KIRILGANLIK, YAŞLILIK VE AFET: HAK TEMELLİ YAKLAŞIM ETRAFINDA BİR TARTIŞMA

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 3, 334 - 352, 01.08.2023

Mehmet Duruel , Işıl Avşar Arık

Öz

Ontolojik güvene bir tehdit olan afetler sebep oldukları risk ve tehlikeler bakımından önemli toplumsal fenomenler olarak karışımıza çıkmaktadır. Afetler bir toplumda hali hazırda var olan eşitsizlikleri, ayrımcılığı ve sosyal kırılganlıkları derinleştirebilmekte veya daha görünür hale getirebilmektedir. Kırılgan gruplar olarak isimlendirilen engelliler, yaşlılar, çocuklar, kadınlar, mülteciler gibi bazı sosyal gruplar ise afetlerden daha fazla ve orantısız şekilde etkilenmektedir. Afetlerdeki ayrımcılık ve hak ihlalleri ise genellikle kadınlar ve toplumsal cinsiyet konusu etrafında tartışılmış, konuya yaşlılar açısından yaklaşan çalışmalar sadece Covid-19 salgını ile sınırlı kalmıştır. Çalışma, afetler sırasında ve sonrasında yaşlılara yönelik olarak ortaya çıkan ayrımcılık türlerini ve hak ihlallerini hak temelli bakış açısıyla eleştirel bir açıdan yeniden ele almaktadır. Çalışma ayrıca ekonomik, fiziksel ve sosyal kırılganlıkların ayrımcılığı katmerlediğini ve afet dönemlerinde bu durumun insan haklarıyla çeliştiği yönleri tartışmaktadır. Son olarak ise afetlerde yaşa dayalı ayrımcılığı önlemek adına politika önerilerinde bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

afet, insan hakları, yaşlılık, ayrımcılık, kırılganlık

Kaynakça

• Adams, V., Kaufman, S. R., Van Hattum, T., And Moody, S. (2011). Aging Disaster: Mortality, Vulnerability, And Long-Term Recovery Among Katrina Survivors. Medical Anthropology: Cross- Cultural Studies İn Health And Illness, 30 (3), Pp. 247-70. Http://Dx.Doi.Org/10.1080/01459740.2011.560777.
• Akçakaya, E.Y., Ve Him, M.S. (2020). Yaşlıların Sosyal Ağlarının Afet Riski Bağlamında Değerlendirilmesi. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 4, 3-16. Doi: 10.24876/Senex.2021.28.
• Alkan Olsson, I. (2019). Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Yaşlı Hakları. Senex: Yaşlılık Çalışmaları Dergisi, 3, 39-47. Https://Orcid.Org/0000-0002-7973-6197.
• Ardalan, A. Et Al. (2010). Older People’s Needs Following Majör Disasters : A Qualitative Study Of Iranian Elders’ Experiences Of The Bam Earthquake. Ageing & Society 30, Pp. 11–23. Doi:10.1017/S0144686x09990122.
• Arun, Ö., (2021). Covid-19 Gündeminde Yaşlılara Yönelik Hak İhlalleri Ve Ayrımcı Uygulamalar. Yaşlanma Çalışmaları Derneği Yayınları.
• Arun, Ö. Ve Karademir Arun, B. (2011). Türkiye’de Yaşlı Kadının En Büyük Sorunu: Dulluk. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (4). S. 1515- 27.
• Aykutalp, A. (2019). Kent, Afet Ve Siyaset: Felaket Kapitalizmi, Kapasite Yoksunluğu Ve Kent. Ankara: Efe Akademi Yayınları.
• Bayraktar, N. Ve Dal Yılmaz, Ü. (2018). Vulnerabılıty Of Elderly People In Dısasters: A Systematıc Revıew. Turkish Journal Of Geriatrics, 21(3), Pp. 467-482. Doı: 10.31086/Tjgeri.2018344062.
• Benson, W. F. (2007). Cdc’s Disaster Planning Goal: Protect Vulnerable Older Adults. Medıa Contact Cdc Healthy Aging Program Health Benefits Abcs.
• Brockie, L. And Miller, E. (2017). Understanding Older Adults’ Resilience During The Brisbane Floods: Social Capital, Life Experience, And Optimism. Disaster Medicine And Public Health Preparedness, 11 (1). Https://Doi.Org/10.1017/Dmp.2016.161.
• Brown, L. M. And Frahm, K. A. (2016). The Impact Of Disasters: Implications For The Well-Being Of Older Adults İn Handbook Of Aging And The Social Science (8th Edition). (Eds. Linda K. George And Kenneth F. Ferraro).
• Carmalt, J. C. And Dale, C. H. (2012). Human Rights And Disaster (Eds. Ben Wisner, Jc Gaillard And Ilan Kelman) İn The Roudledge Handbook Of Hazards And Disaster Risk Reduction. London And New York: Routledge.
• Campbell, N. M. (2016). Trıal By Flood: Experıences Of Older Adults In Dısaster. A Thesis Submitted To The Faculty Of The Graduate School Of The University Of Colorado İn Partial Fulfillment Of The Requirement For The Degree Of Doctor Of Philosophy, Department Of Sociology.
• Campbell, N. M. (2019). Disaster Recovery Among Older Adults: Exploring The İntersection Of Vulnerability And Resilience. Emerging Voices İn Natural Hazards Research. Https://Doi.Org/10.1016/B978-0-12-815821-0.00011-4.
• Chan, E. Y. .Y., Hung, H., And Chan, G. K. W. (2017). Policy Implications For Managing Older People İn Disaster. Collaborating Centre For Oxford University And Cuhk For Disaster And Medical Humanitarian Response (Ccouc), The Chinese University Of Hong Kong.
• Cox, K. And Kim, B. (2018) Race And İncome Disparities İn Disaster Preparedness İn Old Age, Journal Of Gerontological Social Work, 61:7, 719-734, Doı: 10.1080/01634372.2018.1489929.
• Çakı, F., Uzun, A., Şentuna, B., Özkan, A. Ve Egi, A. (2019). Aile, Yerel Topluluk Ve Doğal Afetler: Farkındalık, Hazırlık, Güven Ve Sosyal Sermaye Açılarından Sosyolojik Bir İnceleme. Tübitak Projesi. Proje No: 116k208. Balıkesir.
• Davey, J. A. And Neale, J. (2013). Earthquake Preparedness İn An Ageing Society: Learning From The Experience Of The Canterbury Earthquakes. Victoria University Of Wellington New Zealand.
• Da Costa, K. (2014). Can The Observance Of Human Rights Of İndividuals Enhance Their Resilience To Cope With Natural Disasters? Procedia Economics And Finance 18, Pp. 62 – 70. Doi: 10.1016/S2212-5671(14)00914-9.
• Duggan, S., Deeny, P., Spelman, R., And Vitale, C. T. (2010). Perceptions Of Older People On Disaster Response And Preparedness. Journal Of Older People Nursing 5, Pp. 71–76. Doi: 10.1111/J.1748-3743.2009.00203.X.
• Durant, Jr, T. J. (2011). The Utility Of Vulnerability And Social Capital Theories İn Studying The Impact Of Hurricane Katrina On The Elderly. Journal Of Family Issues, 30 (12), Pp. 1285- 1302. Doı: 10.1177/0192513x11412491.
• Düger, Y. Ve Yaman, M. (2022). Doğal Afetler Bağlamında Kadına Yönelik Cinsiyet Temelli İnsan Hakları İhlalleri. Kmü Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi (Kmusekad), 24 (3). S. 931- 52.
• DSÖ- World Healt Organisation (2022). Ageing And Health, Https://Www.Who.İnt/News-Room/Fact-Sheets/Detail/Ageing-And-Health. Erişim Tarihi: 05.07. 2023.
• Evans, J. (2010). Mapping The Vulnerability Of Older Persons To Disasters. International Journal Of Older People Nursing 5, 63–70. Doi: 10.1111/J.1748-3743.2008.00205.X.
• Fisher, S. (2010). Violence Against Women And Natural Disasters: Findings From Post-Tsunami Sri Lanka. Violence Against Women 16(8), Pp.902-918. Doı: 10.1177/1077801210377649.
• Frankenberg, E., Gillespie, T., Preston, S., Sikoki, P., And Thomas, D.. (2011). Mortalıty, The Famıly And The Indıan Ocean Tsunamı. The Economic Journal, 121. Doi: 10.1111/J.1468-0297.2011.02446.X.
• Gagne, I. (2020). Dislocation, Social Isolation, And The Politics Of Recovery İn Post-Disaster Japan. Transcultural Psychiatry, 57 (5), Pp. 710: 723. Https://Doi.Org/10.1177/1363461520920348.
• Gökalp-Yılmaz, F.G. (2021). Doğal Afetler, Toplumsal Değişme Ve Dirençlilik İlişkisi: Toplumsalın Yeniden İnşası Üzerine Bir Değerlendirme. Sosyolojik Bağlam Dergisi, 2 (2), 119-132. Doi: 10.52108/2757-5942.2.2.8.
• GRC- German Red Cross (Ed.) 2018: The Vulnerable Group “The Elderly And Those Needing Care” During Crises, Large-Scale Emergencies, And Disasters. Findings And Possible Solutions -Moving Toward A Socio- Spatial Approach To Civil Protection Berlin.
• Gül, İ. I. (2018). Yaşlı Bireylere İnsan Hak Ve Özgürlükleri Perspektifinden Bir Bakış. Yailanma Ve Yaşlılık: Disiplinler Arası Bakış Açıları İçinde (Ed. Alan Duben). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Howard, A., Blakemore, T. And Bevis, M. (2017). Older People As Assets İn Disaster Preparedness, Response And Recovery: Lessons From Regional Australia. Ageing & Society, 37, Pp. 517-536.
• Janssen, M. A. And Ostrom, E. (2006). Resilience, Vulnerability, And Adaptation: A Cross-Cutting Theme Of The International Human Dimensions Programme On Global Environmental Change. Global Environmental Change 16, Pp. 237–239. Doi:10.1016/J.Gloenvcha.2006.04.003.
• Kun, P., Tong, X., Liu, Y., Pei, X., And Luo, H. (2013). What Are The Determinants Of Post-Traumatic Stress Disorder: Age, Gender, Ethnicity Or Other? Evidence From 2008 Wenchuan Earthquake. Public Health, 127, Pp. 644-652. Http://Dx.Doi.Org/10.1016/J.Puhe.2013.04.018.
• Litwin, H. And Shiovitz-Ezra, S. (2006). “Network Type And Mortality Risk İn Later Life.” The Gerontologist 46(6):735–43.
• Lucini, B. 2014. Disaster Resilience From A Sociological Perspective, Exploring Three Italian Earthquakes As Models For Disaster Resilience Planning. Humanitarian Solutions İn The 21st Century, New York Dordrecht London: Springer International Publishing.
• Mcgrath, S. (2020). Covıd-19, Human Rights And Older People. Australasian Journal Of Ageing. 39, 328–330.
• Ngo, E. B. (2001). When Dısasters And Age Collıde: Revıewıng Vulnerabılıty Of The Elderly. Natural Hazards Review, 2, Pp. 80-89.
• Ngo, E. B. (2012). Elderly People And Disaster İn The Routledge Handbook Of Hazards And Disaster Risk Reduction (Eds. Ben Wisner, J. C. Gaillard And Ilan Kelman). London And New York: Routledge.
• Noy, I. Ve Yonson, R. (2016). A Survey Of The Theory And Measurement Of Economic Vulnerability And Resilience To Natural Hazards. Workıng Papers In Economıcs And Fınance.
• Phraknoi, N., Sutanto, J., Hu, Y., Goh, Y. S., Lee, C. E. (2023). Older People's Needs İn Urban Disaster Response: A Systematic Literature Review. International Journal Of Disaster Risk Reduction. Doi: Https://Doi.Org/10.1016/J.İjdrr.2023.103809.
• Powell, S., Plouffe, L. And Gorr, P. (2009). When Ageıng And Dısasters Collıde: Lessons From 16 Internatıonal Case Studıes. Radiation Protection Dosimetry Vol. 134, No. 3–4, Pp. 202–206. Doi:10.1093/Rpd/Ncp082.
• Previtali, F., Allen, L. D., Ve Varlamova, M. (2020). Not Only Virus Spread: The Diffusion Of Ageism During The Outbreak Of Covıd-19. Journal Of Aging & Social Policy, 32(4-5), 506-514.
• Schwind J.S., Norman S.A., Brown R., Frances R.H., Koss E., Karmacharya D., Et Al. Association Between Earthquake Exposures And Mental Health Outcomes İn Phulpingdanda Village After The 2015 Nepal Earthquakes. Community Ment. Health J., 55(7):1103–1113. Https://Doi.Org/10.1007/S10597-019-00404-W.
• Stough, L. M. And Kang, D. (2015). The Sendai Framework For Disaster Risk Reduction And Persons With Disabilities. Int J Disaster Risk Sci, 6, Pp. 140–149 Www.İjdrs.Com. Doı 10.1007/S13753-015-0051-8.
• SWWA- Second World Assembly On Ageing, Madrid, Spain (2002). Political Decleration And Madrid International Plan Of Action On Ageing. New York: United Nations.
• Tuohy, R., Stephens, C., And Johnston, D. (2014). Qualitative Research Can İmprove Understandings About Disaster Preparedness For İndependent Older Adults İn The Community. Disaster Prevention And Management Vol. 23 No. 3. Doı 10.1108/Dpm-01-2013-0006.
• Timalsina, R. And Songwathana, P. And Sae-Sia, W. (2021). Resilience And İts Associated Factors Among Older Disaster Survivors. Geriatric Nursing 42, 1264-1274. Https://Doi.Org/10.1016/J.Gerinurse.2021.08.008. Unısdr- Thr United Nations Office For Disaster Risk Reduction (2015). Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi (2015-2030).
• Vervaecke, D., Ve Meisner, B. A. (2021). Caremongering And Assumptions Of Need: The Spread Of Compassionate Ageism During Covıd-19. The Gerontologist, 61(2), 159-165.
• Wisner, B., Blaikie, P., Cannon, T. And Davis, I. (2004). At Risk: Natural Hazards, People’s Vulnerability And Disasters. Second Edition. London And New York: Loudledge Press.
• Yalçın, B. Ve Özdemir Ocaklı B. (2021). Gelir, Satın Alma Ve Ödeme Gücü Ekseninde Türkiye’de Yaşlı Yoksulluğu, Yaşlılık Ve Yoksulluk İçinde (Ed. Cem Ergun). Türkiye Gerontoloji Serisi (Ed. İsmail Tufan). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Yaylacı, N. (2023). Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Yaşlı Bireylerin Hakları Ve Yaş Ayrımcılığı (Birleşmiş Milletlerin Ülke Raporları Işığında Bir İnceleme). Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1 (1).
• Yılmaz, V. (2018). Sosyal Politika Ve Yaşlanma, İçinde Yaşlanma Ve Yaşlılık: Disiplinler Arası Bakış Açıları (Ed. Alan Duben). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• YUEP- Yaşlanma Uluslararası Eylem Planı (2002). (Çev. Gonca Oktay Koçoğlu Ve Nazmi Bilir). Gebam.
• YUEP- Türkiye’de Yaşlıların Durumu Ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı (2007). Devlet Planlama Teşkilatı. Sosyal Sektörler Ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü.