and Zoroastrian writings on early Islam. Darwin Press.
• Reinink, G. (1993). Die Syrische Apokalypse Des Pseudo-Methodius. Peeters.
• Smith, M. (1983). On the History of Apokalypto and Apokalypsis. İçinde D. Hellholm (Ed.), Apocalypticism in the Mediterranean World and the Near East (ss. 9-20). J. C. M. Mohr.
• Suermann, H. (2009). The Apocalypse of Pseudo-Ephrem. Içinde D. Thomas & B. Roggema (Ed.), Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History. Volume 1 (600-900) (ss. 160-162). Brill.
• Tolan, J. V. (1996). Introduction. İçinde J. V. Tolan (Ed.), Medieval Christian Perceptions of Islam: A Book of Essays (ss. xi-xxi). Garland Publishing.
• https://pages.charlotte.edu/john-reeves/research-projects/trajectories-in-near-eastern-apocalyptic/pseudo-ephrem-syriac/