Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

RUS İMPARATORLUĞU’NUN ORTA ASYA’DA YÜRÜTTÜĞÜ SİYASETİN NETİCESİNDE YAŞANAN ANDİCAN AYAKLANMASI VE ÜRKÜN KURTULUŞ MÜCADELESİ

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 352 - 362, 31.01.2025

Öz

Rus Çarlığı tarafından 1865 yılında Aral Gölü’nden Issık Göl’e kadar geniş bir alanı kaplayan bölgede Türkistan Eyaleti (Oblastı) kuruldu. Issık-kol, Çui, Talas, Ketmen Töbö ve daha sonra Narın ilçelerini içeriyordu. 1867 yılında bu bölge Türkistan Umumi Valiliği adı altında ayrı bir idari yönetim hâline getirilmiş ve sınırları içerisinde Sir-Derya ve Ceti-Suu bölgeleri kurulmuştur. Rus sömürgecileri işgal altındaki kolonilerin uzun vadede gerçek Rus toprağı hâline gelmesini istiyorlardı. Kırgızistan dahil Türkistan için de aynı hedef belirlendi. Özel olarak da Rusya’nın merkezinden çiftçilerin göçü yoğunlaştırıldı. Onlara en iyi araziler verildi, 15 yıl süreyle vergi ve askerlikten muaf tutuldular ve nakdî yardımda bulunuldu. 1896’da yalnızca Pişpek ve Prjevalsk ilçelerinde 26 Rus köyü ortaya çıktı. XIX. yüzyılın sonlarında Rus çiftçiler Güney Kırgızistan’a gelmeye başladı. Burada ilk Rus köyleri 1893 yılında Pokrovka ve Oş uyezdlerinde (“ilçe”,”kasaba”) kuruldu. Gelen tüm yabancı çiftçiler, Kırgız halkının verimli topraklarını işgal ederek halkı dağlara kadar kovaladılar. Rus gücünün vergi politikasına göre Kırgızlar Rus devletine devredildikten sonra önce Kokon Hanlığı’na ödedikleri vergilere benzer vergiler ödediler, daha sonra ise yeni vergi türleri oluşturuldu. XX. yüzyılın başında sömürge politikası gittikçe eskisinden daha güçlendi. Bütün bunlar yerel halkın memnuniyetsizliğine ve ayaklanmasına yol açtı. Bu tür ilk başkaldırmalardan biri, 17 Mayıs 1898’de Andican kenti yakınlarında başlayan ve Rus yetkililer tarafından bastırılan “Andican Ayaklanması” idi. Çok geçmeden 1916’da ağır kayıplara yol açan “Ürkün” adı verilen kurtuluş mücadelesi başladı. Bu çalışma literatür yöntemiyle araştırma makalesidir ve amacı Rus siyasetinin neticesinde Orta Asya’da ortaya çıkan iki ayaklanma konusunda bilgilendirmek, fikir beyan etmek ve konuyu açıklamaktır.

Kaynakça

  • Андижанское восстание // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. — Т. I. — ISBN 9965-9389-9-7. (CC BY-SA 3.0)
  • Булдаков В., Леонтьева Т. Война, породившая революцию: Россия, 1914—1917 гг.. — Москва, 2015. — 720 с
  • Восстание 1916 года в Туркестане: документальные свидетельства общей трагедии: сб. док. и материалов Архивная копия от 22 мая 2021 на Wayback Machine / МГУ им. М. В. Ломоносова, Ин-т всеобщ. истории РАН ; [сост., авт. предисл., вступ. ст. и коммент. Т. В. Котюкова]. — М.: Марджани, 2016. С. 88
  • Ганин А. В. Последняя полуденная экспедиция Императорской России: Русская армия на подавлении туркестанского мятежа 1916—1917 гг. // Русский сборник. Исследования по истории России. Ред.-сост. О. Р. Айрапетов, Мирослав Йованович, М. А. Колеров, Брюс Меннинг. М., 2008. С. 152—214
  • Глущенко, Е. А. Россия в Средней Азии. Завоевания и преобразования. — М.: ЗАО Издательство Центрполиграф, 2010. — 575 с. — (Россия забытая и неизвестная. Золотая коллекция). ISBN 978-5-227-02167-0
  • Жусуп Абдрахманов «1916 год. Дневник. Письмо Сталину » Фрунзе 1991.С.173
  • Жусуп Абдрахманов «1916 жыл Кыргыз көтөрүлүшү.» - Фрунзе 1932.
  • Кыяс Молдокасымов. «1916-й год. Архивные документы в Алматы » статья. 2016.
  • Маляров В. Н. «Организация рабочей силы в тылу армии является государственной потребностью столь же необходимой и неотложной, как и формирование самой армии». // Военно-исторический журнал. — 2017. — № 4. — С.33—38.
  • Оскон Осмонов - ответы на 100 экзаменационных вопросов. 49 - вопрос. Рыскулбеков, 1965: 8
  • Сейсеканов Т. « Көлдөгү көтөрүлүш. »- Б., 2003.
  • СРЕДНЕАЗИАТСКОЕ ВОССТАНИЕ 1916. https://old.bigenc.ru/world_history/text/4161229
  • Тарыхый - документалдуу очерктер. Уркун. 1916 - Б., 1993
  • Трагедия 1916 года: Девяносто пять лет со дня восстания. http://www.fergananews.com/article.php?id=7003
  • Үсөнбаев К. «Кыргызстандагы 1916-жылдагы көтөрүлүш». - Фрунзе, 1967-ж.
  • Центральная Азия в составе Российской империи. М., 2008. С. 223−224.
Toplam 16 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Orta Asya Tarihi
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Zuura Muratova 0000-0001-9716-5423

Erken Görünüm Tarihi 30 Ocak 2025
Yayımlanma Tarihi 31 Ocak 2025
Gönderilme Tarihi 6 Ocak 2025
Kabul Tarihi 29 Ocak 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 12 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Muratova, Z. (2025). RUS İMPARATORLUĞU’NUN ORTA ASYA’DA YÜRÜTTÜĞÜ SİYASETİN NETİCESİNDE YAŞANAN ANDİCAN AYAKLANMASI VE ÜRKÜN KURTULUŞ MÜCADELESİ. Avrasya Sosyal Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 12(1), 352-362.