HZ. PEYGAMBER’İN AMCASI ABBÂS B. ABDİLMUTTALİB’TEN NAKLEDİLEN RİVAYETLER

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 717 - 757, 18.10.2023

Garip Aydın

Öz

İslam tarihinde önemli bir konumu olan ve soyundan gelenlerin Abbâsî devletini oluşturduğu bir şahsiyet olan Abbâs b. Abdilmuttalib ile ilgili İslam tarihi alanında sınırlı çalışmalar olmakla birlikte hadis alanında şimdiye kadar bir çalışma yapılmamıştır. Kütübi’t-Tis’a’nın fihrist çalışması olan Concardance’de, Abbâs’la ilgili 210 tane rivayet zikredilmesine rağmen onunla ilgili hadis alanında çalışma yapılmamış olması dikkat çekicidir. TDV İslam Ansiklopedisinde onunla ilgili maddenin komisyon tarafından yapılması da onula ilgili çalışmalara ilginin azlığının bir yansıması olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada hadislerde onunla ilgili rivayetler, onun naklettiği rivayetler, bunların sıhhat durumları, hadis şerhlerindeki yorumların araştırılmasının gerekli olduğu düşünülmüş ve Abbâs’ın hadis kaynaklarındaki yerinin araştırılması amaçlanmıştır. Yöntem olarak öncelikle Concardance’nin son cildinde yer alan onunla ilgili bütün rivayetler taranmış daha sonra şamile programı aracılığıyla orada zikredilmeyen, eksik olan rivayetler araştırılmıştır. Ancak araştırmamızın ilerleyen aşamalarında bütün bunların bir makaleye sığmayacağı anlaşılmıştır. Bu sebeple öncelikle Hz. Abbâs’ın naklettiği rivayetlerin isnad ve metin açısından değerlendirilmesi daha sonra onunla ilgili rivayetlerin değerlendirilmesi düşünülmüş ve bu çalışmada onun naklettiği rivayetler öne alınarak makale yazılmıştır. Onunla ilgili rivayetler ise başka çalışmaya havale edilmiştir. Bu bağlamda Abbâs’ın naklettiği hadisler ve bunların muhtevası ve onunla ilgili rivayetlere muhaddislerin yaklaşımları tespit edilmeye çalışılmıştır. Daha sonra bu rivayetlerin sıhhat durumları ve hadis şerhlerindeki yorumlar araştırılmış, rivayetlerin isnad şemaları çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abbâs b. Abdilmuttalib, Hadis, Rivayet, Şerh

Kaynakça

• Abdurrezzâḳ, b. H. (1982). el-Muṣannef. thk. Ḥabîburraḥmân el-Azamî (1-11). Mektebu’l-İslâmî.
• Açıkel, Y. (2009). Kur’an ve Hadisler Işığında geçmişten Günümüze Ehl-i Beyt. Nobel Yayınları.
• Ağırman, M. (2020). Hz. Peygamber’in Amcası Hz. Abbas. Siyer Yayınları
• Aḥmed b. Ḥ. (1983). Feḍâilu’ṣ-Ṣaḥâbe. thk. Vaṣiyyullâh Muḥammed Abbâs. (1-2). Muʾessesetu’r-Risâle.
• Apaydın, Y., Algül, H., Bardakoğlu, A., Dönmez,İ. K., Kılavuz, A. S., Uludağ, S., Yücel, İ. (2017). Diyanet İlmihali. (1-2) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Asḳalânî, Ş. A., (1959). Fetḥu’l-Bârî Şerḥu Ṣaḥîḥ el-Buḫârî. (1-13). thk. Muḥibbuddîn el-Ḫaṭîb. Dâru’l-Maʿrife.
• Asḳalânî, Ş. A., (1971). Lisânu’l-Mîzân. thk. Dâiratu’l-Maʿârifi’n-Niẓâmiyye. (1-7). Muessesetu’l-Aʿlemî.
• Asḳalânî, Ş. A., (1994) el-İṣâbe fî Temyîzi’ṣ-Ṣaḥâbe. (1-8). thk. Âdil Aḥmed Abdulmevcûd - Alî Muḥammed Muʿavvaḍ. Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Asḳalânî, Ş. A., (ts.). Meṭâlibu’l-ʿÂliye. (1-19). y.y.
• Aydın, G. (2023 Temmuz). Hadislerin Tefsir Kaynaklarında Kullanımı (el-Alak Sûresi Örneği). UMDE Dini Tetkikler Dergisi, 6(1), 164-186 . https://doi.org/10.54122/umde.1307277
• Aynî, B., (ts.)Umdetu’l-Ḳârî Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. (1-25). Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-Arabî.
• Beğavî, Ḥ. b. M. (1983). Şerḥu’s-Sunne. (1-15) thk. Şuʿayb el-Arnaʾûṭ - Muḥammed Zuheyr eş-Şâvîş. el-Mektebi’l-İslâmî.
• Beğavî, Ḥ. b. M. (1999). Meʿâlimu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Abdurrezzâḳ el-Mehdî. (1-5). Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî.
• Belâzûrî, A. b. Y. (1996), Ensâbü’l-Eşrâf. (1-13). thk. Süheyl Zekkâr, Dârü’l-Fikr.
• Bezzâr, E. A. (2009) el-Baḥru’z-Zeḫḫâr. (1-18) thk. Maḥfûẓurraḥmân Zeynullâh - Adil b. Saʿd - Ṣabrî Abdulḫâlıḳ eş-Şâfiʿî. Mektebetu’l-ʿUlûm ve’l-Ḥikem.
• Buhârî, M. b. İ. (1993). Sahih-i Buharî, Daru İbn Kesir.
• Buhârî, M. b. İ. (1997). el-Edebü’l-Müfred. Thk. Nasirüddin Elbânî. Darü’s-Sıddîk.
• Buhârî, M. b. İ. (ts). et-Târîḫu’l-Kebîr. (1-8). Dâiratü’l-Meʿârifi’l-Os̱mâniyye.
• Dağcı, Ş. (2022). “Kısas” TDV İslam Ansiklopedisi içinde (25/488-494) Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Dârimî, A. b. A. (2000). Sunenu’d-Dârimî. thk. Ḥuseyn Selîm Esed ed-Dârânî. (1-4). Dâru’l-Muğnî.
• Ebû Dâvûd, S. b. E. (2009). Sunenu Ebî Dâvûd. thk. Şuʿayb el-ʾArnaʾûṭ. (1-7). Dâru’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye.
• Elbânî, N. (2000), Sahihu’t-Tertib ve’t-Terğib, Mektebetü’l-Mearif.
• Elbânî, N. (2002). Silsiletü’l-Ehâdîsi’s-Sahîha (1-7). Mektebetü’l-Mearif.
• Elbânî, N. (1992). Silsiletü’l-Ehâdîsi’s-Daîfe (1-14). Dârü’l-Mearif.
• Elbânî, N. (2010). Daîfü’l-câmiu’s-sağîr ve ziyâdetüh, Mektebetü’l-İslâmî.
• Elbânî, N. (2010). Sahîhu’l-câmiu’s-sağîr ve ziyâdetüh, Mektebetü’l-İslâmî.
• Fâkihî, M. b. İ. (1994). Aḫbâru Mekke fî Ḳadîmi’d-Dehri ve Ḥadîs̱ihi (1-6). thk. Abdulmelik Abdullâh Dehîş. Dâru Ḫaḍar li’t-Ṭıbâʿati ve’n-Neşri ve’t-Tevzîʿi.
• Fayda, M. (1992). “Beyatü’r-Rıdvân” TDV İslam Ansiklopedisi içinde (7/234-236), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gamrî, N. b. H. (1999). Fethu’l-Mennân, Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• Gençay, O. (2003). Abbas b. Abdilmuttalib ve İslam tarihindaki yeri. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Gölcük, Ş. (1993), “Cehmiyye” TDV İslam Ansiklopedisi içinde (6/39-40), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gürlevik, H. Y. (2001). Peygamberimizin Amcalarından Hz. Abbas b. Abdulmuttalib’in Hayatı. Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas
• Ḥâkim, M. b. A. (1990). el-Mustedrek âle’s-Ṣaḥiḥayn. thk. Muṣṭafâ Abdulḳâdir ʿAṭâ (1-4). Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Hamîdullah, M. (1998). “Huneyn Savaşı”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (18/376-377), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Haq, İ. (2019). Pakistan’da Hadis Tartışmaları (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Hasta Hakları Yönetmeliği. (1998). T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi, 03 Ekim 2023 tarihinde https://sefaatlidh.saglik.gov.tr/TR-146244/hasta-haklari.html adresinden erişilmiştir.
• Harman, Ö. F. (2000). “İshak”). TDV İslam Ansiklopedisi içinde (22/519-521), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Haṭṭâbî, Ḥ. b. M., (1988). Aʿlâmu’l-Ḥadîs̱. (1-4). thk. Muḥammed b. Saʿd b. Abdurraḥmân Âli Suʿûd. y.y.
• Haṭṭâbî, Ḥ. b. M., (1932). Meʿâlimu’s-Sünen. el-Maṭbaʿatu’l-ʿİlmiyye.
• Heys̱emî, N. b. E. (1994). Mecmaʿu’z-Zevâîd ve Menbaʿu’l-Fevâid (1-10). thk. Ḥusâmeddîn el-Ḳudsî. Mektebetu’l-Ḳudsî.
• Ḥumeydî, A. b. Z. (1996). el-Musned. thk. Ḥasen Selîm Esed ed-Dârânî (1-2). Dâru’s-Seḳâ.
• İbn Abdülber, Y. b. A. (1992). el-İstîʿâb fî Maʿrifeti’l-Aṣḥâb. thk. Alî Muḥammed el-Becâvî. (1-4). Dâru’l-Cîl.
• İbn Asâkir, A. b. H. (2020). Târîḫu medîneti Dımaşḳ. (1-54). Thk. Ali Şîrî, Dârül-Fikr.
• İbn Ebî Ḥâtim, A. b. M. (2006). el-ʿİlel. thk. Saʿd b. Abdullâh el-Ḥamîd ve Ḫâlid b. Abdurrahman el-Cerîsî (1-7). Meṭâbiʿu’l-Ḥamîḍî.
• İbn Ebî Ḥâtim, A. b. M. (1952). Cerḥ ve’t-Taʿdîl.Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî.
• İbn Ebî Şeybe, E. (1988). el-Kitâbu’l-Muṣannef fi’l-Eḥâdîs̱ ve’l-Âs̱âr. (1-7) thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. Mektebu’-r-Ruşd.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, A. b. M. (1997). el-Maṭar ve’r-Raʿd ve’l-Berḳ. Dâru İbni’l-Cevzî.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, A. b. M. (1989). et-Tevâzû ve’l-Humûl, thk. Muḥammed Abdulḳâdir. yy.
• İbn Ḫuzeyme, M. b. İ. (1994). Kitâbu’t-Tevḥîd ve ʾİs̱bâtu Ṣıfâti’r-Rab ʿAzze ve Celle. thk. ʿAbdulʿazîz b. İbrâhîm eş-Şehvân. (1-2). Mektebetû’r-Ruşd.
• İbn Ḥibbân, M. b. Ḥ. (1988). es-Ṣaḥîḥ. thk. Şuʿayb el-Arnaʾûṭ. (1-18). Muʾessesetu’r-Risâle.
• İbn Mâce, M. b. Y. (ts.). Sunenu İbn Mâce (1-2). thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. Dâru İḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye.
• İbn Receb, A. b. A. (1996). Fetḥu’l-Bârî Şerhu Ṣaḥîhi’l-Buḫârî (1-8). thk. Maḥmûd b. Şaʿbân. Mektebetu’l-Ġurebâʾi’l-Es̱eriyye.
• İbn Sa’d, M. (2001). et-Tabakâtü’l-Kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. (1-11), Mektebetü’l-Hancı.
• İbnu’l-Esîr, A. b. E. (1994). Usdu’l-Ğâbe fî Maʾrifeti’ṣ-Ṣahâbe. thk. Alî Muḥammed Muʿavvıḍ - Âdil Aḥmed ʿAbdulmevcûd. (1-8). Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye..
• İbnü’l-Ḳayserânî, M. b. T. (1996). Ẕaḫîratu’l-Ḥuffâẓ mine’l-Kâmil l’İbni Adiyy. thk. Abdurrahman el-Feryevâʾî. (1-5). Dâru’s-Selef.
• İbnu’l-Melek, M. b. İ. (2012). Şerḥu Meṣâbîḥi’s-Sunne. thk. Nureddîn Ṭâlib vd.. (1-6). y.y.
• İbnu’l-Mulaḳḳın, Ö. b. A. (2008). et-Tavḍîḥ li Şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣaḥîḥ. y.y. İsfehânî, R. (2007), Müfredât, çev. Yusuf Türker. Pınar Yayınları.
• Ḳâḍî İyâḍ, M. (1998). İkmâlu’l-Muʿlim bi Fevâʾidi’l-Muslim. thk. Yaḥyâ İsmâʿîl. (1-8). y.y.
• Kandemir, M. Y. (1994). “Ebû Süfyân el-Hâşimî”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (10/232), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaman vd., (2020). Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir (1-5) Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ḳârî, A. (2002). Mirḳâtu’l-Mefâtîḥ Şerḥu Mişkâti’l-Meṣâbîh. Dâru’l-Fikr.
• Kiraz, Ö. F. (2007). Hz. Peygamber’in Amcaları. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya
• Komisyon, (1988). “Abbas”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (1/16-17), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, (2011). çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Küçükaşcı, M. S. (2009). “Sikâye”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (37/177-178), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Maʿmer b. R. (1982). el-Câmiʿ. thk. Ḥabîbu’r-Raḥmân el-Aʿẓamî. (1-2). el-Mektebû’l-İslâmî.
• Mâtürîdî, M. b. M. (2005). Kitâbü’t-Tevhîd, çev. Bekir Topaloğlu. TDV Yayınları.
• Mevsıli, A. b. A. (1984). Musnedu Ebî Yaʿlâ. thk. Ḥuseyn Selîm Esed. (1-13). y.y.
• Mizzî, C. Y. b. A. (1980). Tehẕîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. (1-35). Muʾessesetu’r-Risâle.
• Munâvî, Z. (1937). Feyḍu’l-Ḳadîr fî Şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣağîr. (1-6). el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ.
• Munâvî, Z. (1994). Feyḍu’l-Ḳadîr fî Şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-Ṣağîr. (1-6). Dârü’L-Kütübi’l-İlmiyye.
• Muslim b. H. (1955). Ṣaḥîhu Muslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. (1-5). Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-Arabî.
• Mübârekpûri, M. A. (ts). Tuḥfetü’l-aḥveẕî şerḥu Câmiʿi’t-Tirmiẕî. (1-10), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Nevevî, M. Y. (1972). Şerḥu’n-Nevevî alâ Muslim. (1-18). Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-Arabî.
• Sâbûnî, M. A. (2011). Şerhu’l-müyesser li Sahîh-i Buhârî. /1-5). Mektebetü’l-Asriyye.
• Salman E. ve Karahan Z. C., (2014), Sağlık Çalışanlarında Enfeksiyon Riskleri ve Korunma II: Solunum Yoluyla Bulaşan Enfeksiyonlar. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 67 (3) 83-86. doi: 10.1501/töpfak_000000873
• Sindî, M. b. A. (ts.). Kifâyetu’l-Ḥâce fî Şerḥi Süneni İbn Mâce. y.y.
• Suyûtî, C. (2002). el-Câmiu’s-Sağîr fi Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr (1-2). Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Suyûtî, C. (2005). Cem’u’l-Cevâmı‘. thk. Muhtar İbrahim Hâic. El-Ezhrü’ş-Şerîf.
• Ṭaberânî, S. b. A. (1993). ed-Duʿâ. thk. Muṣṭafâ Abdulḳâdir Aṭâ. y.y.
• Ṭaberânî, S. b. A. (ts). el-Muʿcemu’l-ʾEvsaṭ. (1-10). thk. Ṭâriḳ b. İvaḍullâh b. Muḥammed - Abdulmuḥsin b. İbrahim el-Ḥuseynî. Dâru’l-Ḥaremeyn.
• Ṭaberânî, S. b. A. (ts). el-Muʿcemu’l-Kebîr. (1-25). thk. Ḥamdî b. Abdulmecîd es-Selefî. Mektebetu İbn Teymiyye.
• Ṭaberânî, S. b. A. (1985). Muʿcemu’s-Ṣağîr. thk. Muḥammed Şekûr. (1-2). el-Mektebu’l-İslâmî.
• Ṭaberî, M. b. C. (2001). Câmiʿu’l-Beyân fî Teʾvîli ʾÂyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuḥsin et-Turkî. (1-26). Dâru Hicr,
• Ṭayâlisî, S. b. D. (1999). el-Musned (1-4). thk. Muḥammed b. Abdulmuḥsin et-Turkî. Dâru Hicr.
• Ṭîbî, H. b. A. (1997). Şerḥu’ṭ-Ṭîbî alâ Mişkâti’l-Meṣâbîh. (1-13). thk. Abdulḥamîd Hindâvî. y.y.
• Tirmizî, H. (1988). Nevadiri’l-Usul fi Marifeti Ehadisi’r-Resul, thk. Ahmed Abdurrhim Sayıh. Darü’d-Deyyan li’t-Türas.
• Tirmizî, H. (ts.). Nevadiri’l-Usul fi Marifeti Ehadisi’r-Resul, thk. Abdurraḫmân ʿAmîre. (1-4). Dâru’l-Cîl. Uzun, M. İ. (2010). “Süreyyâ” TDV İslam Ansiklopedisi içinde (38/162-164), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Varol, M. B. (2003). Hz. Muhammed (sav)’in Ailesi ve Yakın Akrabaları ile İlişkileri, Diyanet İlmî Dergi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2001). “İstiva”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (23/402-404), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yavuz. Y. Ş., (2010). “Şefaat”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (38/412-415), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yavuz. Y. Ş., (1991). “Arş”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (3/405-406), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Zehebî, Ş. M. b. A. (1963). Mîzânu’l-İʿtidâl fî Naḳdi’r-Ricâl. thk. Alî Muḥammed el-Becâvî. (1-4). Dâru’l-Maʿrife..
• Zehebî, Ş. M. b. A. (1985). Siyeru Aʿlâmi’n-Nubelâ’. thk. Suʿayb el-Arnâvut. (1-25). Muʾessesetu’r-Risâle.
• Zehebî, Ş. (2004). Tıbb-ı Nebevî. thk. Muhammed Abdurrahman. Dârü’n-Nefâis.
• Zehebî, Ş. b. A. (2000). İs̱bâtu’ş-Şefâʿa. thk. İbrâhîm Bâcis Abdulmecîd. y.y.