CELALEDDIN HAREZMŞAH’IN HAREZMŞAHLAR DEVLETINI YENIDEN DIRILTME ÇABALARI BAĞLAMINDA GÜRCISTAN GÜNLERI (1225-1229)

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 4, 1127 - 1137, 18.10.2023

Mustafa Köksal

Öz

Alâeddin Muhammed (1200-1220) döneminde altın çağını yaşayan Harezmşahlar Devleti, sultanın korkaklığı ve almış olduğu yanlış kararları yüzünden doğudan gelen Moğollar karşısında herhangi bir varlık gösteremediler. Bu yüzden Harezmşahlar Devleti, tarihte eşine az rastlanır biçimde kısa bir süre içerisinde yıkılma sürecine girdi. 1220’de Alâeddin Muhammed’in ölümünün ardından oğlu Celâleddin Harezmşah, enkaz devraldığı devleti yeniden canlandırmak için büyük çaba sarf etti. Öncelikle baş düşmanı olan Moğollara karşı büyük hezimetler yaşamasına rağmen mücadeleden vazgeçmeyip onlara karşı önemli zaferler elde etti. Celâleddin Harezmşah bu mücadeleci ruhu ve cesareti sayesinde sadece Moğolların değil aynı zamanda Gürcü ve Hintlilerin de korkulu rüyası haline geldi. Onun elde ettiği başarılar İslâm dünyasında yankı bulduğundan Müslümanlar onu kurtarıcı olarak görmeye başladılar. Ardından Azerbaycan topraklarına gelerek başkenti Tebriz olan yeni devletin temellerini atıp sınırlarını genişletmek için harekete geçti. Makalemizde Celâleddin önce diplomatik ilişkiler kurarak ele geçirmek istediği Gürcistan üzerine düzenlediği seferleri dönemin kaynakları ışığında değerlendirmeyi amaçlamaktayız. Celaleddin Harezmşah Gürcü topraklarına düzenlediği seferler esnasında gösterdiği cesaret ve kahramanlıkla Gürcistan topraklarında Türk hâkimiyetini sağlamayı başardı. Celaleddin Harezmşah, elde ettiği bu zaferler sayesinde gayrimüslimlerin baskısından bunalan Müslümanların derin bir nefes almasını sağladığı gibi Anadolu toprak üzerindeki emellerini gerçekleştirmek için önündeki önemli bir engeli de kaldırmış oldu.

Anahtar Kelimeler

Celaleddin Harezmşah, Gürcistan, Harezmşahlar, Rusudan

CELALEDDIN HAREZMŞAH’IN HAREZMŞAHLAR DEVLETINI YENIDEN DIRILTME ÇABALARI BAĞLAMINDA GÜRCISTAN GÜNLERI (125-1229)

Öz

Kaynakça

• Bala, M. (1956). “Gürcistan” İA, IV, İstanbul: MEB Yayınları, 837-839.
• Brosset, H.A. (2003). Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar). (Çev.: E. Merçil). Ankara: TTK Yayınları.
• Cüveynî, Alâeddin Ata Melik, (2013), Tarih-i Cihangûşa, (Çev.: M. Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
• Cûzcânî, Minhâc-ı Sirâc. (2016). Tabakât-ı Nâsırî (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar), (Çev.: M. Uyar) İstanbul: Ötüken Neşriyât.
• D’ohsson, A.C.M (2014). Moğol Tarihi, (Yay. Haz, E. Kalan.). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Dursun, D. (1996). “Gürcistan”. DİA. XIV. İstanbul: TDV Yayınları. 310-311.
• Fazlullah, Reşîdüddîn.(1389). Camiü’t-Tevarih. (Tarih-i Selâtin-i Harezm) (Nşr.: Muhammed Ruşen) Tahran.
• Galstyan, A.G. (2017). Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, (Çev.: İ. Kemaloğlu) İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Gümüş, N. (2006) “Celâleddîn Harizmşah’ın Gürcistan Seferleri”. EKEV Akademi Dergisi. 29. 156-178.
• Hândmîr, Gıyâseddin b. Hâce Hümâdüddin Muhammed b. Hâce Burhaneddîn Muhammed b. Hüseyin Şîrâzî. (1395). II. Habîbü’s-Siyer fî Efrâdi’l Beşer. Tahran: Kitapfurûş-î Hayyam.
• ……… (1342). Tarihu Habîbi’s-Siyer fî Efrâdi’l Beşer. III. Tahran: Kitapfurûş-î Hayyam. İbn Bîbî, Hüseyin b. Muhammed (1996) el-Evâmiru’l-Alâiyye fî Umûri’l-Alâiyye. I. (Çev.: M. Öztürk) Ankara: TTK Yayınları.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ebû‘l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî.(2016). el-Kâmil fi’t- Târîh. I-X. (Çev., A. Ağırakça, B. Eryarsoy, Z. Tüccar, A. Özaydın, Y. Apaydın, A. Köşe) İstanbul: Ocak Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1992). Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221) Ankara: TTK Yayınları.
• Karamanlı, H.M. (1996). “Gürcistan”. DİA. XIV. İstanbul: TDV Yayınları. 311-313. Mîrhând, Hümamüddin Muhammed b. Burhaneddin Hâvendşah b. Kemaleddin. (1339). IV. Ravzatü’s-Safâ Fî Sîreti’l-Enbiyâ Ve’l-Mülûk Ve’l–Hulefâ Tahran: Kitapfurûş-î Hayyam.
• Müverrih Kiragos, (2009). Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar. (Çev.: Dr. Gürsoy Solmaz). Ankara: Elips Kitap.
• Nesevî, Muhammed b. Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Münşî. (1934). Sîret-i Celâleddîn Mengübertî. (Çev.: N. A.Yazıksız) İstanbul: MEB Yayınları.
• Özaydın, A. (1998). “Harizm”. DİA. XVI İstanbul: TDV Yayınları. 220-222.
• Spuler, B. (2013). İran Moğolları. (Çev. C. Köprülü) Ankara: TTK Yayınları.
• Şebankâreî, Muhammed b.Ali b. Muhammed (1376). Mecmâu’l-Ensâb. (Nşr. Mirhâşim Muhaddis) Tahran: İntişârat-ı Emir-î Kebir.
• Taneri, A. (1998). “Harizmşahlar” DİA. XVI İstanbul: TDV Yayınları. 228-230.
• ………… (1993) “ Celâleddîn Harezmşah”. DİA. VII. İstanbul: TDV Yayınları. 248-250.
• ………… (2019). Harezmşahlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Taşağıl, A. (2002). “Karahıtaylar”. DİA. XXIV İstanbul: TDV Yayınları. 415-417.
• …………. (2012). “Turfan”. DİA. XXXXI. İstanbul: TDV Yayınları. 414-415.
• Tekin, R. (2018). Türk Tarihinde Ahlat. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Toksoy, A. (2007) “Celâleddîn Harezmşah’ın Gürcistan’daki Faaliyetleri”, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi. IX/1. Erzincan: 138-150.
• Turan, O. (2014). Selçuklular Zamanında Türkiye İstanbul: Ötüken Neşriyât.
• ………… (2015). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul: Ötüken Neşriyât.