XX. Yüzyılın Başında Şah Rıza Pehlevi’nin Reformları Ekseninde İran’ın Modernleşme Çabası

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 355 - 371, 04.02.2020

Mehmet Koca

Öz

Büyük ve köklü
bir geçmişe sahip olan ve asırlardır Türkiye’nin doğu komşusu olan İran, geçen
yüzyılın başında Rıza Şah Pehlevi’nin liderliğinde geniş çaplı bir reform
hareketine sahne olmuştur. Kaçar Hanedanlığının, devleti ayakta tutabilmek için
başlattığı reform hareketleri başarıya ulaşmamış, ülke içeride aşiret
isyanlarına, dışarıda ise Rus ve İngiliz müdahaleleriyle yıkılmanın eşiğine
gelmiştir. İran, Birinci Dünya Savaşında tarafsızlığını ilan ettiyse de Rus ve
İngiliz işgaline uğramaktan kurtulamamıştır. Savaş sonrası yaşanan kargaşa
ortamından faydalanan Rıza Şah, Kaçar Hanedanlığını tasfiye edip, Pehlevi
Hanedanlığının temellerini atmıştır. Rıza Şah, iktidara gelişiyle birlikte
yüzyıllardır “Persia” olarak bilinen ülkesinin adı da dâhil olmak üzere askeri,
siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda çok ciddi yenilik ve
değişiklikler yapmıştır. Zorunlu askerlik yasasıyla birlikte ülkedeki asker
sayısını arttırmış, orduyu teknik anlamda modernize etmiştir. Eğitim alanında
ülkede ilköğretimi zorunlu hale getirip, çok sayıda okul açmıştır. Karayolu ve
demiryolu ulaşımında büyük mesafeler kat edilmiş Trans-İran demiryolunu inşa
ettirmiştir. Kılık Kıyafet Yasasını çıkartarak daha modern giysiler giyilmesi
ve şapka kullanılmasını sağlamıştır. Bunun gibi birçok düzenlemeye imza atan
Rıza Şah, on beş yıllık iktidarı süresince güçlü ve modern bir İran
oluşturmanın hayalini kurmuş bunun için uğraş vermiştir. Bu çalışmada İran’ı
çağdaşlaştırmak, yeni ve güçlü bir ülke oluşturmak maksadıyla Rıza Şah
tarafından uygulamaya konulan modernleşme hareketleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rıza Şah Pehlevi, İran, Modernleşme, Askeri, Ekonomi, Eğitim

The Efforts of Iran to Modernize Under the İnfluence of Shah Reza Pahlavi's Reforms at the Beginning of the Twentieth Century

Öz

Turkey's eastern neighbor Iran, Reza Shah Pahlavi's
leadership in recently suffered a large-scale reform movement. Reforms
initiated by the Qajar dynasty to sustain the state failed, the country, was on
the verge of collapse with tribal rebellions inside and Russian and British
interventions outside. Iran declared its neutrality during the First World War
and could not survive Russian and British occupation. Taking advantage of the
post-war turmoil, Riza Shah liquidated the Qajar Dynasty and founded the
Pahlavi Dynasty. When Rıza Shah came to power, he made significant changes in
military, political, economic, social and cultural fields including the name of
his country known as “Persia” for centuries. With the compulsory military
service law, the amount of soldiers in the country has increased and the army
has technically modernized. About education, primary education in the country
has been made compulsory and has opened many schools. Trans-Iranian railway has
been built with great distances in road and railway transportation. The Costume
Law has been renewed and more modern clothing and hats have been used. Rıza
Shah, who signed many such arrangements, dreamed of establishing a strong and
modern Iran during his fifteen years of power and worked for it. In this study,
the modernization movements put into practice by Reza Shah in order to
modernize Iran and create a new and powerful country are examined. 

Anahtar Kelimeler

Iran, Reza Shah Pahlavi, Modernization, Military, Economy, Education

Kaynakça

• Abrahamian, E. (2011), Modern İran tarihi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Abrahamian, E. (1982), Iran Between two revolutions, New Jersey, Princeton Univercity Press,
• Afkhami, G. (2009), Reza, the life and times of the shah, California, University of California Press.
• Ahavi, Ş. (1990), İran’da Din ve siyaset, İstanbul, Yöneliş Yayınları.
• Arasteh, R. (1962), Education and social awakening in Iran, Leiden, E.J.Brill.
• Atabaki, T., Zürcher, E. J. (2012), Türkiye ve İran’da otoriter modernleşme Atatürk ve Rıza Şah dönemleri, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bailey, H. W., “Arya”, Encyclopedia Iranica, New York, Routledge & Kegan Paul,
• Bingaman L. G. (2011), Conscripting the state: Military and society in Iran 1921-1941, (Basılmamış Master Tezi), University of Maryland.
• Cleveland, W. L. (2008), Modern Ortadoğu tarihi, (Çev. Mehmet Harmancı), İstanbul, Agora Kitaplığı.
• Cronin, S. (2003), The Making of modern Iran state and society under Riza Shah, 1921-1941, London, Routledge Curzon.
• Çakmak, E. (2002), The Modernization policies of Ataturk and Reza shah: A Comparative Content Analysis, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), The Graduate School of Socıal Sciences of Middle East Technical University.
• Djalili, M.R., Kellner T. (2011) İran’ın son iki yüzyıllık tarihi, İstanbul, Bilge Kültür Sanat.
• Eren, H. (2006) “Türk Dilinin Kurucusu ve Kurtarıcısı Atatürk”, Ankara Üniversitesi’nin 60. Kuruluş Yılı Armağanı, ss. 89-100.
• Esendal, M. Ş. (1999), Tahran anıları ve düşsel yazılar, Ankara, Bilgi Yayınevi.
• Farrokh, K. (2011), Iran at War 1500-1988, Long Island City, Osprey Publishing.
• Garthwaıte, G. R. (2011), İran Tarihi Pers İmparatorluğundan günümüze, İstanbul, İnkılâp Kitabevi.
• Gerede, H. (1952), Siyasi hatıralarım I-İran, İstanbul, Vakit Basımevi.
• Goldschmidt, A. Jr., Davidson, L. (2008), Kısa Ortadoğu tarihi, İstanbul, Doruk Yayımcılık.
• Gunderson, C., (2004), The great depression, Minnesota Abdo Publishing.
• Gürakar, T. (2012) Türkiye ve İran gelenek çağdaşlaşma devrim, İstanbul, Kaynak Yayınları.
• Heyet, C. (1995) “İran”, TDV, XII, İstanbul, ss.174-176.
• Karadeniz, Y. (2012), İran Tarihi (1700-1925), İstanbul, Selenge Yayınları.
• Kramer, J.H., (1997) “Tarihi ve etnografik bakış” İA, V/II, MEB., Eskişehir. Milli Eğitim Basımevi.
• Lewis, B. (2006), Ortadoğu, Ankara, Arkadaş Yayınevi.
• Lorentz, J. H. (2007) Historical dictionary of Iran, Toronto, The Scarecrow Press.
• Metin, C. (2006) Türk modernleşmesi ve İran, (Basılmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Özgüdenli, O. G. (2016), “Lurlar”, TDV, Ek-2, İstanbul, ss. 161-162.
• Prenses Süreyya, (2003), Sürgündeki Prenses Süreyya, (çev. Şirin Rövşev), İstanbul, Kaknüs Yayınları.
• Savory, R.M., (1997), “Iran”, The Encylopaedia of Islam Iran, IV, (Edt., E. Van Donzel, B. Lewıs, Ch. Pellat), Leiden.
• Wagner, H. L. (2009), Iran creation of the modern middle east, New York, Chelsea House Publishing.
• Yıldırım, Nimet “İran mitolojisi”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, S.7, (Güz 2002), ss.19-44.
• http://www.iranicaonline.org/articles/arya-an-ethnic-epithet (E.T. 01.08.2019)
• http://www.iranchamber.com/literature/articles/persian_parsi_language_history.php; (E.T. 25.07.2019).
• Hassan Afra, “Reza Shah Pahlavi”, Encyclopedia Britannica,
• http://www.britannica.com/EBchecked/topic/500867/Reza-Shah-Pahlavi (E.T. 01.08.2019)