HARP CERİDELERİNE GÖRE ÇANAKKALE MUHAREBELERİNDE DERİNLİĞİNE TERTİBAT ANLAYIŞI

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 35, 39 - 73, 23.02.2024

Necdet Öz

https://doi.org/10.46953/askeritarih.1296651

Öz

I. Dünya Savaşı’nda siper savaşının en temel unsuru derinliğine tertibat anlayışıdır. Bu savaştan önce savaşlar tek bir hat üzerinde gerçekleştirilmiştir. Derinliğine tertibat anlayışının geliştirilmesiyle birlikte kademeli bir şekilde birden fazla sayıda siper hattı inşa edilmiştir. Bu çalışmada Çanakkale Cephesi’nde derinliğine tertibat anlayışının nasıl ve ne zaman geliştiğinin ortaya konması amaçlandı. İkinci olarak Batı Cephesi ve Çanakkale Cephesi karşılaştırılarak Türk ordusunun yeni bir savaş anlayışına cevap verme kabiliyeti ortaya konmaya çalışıldı. Çalışmada, yayınlanmış olan 19. Tümen, 57. ve 27. Alay harp cerideleri esas alınarak savaş anında çıkartılan derslere odaklanıldı. Sonuç olarak, Türk ordusunun kendi savaş tecrübesinden yola çıkarak derinliğine tertibat anlayışını geliştirdiği ortaya kondu.

Anahtar Kelimeler

Derinliğine Tertibat, Siper Savaşı, Mevzi Harbi, Çanakkale Muharebeleri, Harp Ceridesi

Kaynakça

• AKGÜL, Suat - Toker, Hülya - Demirtaş, Sema; “Zafer”, Anafartalar Muharebeleri’ne Ait Tarihçe, Mustafa Kemal, yay. haz. Suat Akgül, Hülya Toker, Sema Demirtaş, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2011, s. V-VI.
• AKYÜZ, Doruk; Topyekûn Harp Döneminde Doktrinlerde Değişimler ve Ders Çıkarma Süreçleri: 1904-1940, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2021.
• ALBAYRAK, Muzaffer; “Liman von Sanders”, Türkiye’de Beş Sene, Liman Von Sanders, çev. Osmanlı Genelkurmayı Askeri Tarih Encümeni Tercüme Heyeti, yay. haz. Muzaffer Albayrak, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, Ekim 2006, s. I.
• ATACANLI, Sermet; Arıburnu'nun İlk Müdafaası, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya; Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa: 1914-1922, C III, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1985.
• BANKS, Iain; “Digging in the Dark: The Underground War on the Western Front in World War I”, Journal of Conflict Archaeology, Vol. 9, No. 3, September 2014, s. 156-176.
• Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (Amfibi Hareket); c. V, II. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2012.
• Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi (04 Haziran 1915-09 Ocak 1916); C V, III. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2012.
• BORLAT, Barış; “Askerî Arşiv Belgelerine Göre 19. Tümen’in Çanakkale Cephesi’ndeki Siper Yapım Faaliyetleri”, ICAR (Uluslararası Akademik Araştırmaları Merkezi), Elazığ, Türkiye, 19 Nisan 2021, s. 418-425.
• BULL, Stephen; Trench: A History of Trench Warfare on the Western Front, Osprey Publishing, Oxford, 2014.
• Dünya Savaş Tarihi; haz. Christon I. Archer, John R. Ferris, Holger H. Herwig, Timothy H. E. Travers, çev. Cem Demirkan, Tümzamanlar Yayıncılık, İstanbul, 2006.
• ESENKAYA, Ahmet; “Çanakkale Cephesinde Karargâhlar”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 2016, s. 47-80.
• FALKNER, James; Marshal Vauban and the Defence of Louis XIV’s France, Pen and Sword Military, South Yorkshire, 2011.
• GÖRGÜLÜ, İsmet; On Yıllık Harbin Kadrosu (1912 - 1922: Balkan - Birinci Dünya ve İstiklal Harbi), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
• GÖRGÜLÜ, İsmet - ÇALIŞLAR, İzzeddin; “Org. İzzettin Çalışlar’ın Biyografisi”, On Yıllık Savaşın Günlüğü (Balkan, Birinci Dünya ve İstiklal Savaşları: Orgeneral İzzettin Çalışlar’ın Günlüğü), haz. İsmet Görgülü, İzzeddin Çalışlar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Mart 1999.
• GRIFFITH, Paddy; Fortifications of the Western Front 1914-1918 (Fortress), Osprey Publishing, Oxford, 2004. HANİOĞLU, M. Şükrü; “Enver Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C XI, s. 261-264.
• İĞDEMİR, Uluğ; “Giriş”, Anafartalar Muharebatı'na Ait Tarihçe, Mustafa Kemal, yay. Uluğ İğdemir, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1962, s. IX-XXV.
• KARAOĞLAN, Yasin; 1325 (1908) Tarihli Sahra İstihkâmatı Talimnamesi Işığında Osmanlı Ordusunda Modernleşme Hareketleri, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, Ağustos 2017.
• KAYA, Sezgin; “Bursalı Mehmet Nihat Bey”, Çanakkale Araştırmaları, Türk Yıllığı Yıl 13, Bahar 2015, Sayı 18, s. 705-741.
• KEYVANOĞLU, Sacide Jale – KARAYAMAN, Mehmet; “General Fahri Belen’in Hayatı, Siyasi Faaliyetleri ve Eserleri (1892-1975)”, Belgi, Sayı 20, Yazı 2022/II, s. 2323-2342.
• KÜTÜKÇÜ, Murat; Selahattin Adil Paşa, Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2022.
• LUPFER, Timothy T.; The Dynamics of Doctrine: The Changes in German Tactical Doctrine During the First World War, Combat Studies Institute, U.S. Army Command and General Staff College, Fort Leavenworth, Kansas, 1981.
• MURRAY, Nicholas; The Rocky Road to the Great War: The Evolution of Trench Warfare to 1914, Potomac Books (Epub), Washington D.C., 2013.
• ÖZ, Necdet; Yenileşme Dönemi Osmanlı Ordusunda Talimnameler (1826-1914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2021.
• ÖZDEMİR, Bülent, Mutaf Abdülmecit; “Önsöz”, Çanakkale Muharebatı: Cihan Harbinde Osmanlı Harekât-ı Tarihçesi, s. I.
• POLAT TAŞ, Özlem Elif; Kâzım (İnanç) Paşa: Hayatı, Askerî ve Siyasî Faaliyetleri (1880-1938), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2008.
• SAMUELS, Martin; Command and Control?: Command, Training and Tactics in the British and German Armies 1888-1918, Frank Cass, London, 2003.
• SAVAŞ, Mustafa Talha; Son Dönem Osmanlı Kumandanlarından Mehmed Esad (Bülkat) Paşa (1862-1952), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2019.
• SAYILIR, Burhan- KARATAŞ, Murat, - BORLAT, Barış; “Önsöz” Çanakkale Muharebelerinde Zabitan İzlenimleri, yay. haz. Burhan Sayılır, Murat Karataş, Barış Borlat, Üsküdar Belediyesi, İstanbul, Ağustos 2017, s. 5.
• SAUNDERS, Anthony; Trench Warfare 1850-1950, Pen and Sword Military (Epub), Barnsley, 2010.
• TOKER, Hülya; Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri (Belge ve Fotoğraflarla), Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayını, Ankara, 2017.
• TÜRKMEN, Zekeriya; “Çanakkale Muharebelerinde 9. Piyade Tümen Komutanı Miralay (Albay) Halil Sami Bey”, Çanakkale Muharebelerinin İdaresi: Komutanları ve Stratejiler, ed. Lokman Erdemir, Kürşat Solak, Çanakkale Valiliği Yayınları, Ankara, 2015, s. 83-103.
• VAN EVERA, Stephen; “The Cult of the Offensive and the Origins of the First World War”, International Security, The Massachusetts Institute of Technology (MIT) Press, Summer, 1984, Vol. 9, No. 1 (Summer, 1984), s. 58-107.
• YILMAZ, Faruk; “Eric von Falkenhayn Kimdir?”, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya, Eric von Falkenhayn, çev. Bursalı Mehmet Nihat [Kurmay Yarbay], yay. haz. Faruk Yılmaz, İz Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• BASRİ [Muallimi Mirliva]; Mevzi Harbi Notları (Büyük Kumanda Kursu), Askeri Akademiler Kumandanlığı Matbaası, Yıldız, 1927.
• BELEN, Fahri; Çanakkale Savaşı (Harp Akademisi 1934-1935 Tedrisatından), Harp Akademisi Matbaası, İstanbul, 1935.
• BOTTE, Capitaine; “The Evolution of Field Fortifications During the Late War”, The Military Engineer, Society of American Military Engineers, Vol. 14, No. 74, March-April, 1922, s. 82-85.
• Çanakkale Muharebatı: Cihan Harbinde Osmanlı Harekât-ı Tarihçesi; yay. haz. Bülent Özdemir-Abdülmecit Mutaf, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2012.
• İ. HAKKI [Harbiye Mektebi Sahil ve Kal‘a Harbi Muallimi Kaimmakam]; Yeni Sahra Tahkimat Talimnamemizin Ta‘biye Nokta-i Nazarından Şerhi, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul, Kanun-ı Evvel 1341 [Aralık 1925].
• İZZEDDİN [Erkânıharp Kaymakamı]; "Arıburnu Muharebatında İstihsal Edilen Tecarüb", Çanakkale Savaşları İle İlgili Makaleler (1915-1960), C I, yay. haz. Cumalı vd., ed. Onur Kuşku, Çanakkale Savaşları Enstitüsü, İstanbul, 2021, s. 153-181.
• MAGNAN, Bernard Pierre, Fenn-i Harb, çev. Ovanes – Hüseyin Avni Paşa, Mekteb-i Harbiye Matbaası, H. 1267 (1850-51).
• MAHMUT NEDİM [187. Alay Kumandanı Kâim-makam, Hendek]; “Bahr-ı Sefîd Boğazı Dârü’l-Harekâtı Harbi Hakkında Ma‘lumât-ı Muhtasıra: 3 Ağustos 1914’den 3 Temmuz 1915 Târîhine Kadar”, Çanakkale Muharebelerinde Zabitan İzlenimleri, yay. haz. Burhan Sayılır, Murat Karataş, Barış Borlat, Üsküdar Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2017, s. 59-105.
• MEHMED NİHAD [Bursalı]; “Çanakkale Muhârebâtı: Erkân-ı Harb Binbaşısı Mehmed Nihad Bey’in Hâtıratı”, Çanakkale Muharebelerinde Zabitan İzlenimleri, yay. haz. Burhan Sayılır, Murat Karataş, Barış Borlat, Üsküdar Belediyesi, İstanbul, Ağustos 2017, s. 133-224.
• MÜLLER [Prusya Zabitanından]; Bölüğün Muharebesi, çev. Nuri [Mekteb-i Harbiye-i Şahane Alman Lisanı Muallim Muavini Mülazım-ı Evvel], Kitabhane-i Askeri-İbrahim Hilmi, İstanbul, 1318.
• NORMAND, R. - FISKE, H. C.; “Evolution of German Fortifications”, The Military Engineer, Society of American Military Engineers, Vol. 14, No. 76, July-August, 1922, s. 202-205.
• Notes on Field Fortification (For Use of Student Officers, Army School of the Line, 1916); prepared by The Army Field Engineer School, Army Service School Press, Fort Leawenworth, 1916.
• ESAT PAŞA; Esat Paşa’nın Çanakkale Anıları, haz. İlhan Ilgar, Baha Matbaası, İstanbul, 1975.
• FALKENHAYN, Eric von; Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya, çev. Bursalı Mehmet Nihat [Kurmay Yarbay], yay. haz. Faruk Yılmaz, İz Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• MİRALAY SÜLEYMAN ŞAKİR; Cepheden Hatıralar: Altıncı Fırka Çanakkale Harbi'nde, Vadi Yayınları, İstanbul, 2006. MUSTAFA KEMAL; Anafartalar Muharebatı'na Ait Tarihçe, yay haz. Uluğ İğdemir, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1962
• SANDERS, Liman von; Türkiye’de Beş Sene, çev. Osmanlı Genelkurmayı Askeri Tarih Encümeni Tercüme Heyeti, yay. haz. Muzaffer Albayrak, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, Ekim 2006.
• SELAHATTİN ADİL PAŞA; Selahattin Adil Paşa’nın Hatıraları: Hayat Mücadeleleri, yay. haz. Enver Koray, Zafer Matbaası, İstanbul, 1982.
• Çanakkale Muharebelerinde 19’uncu Tümen Cerideleri (11.04.1915-07.05.1915): C II; Genelkurmay Basımevi, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2015. Çanakkale Muharebelerinde 19’uncu Tümen Cerideleri (08.05.1915-24.05.1915): C III; Genelkurmay Basımevi, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2015. Harp Ceridelerine Göre Çanakkale Savaşları’nda 57. Alay; yay. haz. Murat Karataş, Buğra Terzi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2021.
• Harp Ceridelerine Göre Çanakkale Savaşları’nda 27. Alay; c. I; yay. haz. Murat Karataş, Barış Borlat, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2017.
• Harp Ceridelerine Göre Çanakkale Savaşları’nda 27. Alay; c. III; Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarih Alan Başkanlığı Yayınları, yay. haz. Murat Karataş, Barış Borlat, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2020.
• GEYER, Hermann; Mevzi Harbinde Taarruz, çev. M. Tevfik [Erkân-ı Harb Binbaşı], Matbaa-yı Liva, Eskişehir, 1337 [1921].
• GEYER, Hermann - Bauer, Max; Mevzi Harbinde Müdafaa: Def‘ ve Tard, Matbaa-i Askeriye, Dersaadet, 1337 [1921]. Piyade Talimnamesi; Mekteb-i Harbiye Matbaası, İstanbul, Temmuz 1325 [14 Temmuz-13 Ağustos 1909].
• Sahra İstihkâmatı; çev. Ali Mümtaz [Erkân-ı Harbiye Binbaşılarından], Mekteb-i Fünun-ı Harbiye Matbaası, 1326 [1910].
• Sahra İstihkâmat Talimnamesi; Mühendishane-i Berr-i Hümayun Matbaası, 1325 [1908].
• Sahra Tahkimatına Dair Tecârib-i Harbiye; Matbaa-i Askeriye, İstanbul, 1331 [1915].
• DEVELLİOĞLU, Ferit; Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Eski ve Yeni Harflerle), Aydın Kitabevi, Ankara, 2011.
• SABUNCUOĞLU, Nurhan; Ansiklopedik Askerî Terimler Sözlüğü: İngilizce-Türkçe, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.