An Evaluatıon on The Cultural Eco System ın The Kilis’ Mani

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 1, 621 - 644, 22.01.2021

Cevdet Avcı

https://doi.org/10.17067/asm.830431

Öz

The mani, which is in the Turkish folk literature circle, is among the verse literary texts widely seen in the Turkish world. Mani has been handled from various aspects in the studies on the subject. It is accepted that mani is a distinctive type and form of verse, which has its own rhyme and melodic style. Mani is also used to reinforce meaning in different types of folk literature. Traditionally, mani, which is based on oral creativity, is one of the areas of social memory. In this context, mani carries environmental and cultural indicators related to the society to which it belongs. In this article, the socio-cultural environment reflected in the mani of Kilis region has been examined and evaluated. In the article, Kilis mani, which are considered as one of the memory-based recording and transmission forms of the oral cultural environment, contain important data. The subject of the article is the analysis of these data with a text-centered perspective. In the article, it is aimed to make environmental and cultural reading about the region through the Kilis mani. The literature on the subject was searched, and the mani was collected from the verbal culture environment in Kilis center by interview method. In addition, samples of mani were collected by scanning the subject in written and electronic culture media. The obtained data were analyzed by content analysis technique. In the article, the subjects of Kilis mani were determined as love, wedding, bride-mother-in-law contest, city, festival, job, military service, advice, food, fate, prayer-curse, praise and satire. It has been observed that traditional elements of Kilis folk culture were used extensively in the mani. The environmental and cultural characteristics of Kilis are reflected in the poems in terms of place names, marriage traditions, intent and wishes, agricultural activities in the region, cuisine culture, various tools, dialects and vocabulary. As a result, it has been determined and evaluated that Kilis mani are important social memory areas that reflect the traditional culture and enable the transfer of this culture to future generations.

Anahtar Kelimeler

Kilis, Mani, Tradition, Sign, Cultural Memory

Kilis Manilerinde Kültürel Eko-Sistem Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Türk halk edebiyatı dairesi içerisindeki mani, Türk dünyasında yaygın olarak görülür. Maniyle ilgili yapılan çalışmalarda mani konusu çeşitli yönlerden ele alınmıştır. Maninin kendine özgü uyak düzeni ve ezgili söyleyiş biçimi olan dörtlüklerden oluşan müstakil bir nazım şekli olduğunu söylenilebilir. Mani, farklı halk edebiyatı türleri içerisinde anlamı güçlendirmek için de kullanılmıştır. Bu çalışmada Kilis manilerinden hareketle yöredeki sosyo-kültürel çevre hakkında inceleme ve değerlendirme yapılmıştır. Geleneksel anlamda sözlü ortam yaratıcılığına dayanan maniler, yaşanılan çevreye dair fiziki ve kültürel göstergelerle örülü dörtlükler şeklinde oluşturulur. Çalışmada sözlü kültür ortamının belleğe dayalı kayıt ve aktarım biçimlerinden birisi olarak ele alınan mani, Kilis halk kültürü konusunda önemli veriler içermektedir. Çalışmanın konusu metin merkezli bakış açısıyla bu verilerin incelenmesidir. Çalışmada Kilis manilerinin kültürel gösterge alanı olarak ele alınması amaçlanmıştır. Konuyla ilgili literatür taraması yapılmış, Kilis merkezde sözlü kültür ortamında görüşme yöntemiyle mani derlenmiştir. Ayrıca yazılı ve elektronik kültür ortamında da konuyla ilgili tarama yapılarak mani örnekleri toplanmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi tekniğiyle incelenmiştir. Çalışmada Kilis manilerinin konuları aşk/sevda, düğün, gelin-kaynana atışması, şehir, bayram, iş, askerlik, öğüt, yemek, felek, dua-beddua, özgü ve yergi olarak tespit edilmiştir. Manilerde Kilis halk kültürüne dair geleneksel unsurların yoğun olarak kullanıldığı görülmüştür. Kilis’in fiziki ve kültürel özellikleri manilere yer adları, evlilik gelenekleri, niyet ve temenni, yöredeki tarımsal faaliyetler, çeşitli araç-gereç, ağız ve dil özellikleri bakımından yansımıştır. Kilis manilerinin, geleneksel kültürü yansıtan ve bu kültürün gelecek kuşaklara aktarımını sağlayan önemli bellek unsurları olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kilis, mani, gelenek, gösterge, kültürel bellek

Kaynakça

• Aktulum, K. (2014). Folklorik imgelem. Millî Folklor, 101, 277-290.
• Artun, E. (2007). Türk halk kültüründe mani söyleme geleneği, manilerin iletişim boyutu ve işlevselliği. Ş. T. Kaptan (Haz.), 1V. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildiri Kitabı. 6-8 Kasım 2006 (21-31. ss.). Fethiye.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek. (A. Tekin, çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Atalay, B. (1985). Divanü lügati’t-Türk tercümesi I. Ankara: TDK.
• Atik, M. (2011). Kilis kültüründen bir bekke. Ankara: Kilis Kültür Derneği Yayını.
• Başgöz İ. (1986). Manilerimiz, folklor yazıları. İstanbul: Adam Yayınları. s. 225-229.
• Başgöz, İ. (1986), Manilerimizin başlıca temleri, folklor yazıları. İstanbul: Adam Yayınları, 230-241.
• Bilge, K. R. (2001) Maniler. (A. Çatıkkaş, Haz.), İstanbul: MEB.
• Boratav, P. N. (1995). Türk halkbilimi 1, 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çevik, M. (2015a). Bedduanın estetik ifadesi: mânilerde kargışlar. Türkbilig, 30, 1-21.
• Çevik, M. (2015b) Toplumsal bellek bağlamında Kıbrıs Türk manilerindeki ideolojik-politik yansımalar. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 8 (15), 91-117.
• Çifci, E. (2018). Türk evlilik âdet ve inanışlarının manilerdeki yansımaları. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 63, 325-343.
• Çobanoğlu, Ö. (2005). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2007). Türk halk kültüründe mani tipi iletişim biçimi ve sosyo-kültürel işlevleri. Ş. T. Kaptan (Haz.), 1V. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildiri Kitabı. 6-8 Kasım 2006 (69-76. ss.). Fethiye.
• Çolakoğlu, Ş. (1997). Kilis’te iz bırakanlar. Ankara: Kilis Kültür Derneği Genel Yayını.
• Demir, N. (2013). Türk manileri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Dilçin, C. (2005). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: TDK.
• Dinler, C. 2015. Kars yöresine ait manilerden hareketle manilerin psikanalitik yaklaşımla çözümlenmesi üzerine bir deneme. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3 (6),127-131.
• Dizdaroğlu, H. (1969), Halk şiirinde türler, Türk Dili Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı. Ankara: TDK Yayınları.
• Duymaz, A. (2007). Türk halk anlatılarında mani tarzı şiirlerin kullanımı üzerine. Ş. T. Kaptan (Haz.), 1V. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildiri Kitabı. 6-8 Kasım 2006 (82-89. ss.). Fethiye.
• Ekici, M. (2000). Halk, halk bilimi ve halk bilgisi üzerine bir deneme. Milli Folklor, 45, 2-8.
• Elçin, Ş. (1990). Türkiye Türkçesinde maniler. Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Elmalı, A. (2012). Kilis’te anonim edebiyat örnekleri ve maniler. Kilis: Kilis Belediyesi Kültür Yayınları.
• Emeksiz A. (2003). İstanbul manileri (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Erol, M. (2019). Manilerin sanat değeri üzerine. 3. Uluslararası Sanat ve Estetik Sempozyumu, Sempozyum Özet Kitapçığı. 4-5-6- Nisan 2019. Gaziantep: Asos Yayınları.
• Ersoy, R. (2012). Halk bilimi çalışmalarının gelişimine paralel olarak “alan araştırması” kavramını yeniden düşünmek. Millî Folklor, 24 (94), 5-13.
• Gözaydın, N. (1989, Haziran). Anonim halk şiiri üzerine. Türk Dili, 7 (445-450), 1-104.
• İspirli, S. A. (2004). Atasözlerimiz, deyimlerimiz ve manilerimizde gelin kaynana ilişkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (9), 19-33.
• Kadri K. (Kadri Timurtaş) (1932). Kilis tarihi. (O. Vehbi, Neşreden). İstanbul: Bürhaneddin Matbaası.
• Karakuş, E. (2012). Anadolu ve Balkan manilerine gösterge bilimi açısından bir bakış. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12 (2), 425-439.
• Kaya, D. (1999), Anonim Türk halk şiiri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köksel, B. (2019). Türk sözlü şiir sanatında kadın yaratıcılığının arketipleri. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Türk Halk Edebiyatı, Bildiri Kitabı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü Yayını, 273-282.
• Köprülü, M. F. (1960). Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Mirzaoülu, G. (2007). Mani ve kadın. Ş. T. Kaptan (Haz.), 1V. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu Bildiri Kitabı. 6-8 Kasım 2006 (133-139. ss.). Fethiye.
• Oğuz, M. Ö. (2001). Halk şiirinde tür, şekil ve makam. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2007). Folklor ve kültürel mekân. Milli Folklor, 19 (76), 30-32.
• Ong, W. J. (2013). Sözlü ve yazılı kültür, sözün teknolojileşmesi. (S. P. Banon, Çev.), İstanbul: Metis.
• Önal, M. N. Muğla manilerinde günlük yaşam. IV. Uluslararası Türk Medeniyetinde Sözlü Kültür Geleneği Sempozyum Bildirileri “Maniler”. 6-8 Kasım 2007 (369-388. ss). Fethiye.
• Özcan D. ve Dinç, M. (2018). Kemal Sunal filmlerinde mani icrası. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 11 (22), 117-126.
• Şimşek, E. (1997). Mani şeklindeki şiirlerle teşekkül eden halk hikâyeleri var mıdır? Millî Folklor, 5 (33), 36-41.
• Yakıcı, A. (2015). Burdur’dan derlenen mani metinlerinde ilin sosyokültürel yapısına dair bazı tespitler. Ş. K. Nas (Ed.), I. Teke Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt I. 04-06 Mart 2015 (33-43. ss.). Burdur.