MUHASEBE MESLEK KURULUŞLARINDA ETİK İLKELER VE ETİK KODLAR KONUSUNDA BİR ANALİZ

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 958 - 976, 18.10.2023

İlker Kefe

Öz

Dünya genelinde ve ülkemizdeki muhasebe meslek kuruluşları çeşitli yaklaşımlar sergileyerek etik ilkeleri belirlemiştir. Bu çalışmada dünya genelinde ve ülkemizdeki muhasebe meslek odalarının benimsediği etik ilkeleri ve kodları incelenmiştir. Bu amaçla, Amerika ve İngiltere'de faaliyet gösteren önemli kuruluşlar olan Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu, Amerikan Yeminli Mali Müşavirler Enstitüsü, Yeminli Mali Müşavirler Enstitüsü, Muhasebeciler için Uluslararası Etik Standartları Kurulu ve İç Denetçiler Enstitüsü tarafından yayımlanan etik ilkeleri incelenmiş ve etik ilkelerin yönergelerdeki sıklığı içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Etik ilkeler meslek odaları ve kurumlar tarafından çoğunlukla dürüstlük, tarafsızlık ve bağımsızlık, mesleki yetkinlik ve özen, gizlilik, mesleki davranış, sorumluluk, kamu yararı şeklinde sınıflandırılmıştır. Bulgulara göre, yönergelerde tarafsızlık ve bağımsızlık etik kodları %29 oranında en yüksek yer alma oranına sahiptir. Dürüstlük ise %26 oranında yer almaktadır. Gizlilik, mesleki yetkinlik ve özen sırasıyla %15 ve %13 oranlarında yer almaktadır. Mesleki davranış ve sorumluluk %7 oranında bulunurken, kamu yararına yönelik etik kodlar sadece %3 oranında kullanılmaktadır. Muhasebe meslek kuruluşlarının raporlarında etik kod kullanım sıklığı incelendiğinde tarafsızlık ve bağımsızlık ile dürüstlüğün en öncelikli etik değerler olduğu tespit edilmiştir. Kamu yararı ve sorumluluk etik kodlarının ise daha düşük bir öncelik seviyesine sahip olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Etik İlkeler, Etik Kodlar, İçerik Analizi, Muhasebe Mesleği

Kaynakça

• AICPA (2013), Code of Professional Conduct and Bylaws-Reprinted from AICPA Professional Standards, New York. https://us.aicpa.org/content/dam/aicpa/research/standards/codeofconduct/downloadabledocuments/2013june1codeofprofessionalconduct.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2023)
• Akbaş, Ö. F. ve Çırpan, H. (2021). Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Meslek Mensuplarının Karmaşık Etik Problemleri. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1), 79-91.
• Akbey, K. C. ve Çil Koçyiğit, S. (2022). Bağımsız Olarak Faaliyet Gösteren Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Algılarına İlişkin Bir Araştırma: Ankara İli Örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 20(46), 915-944.
• Altınbay, A. ve Budak, S. (2022). Etik Kodların İşletme Performansı Üzerine Etkisi: Muhasebe Meslek Mensuplarına Yönelik Bir Araştırma. Duran, S. ve Altınbay, A. (Ed.). Muhasebe Meslek Mensupları Etik Kodları Saha Araştırması içinde (ss. 5-26) Konya: Eğitim Yayınevi.
• Altınbay, A., Boz, D., Duran, C., Güler, M. ve Öztürk, M. (2022). Muhasebe Meslek Mensupları (MMM) Etik Kodlar Ölçeği. Altınbay, A. (Ed.). Muhasebe Meslek Mensupları Etik Kodlar Ölçeği içinde (ss. 113-174) Ankara: Gazi Kitabevi.
• Aymankuy, Y. ve Sarıoğlan, M. (2005). Muhasebe Meslek Mensuplarının Meslek Etiğine Yaklaşımları ve Balıkesir İl Merkezinde Bir Uygulama. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(14): 23-45.
• Az-Zahra, R., Ulum, I. and Irawan, D. (2022). The Basic Principles of Accountant Ethics: Al-Baqarah and Pancasila Perspectives. Jurnal Akuntansi Multiparadigma, 13(2), 337-351.
• Baran, E. ve Baskan, T. D. (2021). Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Dışı Davranış Sergilemelerinin Nedenleri: Literatür İncelemesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 470-506.
• Bell, E. and Bryman, A. (2007). The Ethics of Management Research: An Exploratory Content Analysis. British Journal of Management, 18(1), 63-77.
• Boz, D. (2022). Etik Kodların Etik İklimin Oluşturulmasındaki Önemi: Muhasebe Meslek Mensuplarına Yönelik Bir Araştırma. Duran, S. ve Altınbay, A. (Ed.). Muhasebe Meslek Mensupları Etik Kodları Saha Araştırması içinde (ss. 29-49) Konya: Eğitim Yayınevi.
• Bulğurcu, B. ve Tuan, K. (2022). Bağımsız Denetim Kalitesini Etkileyen Faktörlerin Bulanık Dematel Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Mali Çözüm Dergisi, 32(169), 99-125.
• CIMA (2020), CIMA Code of Ethics For Professional Accountants, London. https://www.aicpa-cima.com/resources/download/cima-code-of-ethics-for-professional-accountants-issued-january-2020#:~:text=Issued%20January%202020,- Dec%2031%2C%202019&text=As%20chartered%20management%20accountants%2C%20CIMA,and%20reputation%20of%20the%20profession (Erişim Tarihi: 14.05.2023)
• Çağlar, D. (2019). Muhasebe Meslek Etiğinin Algılanma Düzeyi Karabük İli Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Çankırı.
• Çiftçi, Y. ve Çiftçi, B. (2003). Muhasebe Mesleğinde Meslek Etiği (Türkiye’deki Düzenlemeler ve Uluslararası Düzenlemelerle Karşılaştırılması). Muhasebe ve Denetime Bakış Dergisi, 3(10), 79-96.
• Daştan, A., Bayraktar, Y. ve Bellikli, U. (2015). Muhasebe Mesleğinde Etik İkilem ve Etik Karar Alma Konularında Farkındalık Oluşturma: Trabzon İlinde Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 29(1), 63-82.
• Demir, E. ve Çiftci, Y. (2016). Denetçi Bağımsızlığının Etik İlkeler Çerçevesinde İncelenmesi: Bir Denetim Firması Uygulaması. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 18(31): 88-97.
• Güney, S. ve Çınar, O. (2012). Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerin (SMMM) Etik Algıları: Erzurum Örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(2), 91-106.
• Hacıhasanoğlu, P., Hacıhasanoğlu, T., & Akgün, Z. Müşteri E-Şikayetlerinin İçerik Analizi Yöntemiyle İncelenmesi: Katılım Bankaları Örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 368-393.
• Heybet, K. ve Duran, C. (2022). Etik Kodların İş Doyumu Üzerine Etkisi: Muhasebe Meslek Mensuplarına Yönelik Bir Araştırma. Duran, S. ve Altınbay, A. (Ed.). Muhasebe Meslek Mensupları Etik Kodları Saha Araştırması içinde (ss. 53-69) Konya: Eğitim Yayınevi.
• IAA (2018), Code of Ethics Implementation Guides-International Professional Practices Framework, Florida. https://www.theiia.org/globalassets/documents/content/articles/guidance/implementation-guidance/implementation-guides-for-code-of-ethics-principles/ig-code-of-ethics-combined.pdf (Erişim Tarihi: 10.06.2023)
• IESBA (2018), International Code of Ethics for Professional Accountants (including International Independence Standards), New York. https://www.ifac.org/_flysystem/azure-private/publications/files/Final-Pronouncement-The-Restructured-Code_0.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2023)
• IFAC (2022), Handbook of the international code of ethics for professional accountants- including International Independence Standards. 2022 Edition, New York. www.ethicsboard.org/publications/2022-handbook-international-code-ethics-professional-accountants (Erişim Tarihi: 09.06.2023)
• Kardeş Selimoğlu, S. K. ve Tiğre, G. (2021). Muhasebe Mesleğinde Bağımsızlık Standardı ile Bütünleştirilmiş Yeni Etik Kuralların Uluslararası ve Ulusal Karşılaştırmalı Analizi (Ifac-Kgk-Türmob). Ida Academia Muhasebe ve Maliye Dergisi, 4(1), 21-36.
• Kaya, C. T. ve Ergüden, A. E. (2014). Muhasebe, Kurumsal Yönetim ve Etik Üçgeninde, Etik Kod Uygulamalarının Önemi: Borsa İstanbul’da İşlem Gören Şirketlerde Etik Kod Uygulaması Üzerine Bir Araştırma. Muhasebe ve Denetime Bakış, (42), 49-68.
• KGK (2014), Bağımsız Denetçiler İçin Etik Kurallar, Ankara. https://kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/PDF%20linkleri/standartlar%20ve%20ilke%20kararlar%C4%B1/ET%C4%B0K%20KURALLAR/BA%C4%9EIMSIZ%20DENET%C3%87%C4%B0LER%20%C4%B0%C3%87%C4%B0N%20ET%C4%B0K%20KURALLAR(1).pdf (Erişim Tarihi: 11.05.2023)
• Kılınç, E. (2022). Ülkemizde Gerçekleştirilen Etik Kod Çalışmalarının Nitel Analizi: Ulakbim Veri Tabanı Örneği. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 390-402.
• Kıllı, M., Türkoğlu, H., & Gülmez, C. (2018). Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Algısı: Malatya İlinde Bir Araştırma. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 11(1), 45-62.
• Kısakürek, M. M. ve Alpan, N. (2010). Muhasebe Meslek Etiği ve Sivas İlinde Bir Uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (47), 213-228.
• Koçberber, S. (2008). Dünyada ve Türkiye’de Denetim Etiği. Sayıştay Dergisi, (68), 65-89.
• Kutlu, H.A. (2008). Muhasebe Meslek Mensupları ve Çalışanlarının Etik İkilemleri: Kars ve Erzurum İllerinde Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi SBF. Dergisi, 63(02): 143-170.
• Naccarato, J. L., & Neuendorf, K. A. (1998). Content Analysis as A Predictive Methodology: Recall, Readership, and Evaluations of Business-to-business Print Advertising. Journal of Advertising Research. 38(3), 19-33.
• Özçelik, H. ve Angı, G. G. (2017). Muhasebe Meslek Mensuplarının Meslek Etiği ve Etik İkilem Algıları: Antalya İli Örneği. Muhasebe ve Denetime Bakış, 16(50), 141-158.
• Poje, T. and Zaman Groff, M. (2022). Mapping Ethics Education in Accounting Research: A Bibliometric Analysis. Journal of Business Ethics, 179(2), 451-472.
• Resmi Gazete (2007). Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik, 19.10.2007 tarih ve 26675 sayılı Resmi Gazete.
• Resmi Gazete (2014). Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Ve Yeminli Mali Müşavirlerin Mesleki Faaliyetlerinde Uyacakları Etik İlkeler Hakkında Yönetmelik, 24.03.2014 tarih ve 28954 sayılı Resmi Gazete.
• Resmi Gazete (2017). Türkiye Denetim Standartları Tebliği No: 54 (Bağımsız Denetçiler İçin Etik Kurallar), 30.11.2017 tarih ve 30256(M) sayılı Resmi Gazete.
• Saygılı, E., Gören Yargı, S. ve Kıroğlu Kılıç, M. (2019). Halka Açık Şirketlerde İş Etiği Kodları Analizi. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 21(3), 656-679.
• Schwartz, M. S. (2002). A Code of Ethics for Corporate Code of Ethics. Journal of Business Ethics, 41, 27-43.
• Süklüm, N. (2020). Denetim Kalitesinin Bağımsızlık İlkesi ve Etik İlişkisi Bağlamında İncelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11, 17-28.
• Şavlı, T. (2016). Türkiye’de Bağımsız Denetimde Rotasyon: Düzenlemeler, Uygulamalar ve Öneriler. Mali Çözüm Dergisi. 26(134), 37-57.
• Şenocak, N., & Onat, O. K. (2023). Entegre Raporlarda İçerik Analizi: Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama. Cumhuriyet Universitesi Journal of Economics & Administrative Sciences, 24(3), 362-382.
• TÜRMOB (2014), Muhasebe Meslek Mensupları İçin Etik Kurallar Elkitabı, Ankara. https://www.turmob.org.tr/ekutuphane/detailPdf/58717b3a-355d-48d3-8712-b7e9744b0ba4/muhasebe-meslek-mensuplari-icin-etik-kurallar-el-kitabi--turkce-----2014 (Erişim Tarihi: 12.05.2023)
• Uşurelu, V. I., Nedelcu, M. M., Andreı, A. E. D. and Loghin, D. (2010). Accounting Ethics-Responsibility Versus Creativity. Annals of the University of Petrosani Economics, 10(3), 349-356.
• Yıldız, G. (2010). Muhasebe Mesleğinde Meslek Etiği ve Kayseri İl Merkezinde Bir Uygulama. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (36), 155-178.
• Yunanda, R. A. and Majid, N. A. (2011). The Contribution of Islamic Ethics towards Ethical Accounting Practices. Issues in Social and Environmental Accounting, 5(2), 124-137.
• Yüksel, M. (2015). Etik Kodlar, Ahlak ve Hukuk. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(1), 9-26.
• Zeytin, M. (2007). Bağımsız Muhasebe Meslek Mensuplarını Hata ve Etik Dışı Davranışlara Yönlendiren Faktörler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.