HAREZMŞAHLARDA KUDRETLİ BİR VELİAHT: NÂSIRUDDİN MELİKŞAH

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 340 - 353, 01.02.2024

Mustafa Köksal

Öz

Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan Harezmşahlar Devleti, uzun bir kuruluş sürecinin ardından Selçuklu Devleti’nin küllerinde doğan ve mirasına sahip çıkan bir devlettir. Devletin temelleri Atsız (1128-1156) döneminde atılmış olsa da İl- Arslan (1156-1172) döneminde devletleşme sürecine girmiş ancak müstakil devlet olma hüviyetine Alâeddin Tekiş (1172-1200) dönemine kavuşmuştur. Bu dönem aynı zamanda Harezmşahların altın çağını yaşadığı dönemdir. Bu dönemde Alâeddin Tekiş, devletin sınırlarını doğuda Gur toprakları, batıda Bağdat, kuzeyde Deşt-i Kıpçak bölgesi güneyde Umman Denizi’ne kadar genişleterek kudretli devletlerinden biri oldu. Makalemizde Alâeddin Tekiş’in büyük oğlu Nâsıruddin Melikşah’ı değerlendirmeye gayret edeceğiz. Alâeddin Tekiş gibi kudretli bir hükümdarın gölgesinde yetişen Nâsıruddin Melikşah’ın babasının tahta çıktığı sırada Sultanşah Mahmud’a karşı sergilediği diplomatik mahareti ve edebî yönü, Cend valisi olduktan sonra Kıpçaklara karşı elde edilen başarılardaki rolü, amcası Sultanşah Mahmud ile yaptığı mücadele ve son olarak Irak meselelerindeki durumu ortaya konmaya çalışılacaktır. Yapılan çalışmanın Harezmşahlar sahasında yapılacak olan araştırmalara katkı sağlayacağını düşünmekteyiz

Anahtar Kelimeler

Nâsıruddin Melikşah, Alâeddin Tekiş, Harezmşahlar, Veliaht

Kaynakça

• Ahincanov, S. M. (2010). Türklerin Katalizör Boyu Kıpçaklar, İstanbul: Selenge Yayınları
• Azar Nasırabadı, G.(2021) “Hârezmşahlar Dönemi Müenşeat Mecmualarından et- Tesevessül İle’t-Teressül ve Devletin Siyasî Münasebetleri Açısından Önemi”, History Studıes, 13/1, 33-49.
• Bağdadî, Müeyyed’ül. (1315) et-Tevessül ile’t-Teressül. (Tash.: Ahmed Behmenyâr), Tahran.
• Bünyatov, Z. (200) Hârezmşahlığı ve Enuştekinler Devleti. (Çev.:Tural Rıvazev), İstanbul: Derin Yayınları.
• Bündârî, İmadeddin el- Kâtib.el-İsfehanî. (2016). Zubedetü’l-Nuşra ve Nubetü’l-Usra (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi). (Çev. Kıvameddin Burslan), Ankara: TTK Yayınları.
• Cüveynî, Ata Melik. (1342). Tarih-i Cihanguşâ, (Devre-i Moğol, Harezmşahiyye, İsmailiye). (Tash. Mansur Servet). Tahran: Müesse-i İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Cüveynî, Ata Melik. (2013) Tarih-i Cihanguşâ, (Çev. Mürsel Öztürk). Ankara: TTK Yayınları.
• Cûzcânî, Minhâc-i Sirâc. (1363). Tabakât-ı Nâsîrî. I. (Nşr.: Abdulhayy Habibî). Tahran: Dünya Kitap,
• Cûzcânî, Minhâc-i Sirâc. (2015). Tabakât-ı Nâsîrî (Gazneliler, Selçuklular, Atabegler ve Hârezmşahlar). (Çev. Erkan Göksu). Ankara: TTK Yayınları.
• Gürbüz, M. (2011). “Alâeddin Tekiş”, DİA, XXXX, İstanbul: TDV Yayınları, 364-365.
• Hândmîr, Gıyaseddîn b. Hâce Hümamüddîn Muhammed b. Burhaneddin. (1380). Habîbü’s-Siyer fî Ahbârı Efrâdi’l-Beşer. II. (Nşr. Dr. Muhammed Debîr Siyâkî). Tahran: Kitapfurûş-î Hayyam,
• Hasanzâde, İ. (1391). Tarih-i İran Der Ahd-ı Harezmşahiyân. Tahran: Bengâh-ı Tercüme ve Neşîr-i Kitab-ı Parsî.
• Hemedânî, Reşîdüddin Fazlullah. (1389). Camiü’t-Tevârih (Tarih-i Selatîn-i Harezm), Tahran: Merkez-i Pejuheş-i Miras-ı Mektup.
• Hemedânî, Reşîdüddin Fazlullah. (2022). Câmiü’t-Tevârih’te Harezm Sulltanları. (Çev. Farbod Mazlûmî). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Hil’atberî, A-Şerifi, M. (1380). Tarih-i Harezmşahiyân. Tahran: Merkez-i Tahkik ve Tu’seî Ulûm-i İnsanî.
• İbnü’l-Esîr. (1991). el-Kâmil fî’t Tarih. XI. (Çev. Ahmet Ağır Akça). İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Esîr. (1991). el-Kâmil, fi’t Tarih. XII. (Çev. Ahmet Ağırakça- Abdulkadir Özyadın) İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbn Havkal. (2017) 10. Asırda İslâm Coğrafyası. (Çev. Ramazan Şeşen). İstanbul: Yedi Tepe Yayınları.
• İbn İsfendiyâr. (1386). Tarih-i Taberistân. II. (ths Abbas İkbâl). Tahran: Kitâbhane-i Hâver.
• Kafesoğlu, İ. (2016). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyât.
• Kafesoğlu, İ. (1984). Harezmşahlar Devleti Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
• Keleş, Erol. (2021). “Harezmşah- Kıpçak Münasebetleri Ve Harezmşah Ordusunda Kıpçak Unsurlar”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34. 159-171.
• Köprülü, M. F. (1943). “Uran Kabilesi”, Belleten, VII/2, 229-243.
• Le Strange, G.(2015). Doğu Hilafetinin Memleketleri (Mezoptamya, İran ve Orta Asya). (Haz. Adnan Eskikurt, Cengiz Tomar), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Müstevfî, Hamdullah. (1387). Târih-i Güzide. (Tash. Abulhüseyin Nevahî). Tahran, İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Müstevfî, Hamdullah. (2018). Târih-i Güzide. (Çev. Mürsel Öztürk). Ankara: TTK Yayınlar.
• Mîrhând, Muhammed b. Hâvendşah b. Mahmud. (1339). Ravzatü’s-Safâ fî Sireti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ. IV. Tahran: Kitapfurûş-î Hayyam.
• Mîrhând, Muhammed b. Hâvendşah b. Mahmud. (2022). Ravzatu’s-Safâ, Hârezmşahlar (Hârezmşahiyân), (Çev. Erkan Göksu). İstanbul: Kronik Kitapları.
• Özgüdenli, O.G. (2020). Ortaçağ’da Türkler, Moğollar, İranlılar (Kaynaklar ve Araştırmalar). İstanbul: Ötüken Neşriyât.
• Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. (1999). Râhatü’s-Sudûr Ve Ayetü’s- Sürûr, II, (Çev. Süleyman Ateş) Ankara: TTK Yayınları.
• Semerkandî, Devletşah b. Âlâüd’devle Bahtişah. (1977). Tezkiretü’ş-Şuarâ. I. (Çev. Necati Lugal) İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, Ankara, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Vatvat, Reşîdüddin Muhammed b. Muhammed b. Abdülcelil. Arâsiü’l-Havâtîr Nefâsiü’l-Nevâtîr. Ayasofya Nüshası, Nr: 4138.
• Vatvat, Reşîdüddin Muhammed b. Muhammed b. Abdülcelil. Ebkârü’l- Efkâr fî Resai’l Ve’l Eşkâr. İstanbul Üniversitesi Farsça Yazma Eserler, Nr: 424.
• Vatvat, Reşîdüddin. (1338). Nâmeha-yı Reşîdüddin Vatvat. (Tash. Kâsım Toyserekanî), Tahran: İntişarat-ı Danişgah-ı Tahran.