FAHREDDİN er-RÂZÎ’NİN “MEFÂTÎHU’L-GAYB” ADLI TEFSİRİNDE MUTLAK MÜTEŞÂBİHLERE YAKLAŞIMI

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 3, 141 - 169, 01.08.2023

Süleyman Pak

Öz

Mefâtîhu’l-Gayb, Büyük Selçuklu Devleti’nin başkenti Rey’de doğan, tahsil için birçok ilim merkezini dolaşan ve akli ve dini ilimlerde devrinin en önde gelen düşünürlerinden birisi olarak kabul edilen Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) dirayet tefsirleri içerisinde önemli bir yer tutan hacimli eseridir. Bu tefsir, rivayetlerin yanında ağırlıklı olarak akli yorumları içeren bir muhtevaya sahiptir ve devrinin fikri hareketlerine cevap vermeyi amaçlamaktadır. İçerisinde dilbilimsel açıklamaların yanında kelamdan fıkha, felsefeden tabiat bilimlerine kadar pek çok konuya yer verilmiş, akli ve nakli deliller üzerinden izahlar yapılmıştır. Tefsir ilminin önemli meselelerinden biri olan muhkem-müteşabih ayrımı ve tevili Eş’ari kelamına bağlılığı ile bilinen müfessirin bu hususiyetlere sahip tefsirinde müteşabih ayetlere yaklaşımın nasıl olduğu meselesi dikkat çekici bir durum arz etmektedir. Al-i İmran suresi 7. ayete istinaden bu iki kavrama yüklenen anlama ve özellikle müteşabihin teviline dair âlimlerin farklı görüşlere sahip olduğu bilinmektedir. Kur’an’da müteşabih meselesi içerik durumuna göre mutlak ve izafi olmak üzere iki kısımda incelenmektedir. Gerçek anlam ve mahiyetini yalnız Allah’ın bildiği ve tevil yoluyla hakikatine ulaşma imkânı olmayanlar mutlak müteşabih olarak adlandırılmaktadır. Alimlerin bir kısmı müteşabihler konusunda bu tür ayetleri tevil etmeksizin zikredildiği şekliyle kabul edip bunlar hakkında susmayı tercih ederken bir kısmı da müteşabihleri uygun bir şekilde yorumlama anlayışını benimsemişlerdir. Buna göre mutlak müteşabihler arasında sayılan Allah’ın sıfatları, huruf-u mukattaa ve kıyamet, arş, kürsi, levh-i mahfuz gibi hususlarda Razi’nin nasıl bir yorum sergilediği hususu bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mefâtîhu’l-Gayb, Müteşabih, tevil., Razi

Kaynakça

• Cerrahoğlu, İ. (1977). Fahruddîn er-Râzî ve Tefsiri. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi. 2, 7-57.
• Cerrahoğlu, İ. (1987). Tefsir usulü. Ankara: TDV Yayınları.
• Çalışkan, İ. (2017). Tefsir usulü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Demir, O. (2020). Kavram atlası kelam I. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Demirci, M. (1998). Tefsir usulü ve tarihi, İstanbul: İFAV Yayınları.
• Dumlu, Ö. (1998). Kur’an tefsirinde yöntem. İzmir: Anadolu Yayınları.
• Firuzabadi, M. (2005). el-Kâmusu’l-muhît. Beyrut: Müesesetü’r-Risale.
• Gölcük Ş. ve Toprak S. (2016). Kelam. Konya: Tekin Kitabevi.
• İbnü’l- Cevzi, C. (1984). Nüzhetü’l-a’yüni’n-nevâzır fi ilmi’l-vucûh ve’n-nezâir. Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
• İbn Kuteybe. (t.y.). Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. el-Mektebetü’l-İlmiyye.
• İbn Mâce, M. (t.y.). Sünenü İbn Mâce. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• İbn Manzûr. (t.y.). Lisânü’l-‘Arab. Kahire: Dâru’l-Maarif.
• İsfahânî, R. (t.y.). el-Müfredât fi garîbi’l- Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Marife.
• İsfahânî, R. (1984). Mukaddimetü câmi’i’t-tefâsîr. Kuveyt: Dâru’d-Da’ve.
• İzmirli, İ. H. (2018). Yeni ilmi kelam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Karaman H., Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., Gümüş, S. (2007). Kur’an yolu. Ankara: DİB Yayınları.
• Matüridi, M. (2005-2010). Te’vîlâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Dâru’l- Mizan.
• Müslim. (1992). es-Sahih. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Öztürk, M. (2008). Müteşabih kavramı bağlamında “tefsir usûlü”nün (Ulûmü’l-Kur’ân) mahiyeti ve pratik değeri üzerine bir inceleme. bilimname 15(2), 29-46.
• Pak, Z. (2020). Tefsir usulü. Ankara: Bilay Yayınları.
• Pezdevi. M. (2019). Ehl-i sünnet akâidi. (çev. Şerafeddin Gölcük). İsatnbul: Kayıhan Yayınları.
• Razi, F. (1981). Tefsîru’l-Fahri’r-Razi (et-Tefsiru’l-kebîr), Beyrut: Dâru’l-fikr.
• Suyuti, C. (1974). el-İtkân fi ulûmi’l-Kur’ân, Mısır: el-Hey’etül-Mısriyye’l-Âmme lil-Kitab.
• Şatıbi, M. (1997) el-Muvâfakât fi usûli’ş-şeria. Daru İbn Affan.
• Taftazanî, E. (2000). Ana konularıyla kelam. (çev. Şerafeddin Gölcük). Konya: Kitap Dünyası.
• Uludağ, S. (2009). Sidretü’l-Müntehâ. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yazır, M. H. Hak dîni Kur’ân dili. İstanbul: Eser Neşriyat.
• Yılmaz, M. S. (2020). Kavram atlası kelam II. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yavuz, Y. Ş. (2001). İstivâ. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (1991). Arş. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2003). Levh-i Mahfuz. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2002). Kürsi. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2018). Ruh. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Y.Ş. (2006). Müteşabih. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Zemahşeri, C. (1998). el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fi vücûhi’t-te’vîl. Riyad: Mektebetü’l-Abeykân.